Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.10.2019, Qupperneq 12

unnar. Konum og stúlkum er mun frekar haldið
inni á heimilinu, þær ganga síður í skóla, eru
frekar seldar í hjónabönd og mun líklegri til að
verða fyrir kynferðislegu ofbeldi. Þær eru ein-
faldlega líklegri til að verða fyrir skaða, vegna
þessara aðstæðna sem þær eru settar í, heldur
en karlar og strákar. Á sama tíma beinist og
fjármagnið og allur viðbúnaður að þörfum karla
frekar en kvenna og nýtist þeim betur,“ segir
hún.
Að sögn Írisar kom hún inn í þetta samþætt-
ingarstarf stofnana Sameinuðu þjóðanna með
það að leiðarljósi að tryggja að jafnræðis sé
gætt, að gögnum og tölfræði sé safnað og að það
séu raunverulegar upplýsingar sem liggi þar að
baki. Í raun að tryggja að kynjagleraugun séu
sett upp þannig að réttar upplýsingar séu á bak
við tölurnar og áætlanir.
„Kynjagleraugu hafa þann mikilvæga aukaá-
vinning að þegar þau eru komin á gilda þau um
alla hópa á jaðrinum. Þótt sumir hóparnir séu
ekki endilega greindir – svo sem aldraðir, fatl-
aðir, LGBTQ, eða hvað sem er, gagnast tækin
og tólin sem við erum að kynna öllum. Þau eru
ekki bara ætluð til þess tryggja jafnrétti
kynjanna heldur að tryggja jafnrétti á miklu
fleiri sviðum,“ segir Íris.
Bein þátttaka skiptir miklu
Íris hefur unnið að uppbyggingu fleiri verkefna
fyrir UN Women í Tyrklandi, svo sem þjálf-
unarteymis sem annast þjálfun allra þeirra sem
eru í framlínu og koma að þjónustu fyrir konur
og börn. Að kenna þeim að setja upp kynjagler-
augu í sínu starfi og tryggja betri þjónustu fyrir
alla. Hún segir að þetta hafi tekist afar vel í
Tyrklandi og að UN Women hafi byggt upp
teymi bæði innlendra og erlendra sérfræðinga í
að þjálfa þá sem starfa á þessum vettvangi um
allt land. Nú fer slík þjálfun fram í hverjum
mánuði einhvers staðar í Tyrklandi.
Blaðamaður var í Gaziantep í síðustu viku og
þar þekkja flestir SADA-miðstöðina, sérstak-
lega sýrlenskar konur, af góðu. Íris tekur undir
það og segir samstarfið um SADA hafa verið
farsælt og náð markmiðum sínum og rúmlega
það. Miðstöðin hefur líka gefið UN Women
aukna rödd í Tyrklandi, ekki bara gagnvart
stjórnvöldum, heldur einnig öðrum viðbragðs-
aðilum sem þar starfa. „Bein þátttaka skipti
miklu því ef við hefðum aðeins verið að styðja
aðra í að setja upp kynjagleraugun er ljóst að
við hefðum ekki orðið jafn hávær rödd á þessum
vettvangi og raun ber vitni,“ segir Íris.
SADA-miðstöðin er eins og áður sagði sam-
starfsverkefni ASAM, UN Women, ILO og
Gaziantep-héraðs með fjárhagsstuðningi frá
japönskum stjórnvöldum, Evrópusambandinu
og Íslandi. Miðstöðin er aðeins fyrir konur og er
markmið hennar að styðja valdeflingu kvenna,
mynda samband milli flóttakvenna og kvenna
sem eru búsettar í héraðinu og styrkja fé-
lagslegt sjálfstæði þeirra.
Íris efast ekki um að í fyrstu hafi ýmsir haft
vissar efasemdir um að kyngreina eins og gert
er í SADA-miðstöðinni en telur að á mjög
skömmum tíma hafi greiningin útskýrt sig sjálf.
Að sýrlenskar konur hafi eignast eigið svæði
þar sem þær eru öruggar og ráðandi um eigin
mál. Enda er tilgangurinn með stofnun SADA
að skapa öruggt svæði þar sem þær fá tækifæri
til að læra hluti sem auka líkur á að þær geti
verið styrktar til valdeflingar og sjálfsbjargar
varðandi lífsbjargir.
„Áður en við opnuðum miðstöðina í ágúst
2017 fórum við inn í hverfi Gaziantep þar sem
flóttakonur bjuggu og ræddum við þær um
SADA og þá möguleika sem þar yrðu í boði. Við
gerðum þetta í samstarfi við yfirvöld í Gazian-
tep, sem hafa staðið mjög vel við bakið á okkur
allt frá upphafi. Þau hverfi voru valin þar sem
mestar líkur voru á að finna konur sem fóru
aldrei út af heimilinu og bjuggu við slæmar að-
stæður – konur í verulega viðkvæmri stöðu. Við
fórum með bækling og buðum þær velkomnar
hvort sem þær væru sýrlenskar, tyrkneskar eða
hverrar þjóðar sem er. Þrátt fyrir að verkefni
okkar miði að sýrlenskum konum útilokum við
ekki neina konu þó svo að fjármagnið komi úr
sjóðum eyrnamerktum sýrlenskum flótta-
konum.“
Þegar kona kemur í SADA-miðstöðina fer
hún í ítarlegt viðtal og mat á aðstæðum. Íris er
ákaflega stolt af því hvernig það mat er unnið,
en það kemur upphaflega frá ASAM og
UNHCR og hefur verið í þróun í hátt í 20 ár.
