Morgunblaðið - 22.11.2019, Page 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2019
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Eitt helsta umræðuefnið umlistir um þessar mundirsnýst um það hvort hægt sé
að skilja á milli listamanna og
verka þeirra, hvort það sé eðlilegt
eða æskilegt. Spurt er hvort lista-
maður sem einhverjir telja siðlaus-
an skíthæl eða mögulega glæpa-
mann geti skapað listaverk sem er
fagurt, göfugt og lyfti sál og huga
þess sem upplifir það. Margir vilja
útskúfa verkum listamanna sem
sakaðir eru um hina verstu breytni,
þótt það takist með misáhrifaríkum
hætti. Nærtækt dæmi er að ítrek-
aðar ásakanir fósturdóttur banda-
ríska leikstjórans Woody Allen um
að hann hafi brotið kynferðislega á
henni hafa leitt til þess að kvik-
myndir Allens, sem í áratugi var
meðal virtustu listamanna á sínu
sviði, fá ekki lengur dreifingu í
heimalandinu – þótt Evrópubúar
sýni þeim enn talsverðan áhuga. Og
annar leikstjóri á níræðisaldri,
Roman Polanski, er enn á flótta
undan bandarískri réttvísi fyrir að
níðast á unglingsstúlkum fyrir
mörgum áratugum. Verk hans eiga
erfitt uppdráttar vestanhafs en eru
þó vinsæl í Evrópu – nýjasta kvik-
mynd hans er nú sú vinsælasta í
Frakklandi. Og enn eru konur að
koma fram með ásakanir á hendur
Polanski og fregnir í vikuni herma
að franskir leikstjórar hyggist vísa
honum úr samtökum sínum.
Þá hefur undanfarnar vikur
verið hávær umfjöllunin um um-
deilda veitingu Nóbelsverð-
launanna til Peters Handke, meðal
annars fyrir að gera lítið úr stríðs-
glæpum Bosníuserba í stríðinu á
Balkanskaga. Ef staðfest er eða
þykir víst að þessir listamenn og
aðrir hafi brotið af sér, er þá rétt að
láta listaverk þeirra hverfa, hversu
góð eða mikilvæg sem þau hafa áð-
ur þótt?
Hreinsar tíminn verkin?
Í umræðunni um siðleysi,
glæpi, listræn gæði eða mikilvægi
listaverka er líka spurt hvort rétt
sé að gera greinarmun á verkum
samtímalistamanna og þeirra sem
horfnir eru af sjónarsviðinu. Er
auðveldara að hrífast af verkum
listamanna sem að mati okkar hafa
brotið af sér ef þeir eru látnir? Hef-
ur dauðinn þá veitt þeim makleg
málagjöld og lyft verkunum undan
svörtum hjúp refsingarinnar? Eiga
Norðmenn sem hatast hafa við
Knut Hamsun í meira en sjötíu ár
vegna stuðnings hans við nasista að
fara að taka verk hans í sátt? Það
er nefnilega erfitt að hafna því að
maðurinn var einn besti rithöf-
undur liðinnar aldar. Og fer að
verða óhætt að hrósa Leni Riefens-
tal fyrir ljósmyndir og meistara-
Eru listaverkin ill eins
og skaparar þeirra?
AFP
Níðingur? „Villimannasögur“ kallaði Gauguin þetta verk sem nú er sýnt í
National Gallery í London. Han sýnir þar sjálfan sig glaðhlakkalegan að
baki tveimur hálfnöktum stúlkum á Tahítí, en hann bjó með annarri þeirra.
lega kvikmyndagerð, þótt hún hafi
verið eftirlæti Hitlers? Og hvað um
Caravaggio, sem varð svo sannar-
lega einum manni að bana á sinni
stuttu ævi, mögulega tveimur? Er
það arfleifð hans nokkuð til trafala
– gerir hann mögulega bara enn
meira spennandi, þennan áhrifa-
mesta myndlistarmann sem uppi
var kringum aldamótin 1600?
Hætta að horfa á Gauguin?
Í umræðunni um áreitni og
misnotkun eru sjónir farnar að
beinast að öðrum myndlistarmanni,
einum þeim vinsælasta og eftirsótt-
asta, hinum franska Paul Gauguin
(1848-1903). Í vikunni birtist grein í
The New York Times sem athygli
hefur vakið en í henni er spurt
hvort við eigum að hætta að horfa á
verk hans. Hann hafi nefnilega á
síðustu árum ævi sinnar, þegar
hann var skilinn við danska eigin-
konuna sem hann eignaðist fimm
börn með, og var fluttur til Kyrra-
hafseyja, haft samfarir við margar
unglingsstúlkur, þrettán og fjórtán
ára gamlar, og „kvænst“ tveimur
þeirra og getið þeim börn.
