Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.11.2019, Side 17

ekki aðeins litblindir í víðasta skilningi orðsins, held-
ur um flest það sem nú var nefnt, úti að aka.
En það þýðir ekki að við getum ekki notið myndar.
Og það þýðir ekki heldur að við getum ekki ákveðið
fyrir okkur hvaða mynd sé klassísk, þótt við séum
ófær um að útskýra hvers vegna. Okkar „klassíska“
einkunn þýðir aðallega að við getum horft á þá mynd
oftar en einu sinni. Hún þýðir líka að við getum horft á
hana margoft, þótt við þekkjum söguþráðinn eins og
væri hann litla gula hænan.
Á sumar myndir horfum við aftur vegna þess að það
liggur andrúm í lofti sem kallar á það. Eða við erum í
sófanum með einhverjum sem er einmitt svo gott að
horfa með á þessa mynd og það oft. Stundum á það
andrúm ekki endilega við um alla, heldur bara þig og
þann sem ætlar að njóta með þér.
Rauði október ýtir við
Myndina um æsilegan eltingaleikinn við ofurkafbátinn
Rauða október fannst þessum skriffinni tilvalið að horfa
á nú í nóvember. Hún er að hans mati klassísk. Ekkert
skal fullyrt um að hún sé gallalaus. Það er örugglega
hæpið að söguþráðurinn gangi algjörlega upp.
Það er til dæmis fjarri því að vera líklegt að Sovét-
ríkin hafi verið í færum um að smíða slíkan ofurkafbát á
þessum tíma og margt annað má tína til.
En klassísk er myndin á mælikvarða bréfritara, þótt
sá gildi einungis fyrir hann. Sean Connerey, sir Thom-
as, eins og hann forframaður heitir núna, er leikari í úr-
valsflokki og á heima í stórmyndum.
Ungt fólk ætti að geta haft gaman af þessari mynd,
þótt rúmur aldarfjórðungur sé frá því að kynslóðirnar á
undan, þá í blóma lífsins, hrærðust í og hræddust kjarn-
orku- og kaldastríðsógn.
Kjarnorkuvopnum fjölgar sífellt og „óábyrgari þjóð-
ir“ komast yfir þau. Nægir að nefna Norður-Kóreu,
Pakistan og Íran. En „kjarnorkuógnin“ er samt fjarlæg
núna, enda hefur sænska barnið ekki nefnt hana einu
orði enn.
En svo ýtti það við aðdáanda þessarar klassísku
myndar þegar hann, með sinn snert af innlokunar-
kennd, var staddur í kafbátsferlíkinu á fjögur hundruð
metra dýpi út af Reykjanesi, í stjórnendarými hans, og
Pútín skaust skyndilega inn í umræðuna. Auðvitað var
það ekki „okkar“ Pútín, en nafni hans í þessum ímynd-
aða veruleika, og hann nægði til að ýta manni örstutta
stund út úr draumkenndri spennu myndarinnar.
Sú var reyndar ótrúlega vel tímasett og frumsýnd
1990 á fyrsta heila árinu eftir fall múrsins.
Tom Clancy skrifaði bókina sem myndin er gerð eft-
ir árið 1984 skömmu áður en Gorbatsjov varð leiðtogi
Sovétríkjanna. Almenna bókafélagið, sem skrifari
starfaði fyrir um skamma hríð á áttunda áratugnum
og sat síðar í stjórn hjá, gaf þessa bók Clancys út.
Varð dálítil saga um fyrirhugaða komu rithöfundarins
hingað í tilefni af bókinni, en hún verður að bíða.
Pútín rýnir í kúluna
En það að Pútín skyldi mæta óvænt, eins og óboðinn
gestur inn í þessa mynd, dró athyglina að nafna hans,
forseta Rússlands, og að merkilegum viðhorfum hans
sem hann viðraði í vikunni.
Eins og nefnt var hér í síðasta Reykjavíkurbréfi
kom fall múrsins og Sovétríkjanna hundruðum þús-
unda sovétfræðinga í opna skjöldu. Um það gilti full-
komlega það sem skáldið orðaði svo haglega af öðru
tilefni: „Það var ekki fyrr en eftir hrunið sem allir sáu
það fyrir.“
En í vikunni lýsti Pútín því yfir að hann teldi að Evr-
ópusambandið myndi ekki lifa af næsta áratug. Hann
bætti því svo við að hrun þess hefði hafist fyrir nokkru
og ekki væri ólíklegt að það myndi taka um það bil
áratug að lognast algjörlega út af.
Pútin rökstuddi þetta mat sitt skilmerkilega og þá
röksemdafærslu geta menn nálgast, en bréfritari vill
ekki gera Gúggli það til geðs að éta það upp eftir hon-
um hér.
En af hverju féll þá sovétið?