„Um er að ræða gátlista á stöðu fólks í við-
kvæmri stöðu því helmingur skjólstæðinga
SADA er konur í afar viðkvæmri stöðu. Við lög-
uðum listann að þörfum kvenna og höfum síðan
þróað hann áfram að þörfum markhópsins,“
segir hún.
Eftir þetta fyrsta mat er tekin ákvörðun í
samráði við konuna um framhaldið. Konur sem
eru ekki skráðar inn í landið eiga almennt ekki
rétt á þjónustu en þeim er veittur stuðningur
við skráningu sem og önnur atriði sem tengjast
hinu opinbera. Ef um afar slæmar heilbrigðis-
aðstæður eða heimilisofbeldi er að ræða er strax
gripið til aðgerða. Þeim er boðið upp á þjónustu
félagsráðgjafa, sálfræðinga, lögfræðinga, lækna
og fleira hér í SADA. Eins eru hér alls konar
námskeið í boði, svo sem tyrkneskunámskeið,
starfstengd þjálfun og námskeið í valdeflingu.
Síðast en ekki síst hafa 50 konur, sem hafa
notið stuðnings SADA, stofnað samvinnufélag,
SADA Co-op, þar sem þær framleiða og hanna
ýmsar vörur og selja. Má þar nefna skó, töskur,
vefnaðarvöru og matvöru.
Á hverjum föstudegi hittist hópur kvenna
sem ganga undir nafninu Konur framtíðarinnar,
(Syrian Women of the Future Committee) og
halda opna fundi fyrir konur þar sem tekið er
fyrir eitthvert ákveðið málefni sem einhver
þeirra hefur framsögu um og stýrir umræðum.
Ítarlegar verður fjallað um SADA-miðstöðina
síðar í Morgunblaðinu.
Íris segir að þetta tvennt sé aðeins dásam-
legar aukaafurðir verkefnisins og sýni það vel
og sanni að gott starf sé unnið í SADA-
miðstöðinni. „Á sama tíma og verkefni UN
Women í Tyrklandi hafa vaxið og dafnað þessi
rúmu tvö ár sem ég hef starfað hér þá er SADA
alltaf hjartað í starfsemi UN Women í landinu
að mínu mati. Ég finn það svo vel í hvert skipti
sem ég kem hingað til Gaziantep og upplifi allan
þennan kraft sem býr í þessum frábæru konum
sem hafa í samvinnu við aðrar konur fengið að
blómstra,“ segir Íris.
Þegar hún er spurð hvort til standi að opna
fleiri slíkar kvennamiðstöðvar í Tyrklandi á
vegum UN Women segir hún að ítrekað hafi
verið óskað eftir því. Eins bendi konurnar í
SADA alltaf á þetta þegar fulltrúar einhverra
þeirra sem reka miðstöðina komi þangað í heim-
sókn.
„Þær eru ekki að biðja um nýjar miðstöðvar
fyrir sig heldur fyrir hönd annarra kvenna.
Konurnar upplifa þetta sem brýna nauðsyn sem
hefur gjörbreytt lífi þeirra. Að eiga aðgang að
öruggum stað og umhverfi þar sem þær geta
’ Þegar salernisaðstaða erbyggð á þannig stað að þaðþarf að ganga einhvern stíg ogjafnvel fara á bak við tré er búið
að margfalda áhættuna á að
verða fyrir kynferðisofbeldi
Á LEIÐ TIL LÍFS
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.10. 2019
Lífið í Sýrlandi er nánast óbærilegt og þaðgetur verið erfitt fyrir þá sem ekkiþekkja til að ímynda sér aðstæður fólks
þar. Á sama tíma og svipaður fjöldi fólks er á
hrakhólum innanlands hafa sjö milljónir Sýr-
lendinga flúið land. Flestir til Tyrklands. Gayed
Sened er ein þeirra en hún kom ásamt fjöl-
skyldu sinni yfir landamærin árið 2016 eftir að
hafa verið á hrakhólum innanlands í fjögur ár.
Þegar skera átti tunguna úr litlum syni hennar
fyrir að mæla á ólögmætri tungu, ensku, að
mati vígasamtakanna Ríkis íslams [Gayed talar
alltaf í viðtalinu um Daesh sem er Ríki íslams á
arabísku], gáfust þau endanlega upp og fóru.