Það er óumdeilt að sá rúmi
áratugur sem Gauguin vann í
Frönsku Pólýnesíu hafi verið sá
gjöfulasti á ferli hans, listrænt séð,
en á mörgum verkanna birtast
þessar ungu stúlkur sem hann
tældi, níddist á og kallaði síðan
„villimenn“ í titlum málverkanna.
Á sýningu sem nú stendur yfir
á portrettum eftir Gauguin í Nat-
ional Gallery í London spyr þulur-
inn í hljóðleiðsögninni hvort við
ættum að hætta að horfa á þessi
verk. Og í veggtextum er það út-
skýrt að listamaðurinn hafi níðst á
ungum stúlkum og við það misnot-
að stöðu sína og forréttindi sem
áhrifamikill Vesturlandabúi.
Sýnngarstjórinn segir að ekki
sé lengur hægt að yppta öxlum og
segja að svona hafi listamenn bara
hagað sér „í gamla daga“; Gauguin
hafi ekki verið sú hetja sem margir
töldu hann vera.
Að afhjúpa skítinn
Sumir safnamenn vilja fara
varlega í að endurskoða líf lista-
manna fortíðarinnar. Haft er eftir
fyrrverandi safnstjóra Tate Mu-
seum að hann fyrirlíti Gauguin sem
persónu en verkin séu merkileg.
„Þegar listamaður hefur skapað
eitthvað tilheyrir það honum ekki
lengur, heldur heiminum,“ segir
hann.
Annar sýningarstjóri er ósam-
mála og segir hegðun Gauguins
hafa verið með þeim hætti að það
yfirskyggi verk hans. „Hann var
hrokafullur, ofmetinn, yfirgangs-
samur barnaníðingur,“ segir hún,
og ef verkin væru ljósmyndir
myndi fólk ekki sætta sig við þær.
Þriðji sýningarstjórinn, dönsk
kona sem sett hefur upp nokkrar
sýningar með verkum Gauguins,
segir að með hverri sýningu sé mik-
ilvægt að tálga sífellt meira af þeim
varnarhjúpi sem sagan hafi hlaðið
um listamanninn. „Nú þurfum við
að afhjúpa allan skítinn,“ segir hún.
Er saga og breytni listmanns
eitt og verk hans annað – eða eru
þau algjörlega samtvinnuð? Það er
áhugaverð spurning og ekkert ein-
falt svar við henni. Sjálfur reyni ég
alltaf að greina þar á milli, hvert
sem listformið er, og segja að verk-
ið sé ekki maðurinn, það lifi sjálf-
stæðu lífi – en um það eru og verða
skoðanir skiptar.
Rithöfundurinn Susan Choi hreppti
bandarísku National Book-
verðlaunin fyrir fimmtu skáldsögu
sína, Trust Exercise en hún hefur
hlotið mikið lof gagnrýnenda. Sagan
gerist í listaskóla og segir frá ástum
tveggja nemenda. Samkvæmt The
New York Times hrósaði dómnefnd
formfastri póstmóderníski byggingu
heillandi sögunnar.
The Yellow House eftir Sarah M.
Broom hrepti verðlaunin í flokki
ævisagna og óskáldaðra verka en
hún byggist á minningum höfund-
arins um heimili fjölskyldunnar í
New Orleans og hvernig hún leystist
upp í eftir að fellibylurinn Katrina
lagði hluta borgarinnar í rúst. Skáld-
saga ungverska höfundarins László
Krasznahorkai Baron Wenckheim’s
Homecoming var valin besta þýð-
ingin sem kom út í Bandaríkjunum á
liðnu ári og deilir hann verðlaun-
unum með þýðandanum, Ottilie Mul-
zet. Þýðingaverðlaunin voru fyrst af-
hent í fyrra.
Besta skáldsaga fyrir börn var
valin 1919 The Year That Changed
America eftir Martin W. Sandler, og
Sight Lines eftir Arthur Sze hreppti
verðlaunin fyrir bestu ljóðabókina.
Þá hlaut rithöfundurinn og gagnrýn-
andinn Edmund White sérstök heið-
ursverðlaun.
