Morgunblaðið - 17.12.2019, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kosninga-úrslitin íBretlandi í
síðustu viku hafa
greinilega komið
mörgum á vinstri
kanti breskra
stjórnmála á óvart, jafnvel þó að
þau hafi á margan hátt verið
skrifuð í skýin. Fyrir það fyrsta
gat það varla gengið, að þeim
þingmönnum, sem höfðu reynt
með alls kyns brögðum og brell-
um að koma í veg fyrir að vilji
þjóðarinnar næði fram að
ganga, yrði ekki refsað fyrir þá
framgöngu. Kom enda á daginn,
að þeir þingmenn sem jafnvel
höfðu reynt að koma í veg fyrir
kosningarnar, í von um að Brex-
it-málið yrði þá úr sögunni, riðu
ekki feitum hesti frá dómi al-
mennings.
En Brexit-málið var þó ekki
það eina sem réð úrslitum. Ljóst
er að flokkurinn undir núver-
andi forystu Corbyns er kominn
mun lengra til vinstri en þeir
kjósendur, sem lengst af hafa
myndað hjartað í flokknum í
norðurhluta Englands. Á sama
tíma reyndi flokkurinn að halda
frekar í sjálfskipaða „mennta-
menn“ og Evrópusinna. Það ætti
því ekki að koma á óvart að þeim
mun færri verkamenn sjái
ástæðu til að kjósa flokkinn sem
þó er kenndur við þá.
Þetta viðhorf afneitunarinnar
blasir við í viðbrögðum Corbyns
sjálfs, sem sagði stefnuskrá sína
hafa verið „vinsæla meðal kjós-
enda“ þrátt fyrir að henni hafi
verið hafnað á nánast fordæma-
lausan hátt. Þá hefur mátt
greina það hrokafulla viðhorf
hjá nokkrum af þeim þingmönn-
um flokksins sem lifðu kosning-
arnar af að ósig-
urinn sé kjósend-
unum sjálfum að
kenna, þeir hafi
einfaldlega ekki vit-
að betur og kosið
gegn „stéttarhags-
munum“ sínum.
En ósigur Verkamanna-
flokksins er einungis hluti af
svipaðri þróun annars staðar í
Evrópu og jafnvel víðar, þar
sem hinir svonefndu jafnaðar-
mannaflokkar hafa mátt sjá
fylgi sitt hverfa smátt og smátt.
Margir flokkar sem eitt sinn
kenndu sig við alþýðu, og gera
jafnvel enn, virðast hafa misst
alla tengingu við alþýðuna. Og
þeir, sem veljast til forystu fyrir
flokkana, eru á sama tíma lengst
til vinstri og gjörsamlega lausir
við umburðarlyndi fyrir öðrum
skoðunum, með þeim afleið-
ingum að þeir sem tala fyrir
„þriðju leið“ eru hraktir í burtu.
Nú þegar er hafin umræða um
það hvaða áhrif ósigur Corbyns
geti haft í Evrópu og í Banda-
ríkjunum. Þýski Sósíal-
demókrataflokkurinn er til
dæmis nýbúinn að kjósa sér til
forystu tvíeyki, sem virðist jafn-
vel geta slegið Corbyn við í
vinstrimennsku. Ekki er ólík-
legt að þýskir jafnaðarmenn
muni sjá eftir þeirri ráðstöfun.
Þá velja demókratar í Banda-
ríkjunum sér forsetaefni á
næsta ári, og er ljóst að hörð
barátta verður á milli vinstri og
hægri vængsins í flokknum um
útnefninguna. Sú barátta gæti
hæglega skilað af sér kandídat,
sem ekki nær til hins almenna
kjósanda, sem er sá sem á end-
anum hefur lyklavöldin í Hvíta
húsinu.
Viðbrögð við kosn-
ingaúrslitunum
benda ekki til mik-
illar jarðtengingar}
Vandamál til vinstri
Á mbl.is var umhelgina sagt
frá sjónarmiðum
barna- og mennta-
málaráðherra Dan-
merkur, Pernille
Rosenkrantz-Theil, sem vill sjá
fleiri bækur og færri spjald-
tölvur í skólum. Hún telur of
langt hafa verið gengið í staf-
rænni kennslu í skólum á
kostnað bóka.
Þá er í Politiken, sem segir
frá málinu, vísað í nýlega rann-
sókn sem bendir til að börn
sem lesi af skjá lesi minna en
þau sem lesi af bók. Rann-
sóknin bendir til að börnum
sem verji minna en hálftíma á
dag í lestur utan skóla fari
fjölgandi. Árið 2011 hafi hlut-
fallið verið 50% en fimm árum
síðar hafi það verið komið í
60%. Þá fari þeim nemendum
fækkandi sem njóti þess að
lesa, sem er ef til vill helsta
áhyggjuefnið.