En það var ekki síður eftirtektarvert að forsetinn
sagðist sjá líkingu með þessu falli og hruni Sovét-
ríkjanna, en segja mætti að það hrun hefði einnig
tekið áratug. Eins og rætt var hér fyrir viku þá voru
þau tíu ár Sovétríkjunum erfið. Brésnév sat í átján
ár sem leiðtogi sovétsins, og aðeins Stalín sat lengur.
En seinustu 2-3 ár hans voru honum og ríkinu mjög
erfið enda verulega af honum dregið, þótt reynt hafi
verið að leyna því eins og frekast var unnt. En það
eru þó til fréttabrot af fundum hans og ræðum sem
hann komst ekki hjá að flytja frá þessum síðustu
valdaárum og var það allt heldur dapurlegt að horfa
upp á.
Andropov, æðsti yfirmaður KGB, sem tók við af
Brésnév látnum, var þá þegar farinn að heilsu og
entist ekki nema í eitt ár og fáeina mánuði í valda-
stóli og hafði þó iðulega verið frá vegna veikinda.
Og eftirmaður hans, Tsjernenkó, dugði enn skemur.
Gorbatsjov sem tók við árið 1985, eftir að þrír leiðtog-
ar Sovétríkjanna, annars stórveldis veraldar, höfðu
dáið á jafnmörgum árum og verið hrumir og óstarf-
hæfir miklu lengur, tók við hörmulegu búi. Enda var
honum mjög brugðið þegar hann skynjaði að ríkið stóð
á algjörum brauðfótum.
Eftir skattalækkanir Reagans, ótrúlega glæsilegt
endurkjör og kraftmikla framtíðarsýn, sem hann sam-
einaði landa sína um með einstæðum persónutöfrum,
malaði efnahagsvél Bandaríkjanna sem aldrei fyrr.
Yfirburðir hins frjálsa hagkerfis gagnvart þung-
lamalegum áætlunarbúskap voru því himinhrópandi á
þessum tíma.
Það var virðingarvert af Gorbatsjov að leitast við að
fækka fjötrum af fólkinu í þessu kerfi. En það breytti
ekki því að það blasti við öllum að Sovétríkin voru eins
og hlaupari sem var við það að springa, þótt keppi-
nauturinn hefði þegar hlaupið nokkra hringi umfram
hann og blési ekki úr nös.
Kjarkurinn bilaði þá, bilar hann nú?
Frjálsræðistilburðir hans og „undanlátssemi“ skapaði
einnig ótta hjá forystumönnum í Æðstaráðinu og með-
al leppríkjanna, sem urðu órólegir um sinn persónu-
lega hag.
Pútín forseti var einn af æðstu yfirmönnum KGB í
Þýskalandi og hann þekkir vel til þýsku þjóðarinnar
og helstu leiðtoga hennar og andrúmsloftsins í land-
inu. Þýskaland leiðir ESB, hvort sem meðlimaþjóð-
irnar kannast við það eða ekki. De Gaulle var síðasti
forseti Frakklands sem var í húsbóndahlutverki gagn-
vart þeim í álfunni og kom margt til.
Sjálfsagt er að hafa í huga að Pútín ber þungan hug
til ESB um þessar mundir vegna efnahagsþvingana
þess. Hann myndi því sjálfsagt gráta fall sambandsins
þurrum tárum. En það er ofureinföldun að útskýra
þessa spá hans sem óskhyggjuna eina.
Upp koma svik
Í bandaríska þinginu fara nú fram „afsagnaryfir-
heyrslur“ yfir Trump fjarstöddum sem nánast ein-
göngu eru hugsaðar til þess að reyna að fá menn til að
gleyma rússagaldursfloppinu sem foringjar CIA, FBI
og sameiginlegrar leyniþjónustu Bandaríkjanna undir
forystu Clapper héldu utan um.
Þeir litu áfram á sig sem menn Obama forseta eftir
að nýr forseti var kosinn, og virtust ráðnir í að „leið-
rétta“ vitlausa niðurstöðu kosninganna, svo brjál-
æðislegt sem það vissulega hljómar!
Hingað til hefur ekkert komið fram í þeirri uppsetn-
ingu sem nú er á fjölum þingsins vestra nema laus-
beislaðar vangaveltur andstæðinga forsetans í dipló-
matíunni um að framganga hans hafi verið
„óviðeigandi“.
Ef það væri mælistika mættu stjórnmálamenn í öll-
um löndum og öllum álfum fara að biðja guð að hjálpa
sér.
Diplómatískur tepruskapur á rétt á sér ekkert síður
en kirsuber efst á rjómatertu, en hann ræður aldrei
för í alvöru landi.
Það er ekki víst að öll viðhorf Markó Ramíusar,
skipherra á Rauða október, eða framganga hans hefði
staðist á mælikvarða dansskóla diplómatíunnar eða
alltaf verið viðeigandi, enda mundi dúxinn í þeim skóla
aldrei fá að nálgast brúna á slíku skipi.
Það er klassísk staðreynd.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
24.11. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17