Skáldsaga Choi valin sú besta
Verðlaunahöfundur Trust Exercise
eftir Susan Choi hreppti verðlaunin.
BORGARLEIKHÚSIÐ
Sex í sveit (Stóra sviðið)
Fös 22/11 kl. 20:00 22.sýn Fös 6/12 kl. 20:00 27. s Fös 20/12 kl. 20:00 32. s
Lau 23/11 kl. 20:00 23.sýn Lau 7/12 kl. 20:00 28. s Lau 21/12 kl. 20:00 33. s
Fim 28/11 kl. 20:00 24. s Fim 12/12 kl. 20:00 29. s Fös 27/12 kl. 20:00 34. s
Fös 29/11 kl. 20:00 25. s Fös 13/12 kl. 20:00 30. s
Lau 30/11 kl. 20:00 26. s Lau 14/12 kl. 20:00 31. s
Sprenghlægilegur gamanleikur!
Matthildur (Stóra sviðið)
Lau 23/11 kl. 13:00 68. s Sun 8/12 kl. 13:00 73. s Fim 26/12 kl. 13:00 77. s
Sun 24/11 kl. 13:00 69. s Lau 14/12 kl. 13:00 74. s Lau 28/12 kl. 20:00 78. s
Lau 30/11 kl. 13:00 70. s Sun 15/12 kl. 13:00 75. s Sun 29/12 kl. 13:00 79. s
Sun 1/12 kl. 13:00 71. s Lau 21/12 kl. 13:00 aukas.
Lau 7/12 kl. 13:00 72. s Sun 22/12 kl. 13:00 76. s
Sýning ársins á Sögum - Verðlaunahátíð barnanna!
Stórskáldið (Nýja sviðið)
Lau 23/11 kl. 20:00 Lokas.
Allra síðasta sýning!
Eitur (Litla sviðið)
Fös 22/11 kl. 20:00 12. s Sun 1/12 kl. 20:00 16. s Fim 12/12 kl. 20:00 20. s
Sun 24/11 kl. 20:00 13. s Mið 4/12 kl. 20:00 17. s Fös 13/12 kl. 20:00 21. s
Fim 28/11 kl. 20:00 14. s Fim 5/12 kl. 20:00 18. s Fim 19/12 kl. 20:00 22. s
Fös 29/11 kl. 20:00 15. s Fös 6/12 kl. 20:00 19. s Fös 20/12 kl. 20:00 23. s
Hvað áttu eftir stærsta missi lífs þíns?
Kvenfólk (Nýja sviðið)
Fös 29/11 kl. 20:00 54. s Lau 14/12 kl. 20:00 Lokas.
Allra síðustu sýningar!
Club Romantica (Nýja sviðið)
Sun 24/11 kl. 20:00 15. s Fim 28/11 kl. 20:00 17. s Lau 28/12 kl. 20:00 19. s
Mið 27/11 kl. 20:00 16. s Fös 27/12 kl. 20:00 18. s
Allra síðustu sýningar.
Um tímann og vatnið (Stóra sviðið)
Þri 26/11 kl. 20:00 4. s Þri 21/1 kl. 20:00 5. s
Kvöldstund með listamanni.
Kvöldvaka með Jóni Gnarr (Litla sviðið)
Lau 23/11 kl. 20:00 20. s Lau 7/12 kl. 20:00 22. s
Lau 30/11 kl. 20:00 21. s Lau 14/12 kl. 20:00 23. s
Síðustu sýningar.
Jólaflækja (Litla sviðið)
Lau 23/11 kl. 13:00 10. s Lau 7/12 kl. 13:00 16. s Lau 21/12 kl. 13:00 20. s
Sun 24/11 kl. 13:00 11. s Sun 8/12 kl. 13:00 17. s Sun 22/12 kl. 13:00 21. s
Lau 30/11 kl. 13:00 13. s Lau 14/12 kl. 13:00 18. s
Sun 1/12 kl. 13:00 14. s Sun 15/12 kl. 13:00 19. s
Aðeins sýnt á aðventunni.
Skjáskot (Nýja sviðið)
Þri 3/12 kl. 20:00 2. s Þri 21/1 kl. 20:00 3. s
Kvöldstund með listamanni.