Tölvur, spjaldtölvur sem
aðrar, eiga auðvitað erindi í
skólastarfið og þurfa að vera
hluti af námi barna. Þau þurfa
að kynnast kostum þessara
tækja og um leið
ókostunum og
hættunum sem
þeim geta fylgt. Of
algengt er orðið að
börn lendi í vand-
ræðum á netinu og nauðsynlegt
er að þau læri að vara sig.
Um leið og augljóst er að
tölvur eru afar gagnleg tæki og
nauðsynleg í nútímanum er
nauðsynlegt að börn læri að
lesa af bók og skrifa á pappír.
Það verður til að mynda að
telja líklegt að bóklestur sé
betur til þess fallinn en lestur
af tölvu að venja ungu kynslóð-
ina við að lesa lengri samfellda
texta og að nýta vandaðan
texta sér til gagns og gamans.
Í hraða nútímans er enn
meiri hætta en áður á að fólk
fái aðeins yfirborðskenndar og
í sumum tilvikum rangar upp-
lýsingar. Ein besta leiðin til að
forðast það er væntanlega að
fólk venjist því að lesa eitthvað
sem lögð hefur verið vinna í og
kafa stundum ögn dýpra og
öðlast betri þekkingu en til
dæmis yfirborðskennt ráp um
samfélagsmiðla býður upp á.
Börn þurfa að kynn-
ast vönduðum bók-
um, pappír og penna}
Allt er best í hófi
M
iklar breytingar hafa orðið á
rekstrarumhverfi fjölmiðla
með tilkomu samfélagsmiðla
og nýrra miðlunarleiða. Flestir
fjölmiðlar byggja afkomu sína
á auglýsingum og áskriftum og þegar báðir
tekjustraumarnir minnka verulega verður stað-
an erfið. Tekjusamdrátturinn er rakinn annars
vegar til þess að sífellt stærri hluti auglýsinga er
birtur á vefjum erlendra stórfyrirtækja og hins
vegar aukins framboðs á ókeypis fjölmiðlaefni.
Stjórnvöld víða um heim hafa brugðist við
þessari þróun með því að veita fjölmiðlum styrki
eða bætt rekstrarumhverfi þeirra með öðrum
hætti. Sömuleiðis hafa Norðurlandaþjóðir verið í
fararbroddi í stuðningi við fjölmiðlun um ára-
tuga skeið. Í upphafi miðaðist hann einkum að
dagblöðum en hefur á síðustu árum einnig tekið
til annarra tegunda fjölmiðlunar, svo sem netmiðla og hljóð-
og myndmiðla.
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar kemur fram fyrir-
heit um að bæta rekstrarumhverfi einkarekinna fjölmiðla.
Því hefur verið smíðað frumvarp þess efnis sem er í þing-
legri meðferð. Markmið frumvarpsins er að efla stöðu ís-
lenskra fjölmiðla með því að styðja við og efla útgáfu á frétt-
um, fréttatengdu efni og umfjöllun um samfélagsleg
málefni. Til að ná því markmiði er gert ráð fyrir að heimilt
sé að veita einkareknum fjölmiðlum fjárhagslegan stuðning
sem felst í því að endurgreiða þeim hluta þess kostnaðar
sem fellur til við að afla og miðla slíku efni.
Stuðningurinn verður annars vegar í formi
endurgreiðslu á allt að 18% af launakostnaði
viðkomandi fjölmiðils vegna ritstjórnarstarfa og
hins vegar í formi 4% sérstaks stuðnings, sem
einnig er miðaður við tiltekið hlutfall af launa-
kostnaði. Einnig er gert ráð fyrir að endur-
greiðsla til fjölmiðils geti ekki orðið hærri en 50
milljónir króna, en ekki er þak á sérstökum
stuðningi sem miðast við 4% af framangreind-
um launakostnaði.
Vert er að taka fram að endurgreiðsluþáttur
frumvarpsins er í anda annarra kerfa sem
stjórnvöld hafa sett á laggirnar á síðustu árum
til að styðja við menningu á Íslandi og nefni ég
þar endurgreiðslur er varðar kvikmyndir, hljóð-
ritun og bókaútgáfu. Einnig má nefna styrki til
nýsköpunarfyrirtækja. Hér er um að ræða end-
urgreiðslu á kostnaði úr ríkissjóði til einkaaðila
hvort heldur í menningar- eða í nýsköpunarstarfsemi. Ég
vonast til þess að sá stuðningur sem frumvarpið gerir ráð
fyrir geri fjölmiðlum kleift að efla ritstjórnir sínar, vera
vettvangur skoðanaskipta og tjáningarfrelsis og með þeim
hætti rækja hlutverk sitt sem einn af hornsteinum lýðræð-
isins.
Mál þetta hefur verið á döfinni í mörg ár en því hefur
ávallt verið ýtt til hliðar. Nú hlakka ég til að fylgja þessu
frumvarpi eftir því það er heillaspor fyrir íslenska fjöl-
miðlun í heild sinni.