Gayed Sened er fertug að aldri og er frá Da-
maskus. Hún og maðurinn hennar gengu í
hjónaband fyrir fimmtán árum og eiga þrjá
drengi, 14, 11 og þriggja ára. Sá yngsti fæddist í
flóttamannabúðum í Tyrklandi. Búðunum var
lokað í fyrra og þá fluttu þau sig um set til borg-
arinnar Gaziantep þar sem blaðamaður hitti
hana að máli nýverið. Flóttamannabúðirnar
voru í landamærabænum Islâhiye sem einnig
er í Gaziantep-héraði.
„Við komum hingað til þess að flýja stríðið.
Fyrst vorum við í flóttamannabúðum í rúm tvö
ár en þá ákváðu tyrknesk stjórnvöld að breyta
reglunum og loka búðunum. Það er alltaf verið
að breyta reglum. Við urðum því að koma okkur
fyrir á nýjum stað og þess vegna erum við hér í
Gaziantep,“ segir Gayed.
Eiginmaður hennar missti heilsuna eftir bú-
setu í stríðshrjáðu landi og er óvinnufær. Hann
fékk heilablæðingu og eins hefur hann þurft að
fara í aðgerð á baki og bíður nú eftir annarri
skurðaðgerð. Gayed segir að líkami hans hafi
einfaldlega gefist upp en hún hafi sjálf haldið
líkamlegri heilsu. Hún hefur aftur á móti glímt
við sálræna kvilla líkt og nánast öll sýrlenska
þjóðin.
Að sögn Gayed var ákvörðunin um að yf-
irgefa heimilið í Damaskus tekin í skyndi árið
2012. „Við gátum ekki annað því þeir komu á
skriðdrekum inn í hverfið okkar og hófu að
skjóta á okkur. Við gátum ekki tekið neitt með
okkur. Við hlupum bara af stað í því sem við
vorum í,“ segir hún. Þaðan fóru þau til bæjarins
Maden sem í Raqqa-héraði. Raqqa varð síðar
höfuðvígi vígasamtakanna Ríkis íslams en á
þessum tíma taldi Gayed og fjölskylda hennar
sér betur borgið þar en í Damaskus.
Árið 2014 gerðu vígasamtökin Raqqa að
höfuðvígi sínu og eftir það voru stöðugar
loftárásir gerðar á borgina og nágrenni af
hálfu sýrlenska hersins, Rússa, Bandaríkjanna
og fleiri ríkja. Gayed og fjölskylda hennar
flúðu eftir að hafa búið í Maden í átján mánuði.
„Ríki íslams eru skelfileg samtök.Yfirleitt tel
ég mig heppna konu. Ég fékk tækifæri til náms
og var við nám í háskólanum í Damaskus á sín-
um tíma. Í Maden starfaði ég við hárgreiðslu en
þegar Ríki íslams kom þangað lokuðu samtökin
hárgreiðslustofunni, því slíkar stofur eru bann-
aðar samkvæmt þeirra lögum. Ég varð að hylja
mig alla og klæðast svörtu frá toppi til táar. Það
skipti engu hvort ég var andsnúin því eða ekki.
Ég varð. Synir mínir áttu að ganga í skóla á
vegum Ríkis íslams en ég vildi það ekki því á
þeim stöðum þar sem Ríki íslams ræður ríkjum
beinir sýrlenski herinn loftárásum sínum eink-
um að stofnunum eins og skólum. Eins er
kennsla í skólum Ríkis íslams ekki sú fræðsla
sem ég vildi fyrir þá. Því Ríki íslams snýst um
svo miklu meira en fólk sem ekki þekkir til ger-
ir sér grein fyrir. Þeir stjórna öllu samfélaginu
og jafnvel orð fá nýja merkingu. Saklaus arab-
ísk orð verða í innprentun þeirra að einhverju
öðru og skelfilegu. Ég er kannski ekki trúuð í
bókstaflegri merkingu þess orðs en ég trúi á
það góða í manneskjunni. Í návígi við Ríki ísl-
ams getur það reynst erfitt,“ segir Gayed.
Þegar ljóst var að þau gætu ekki verið lengur
í Maden hélt fjölskyldan í austurátt að landa-
mærum Íraks. Næsti áfangastaður var landa-
mærabærinn Bukmal (sem heitir öðru nafni
Abu Kamal) sem liggur við Efratfljót í Deir ez-
Zor-héraði. Eftir að hafa búið þar í á annað ár
voru þau hrakin af stað að nýju af vígamönnum
Ríkis íslams því fljótlega eftir að fjölskyldan
kom þangað náðu vígasamtökin yfirráðum yfir
bænum líkt og öllu svæðinu til Raqqa. Sýrlenski
herinn, með stuðningi íranskra hermanna, náði
Gayed Sened
er frá Sýrlandi.
Morgunblaðið/Gúna
„Ég óttaðist um líf
drengsins míns“
Gayed Sened og fjölskylda hennar höfðu ekkert val ef þau ætl-
uðu að halda lífi. Þau fóru frá Damaskus árið 2012 og voru á
hrakhólum í Sýrlandi í 4 ár áður en þau komu til Tyrklands.