Vanja frændi (Stóra sviðið)
Lau 11/1 kl. 20:00 Frums. Fim 16/1 kl. 20:00 4. s Fim 23/1 kl. 20:00 7. s
Sun 12/1 kl. 20:00 2. s Sun 19/1 kl. 20:00 5. s Fim 30/1 kl. 20:00 8. s
Mið 15/1 kl. 20:00 3. s Mið 22/1 kl. 20:00 6. s Sun 2/2 kl. 20:00 9. s
Er líf okkar andlegt frjálst fall?
Kynntu þér matseðil Leikhúsbarsins á
borgarleikhus.is
Miðasala | 568 8000 | borgarleikhus.is
Shakespeare verður ástfanginn (stóra sviðið)
Lau 23/11 kl. 19:30 10. sýn Lau 7/12 kl. 19:30 12. sýn
Fös 29/11 kl. 19:30 11. sýn Lau 28/12 kl. 19:30 13. sýn
Hrífandi og skemmtileg stórsýning fyrir áhorfendur á öllum aldri
Stormfuglar (Þjóðleikhúskjallarinn)
Fös 22/11 kl. 19:30 7. sýn Fim 28/11 kl. 19:30 8. sýn
Hinn rómaði sögumaður Einar Kárason stígur á svið
Ör (eða Maðurinn er eina dýrið sem grætur) (Kassinn)
Fös 22/11 kl. 19:30 14. sýn Fim 28/11 kl. 19:30 17.
sýn
Lau 7/12 kl. 19:30 19. sýn
Lau 23/11 kl. 19:30 auka Fös 29/11 kl. 19:30 auka Lau 28/12 kl. 19:30 20. sýn
Sun 24/11 kl. 19:30 16. sýn Fös 6/12 kl. 19:30 18. sýn
Ágengt og tragíkómískt nýtt íslenskt verk sem spyr stórra spurninga
Atómstöðin (Stóra Sviðið)
Lau 30/11 kl. 19:30 7. sýn Sun 8/12 kl. 19:30 8. sýn Sun 29/12 kl. 19:30 síðustu
sýningar
Nýtt og framsækið leikverk byggt á skáldsögu Nóbelskáldsins Halldórs Laxness
Engillinn (Kassinn)
Lau 21/12 kl. 19:30 Frums Lau 28/12 kl. 19:30 3. sýn
Fös 27/12 kl. 19:30 2. sýn Sun 12/1 kl. 19:30 4. sýn
Leiksýning byggð á textum og myndlist eftir Þorvald Þorsteinsson
Leitin að jólunum (Brúðuloftið)
Lau 23/11 kl. 11:00 347.
sýn
Sun 1/12 kl. 11:00 356. sýn Lau 14/12 kl. 13:00 366.
sýn
Lau 23/11 kl. 13:00 348.
sýn
Sun 1/12 kl. 13:00 357.
sýn
Sun 15/12 kl. 11:00 368. sýn
Lau 23/11 kl. 14:30 349.
sýn
Sun 1/12 kl. 14:30 358.
sýn
Sun 15/12 kl. 13:00 369.
sýn
Sun 24/11 kl. 11:00 350.
sýn
Lau 7/12 kl. 11:00 359. sýn Lau 21/12 kl. 11:00 371. sýn
Sun 24/11 kl. 13:00 351.
sýn
Lau 7/12 kl. 13:00 360. sýn Lau 21/12 kl. 13:00 372.
sýn
Sun 24/11 kl. 14:30 352.
sýn
Lau 7/12 kl. 14:30 361. sýn Sun 22/12 kl. 11:00 374. sýn
Lau 30/11 kl. 11:00 353.
sýn
Sun 8/12 kl. 11:00 362. sýn Sun 22/12 kl. 13:00 375. sýn
Lau 30/11 kl. 13:00 354.
sýn
Sun 8/12 kl. 13:00 363.
sýn
Lau 30/11 kl. 14:30 355. sýn Lau 14/12 kl. 11:00 365. sýn
Tveir skrýtnir og skemmtilegir náungar taka á móti litlum leikhúsgestum í anddyr
Meistarinn og Margarita (Stóra Sviðið)
Fim 26/12 kl. 19:30 Frums Sun 5/1 kl. 19:30 4. sýn Fim 16/1 kl. 19:30 7. sýn
Fös 27/12 kl. 19:30 2. sýn Fös 10/1 kl. 19:30 5. sýn
Lau 4/1 kl. 19:30 3. sýn Lau 11/1 kl. 19:30 6. sýn
Hnyttin háðsádeila, gædd myrkum töfrum
leikhusid.is | midasala@leikhusid.is | 551 1200
ICQC 2020-2022
Matur