Lilja
Alfreðsdóttir
Pistill
Sterkir fjölmiðlar skipta sköpum
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Ínýjum umferðarlögum semtaka gildi um komandi áramótkoma fram ýmsar nýjungarsem eru til þess fallnar að
auka umferðaröryggi. Hefur t.d. um-
ferðarhraði í svonefndum vistgötum,
þar sem gangandi og hjólandi veg-
farendur hafa forgang fram yfir um-
ferð bíla, verið
lækkaður í 10 km
á klst. Einnig eru
fest í lög ýmis at-
riði sem hingað til
hafa aðeins verið
siðir, hefðir eða
atriði í reglugerð-
um. Til dæmis er
nú í fyrsta skipti
bannað sam-
kvæmt lögum að
aka gegn rauðu
ljósi, en slíkt bann hefur hingað til
aðeins verið í reglugerð. Í gildandi
lögum sem eru frá árinu 1987 hefur
ekkert bannað ökumönnum að bruna
yfir á rauðu ljósi þótt fæstir geri
slíkt nema í glannaskap eða af for-
herðingu.
Fjölbreyttari ferðamáti
„Í gömlu lögunum hafa verið
ýmsar glufur og göt sem nýju lögin
stoppa í. Samfélagið hefur gjör-
breyst á þeim 32 árum síðan fyrri lög
voru sett og því þurfti ný sem sam-
ræmast veruleika dagsins í dag,“
segir Þórhildur Elínardóttir, sam-
skiptastjóri Samgöngustofu. „Bílar
hafa breyst og samgöngur sömuleið-
is. Fjölbreytni samgangna hefur far-
ið vaxandi og þannig til dæmis sífellt
fleiri sem nota hjólreiðar sem virkan
ferðamáta. Einnig eru snjalltæki
orðin allsráðandi og eru nánast
framlenging á hendi margra. Í lög-
unum nýju eru atriði sem kveða af-
dráttarlaust á um bann við notkun
þeirra við akstur allra ökutækja,
bæði bíla og reiðhjóla, en miðað við
erlendar rannsóknir valda þau allt
að fjórðungi allra slysa í umferð-
inni.“
Efld umferðarfræðsla
Í nýju umferðarlögunum eru
mörk um leyfilegt vínandamagn í
blóði lækkuð úr 0,5‰ í 0,2‰. Öku-
maður telst ekki geta stjórnað bíl ef
vínandamagn mælist 0,2‰. Fólki
verður þó ekki gerð refsing nema
áfengi í blóði mælist yfir 0,5‰.
Sömuleiðis er heimilt að neita þeim
um ökuskírteini sem háður er notk-
un áfengis eða fíkniefna. Þá er í nýj-
um lögum ákvæði um akstur í hring-
torgi. Samkvæmt þeim skal öku-
maður í ytri hring veita þeim sem
ekur í innri hringnum forgang út úr
torginu. Þá skal ökumaður í tveggja
akreina hringtorgi velja hægri rein
ætli hann að aka út úr torginu á
fyrstu gatnamótum.
Sé litið á þann kafla nýju um-
ferðarlaganna sem snýr að hjólreið-
um gildir nú sú regla að hjólreiðafólk
verður að nota hjálm til 16 ára aldurs
í stað 15 ára. Loks er nú fest í lög að
umferðarfræðslu skuli sinnt á öllum
skólastigum. „Efld fræðsla á síðustu
árum hefur skilað miklum árangri og
við þurfum að halda áfram á þeirri
braut,“ segir Þórhildur.
Stoppað í götin með
nýjum umferðarlögum
Sumir sem vilja auka sér
leti hafa þann ávana að
henda rusli út úr bílnum og
láta það berast með blæn-
um út í buskann. Á vorin
þegar plokkarar fara á stjá
tína þeir ruslið upp úr veg-
köntum, tjábeðum og
skurðum og kennir ýmissa
grasa í sorpinu. Með nýjum
umferðarlögum er hins
vegar lagt blátt bann við
því að fleygja rusli út úr bíl-
um eða skilja sorp eftir á vegi eða annað, sem óhreinkar náttúruna þó að
slíku fylgi ekki hætta eða óþægindi fyrir vegfarendur.
Annað nýmæli í lögum er að nú verður veghaldara heimilað að tak-
marka eða banna umferð um stundarsakir þegar mengun er yfir heilsu-
farsmörkum eða hætta talin á að svo verði. Fyrir þurfa þá að liggja
mengunarmælingar og -spár. Ráðherra setur svo reglugerð með ákvæð-
um um takmarkanir.
Mengunarstopp nú heimilt
EKKI MÁ HENDA RUSLI ÚR BÍLNUM
Sæbrautin Svifrykið er öllum til verulegs ama.
Morgunblaðið/Hari
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Umferð Bílarnir hafa breyst og samgöngurnar sömuleiðis frá því gild-
andi umferðarlög voru sett árið 1987. Mikil þörf var á uppfærðum lögum.
Þórhildur
Elínardóttir