Feykir - 31.01.2018, Blaðsíða 7

Í stað þess að flagga við Páluhús ákváðu systurnar að hengja gamla kjóla af sér á
snúrur til að gefa til kynna að einhver dveldi í húsinu. Rósa á rauða kjólinn.
tengdamóður sinnar á Hofsósi
árið 1976 og starfaði við skólann
þar í tíu ár, fyrst sem kennari
og síðar skólastjóri. Á þessum
árum fæddust svo börnin þrjú,
Sonja Björk, María og Þorsteinn.
„Nú bara flytjið þið suður“
Hugur Rósu stefndi alltaf á
frekara nám og eftir að Fjöl-
brautaskólinn á Sauðárkróki
kom til sögunnar var það alltaf
að brjótast um í huga hennar að
skella sér í nám þar en ekkert
varð þó úr því enda börnin lítil.
„Svo var Steini bróðir minn að
flytja til Helsinki og hann vissi
að mig langaði að læra eitthvað.
Svo hringir hann í mig og segir:
„Jæja, nú erum við að flytja til
Helsinki og nú bara flytjið þið
suður og þú færð íbúðina okkar
og þú ferð í skóla.“ Og við bara
gerðum það, þetta var sumarið
´86.“ Rósa fór þá í Öldungadeild
MH en af því að hún var að
eigin sögn ekki ákveðin í hvað
hún vildi verða skráði hún
sig á málabraut en fór svo á
náttúrufræðibraut, tímdi ekki
að sleppa málabrautinni og út-
skrifaðist sem stúdent af þeim
báðum. Leiðin lá svo í háskól-
ann þar sem hún byrjaði í líf-
fræði.
„En ég entist ekki nema tvo
mánuði í líffræði. Mig langaði
svo mikið að læra erfðafræði og
þess háttar, langaði að komast
að uppruna lífsins held ég,“
segir Rósa og hlær dátt. „Þetta
var í fyrsta skipti sem boðið var
upp á línu í sameindalíffræði við
líffræðideild Háskóla Íslands.
Svo ég skráði mig í hana, við
vorum ellefu, ég og tíu strákar
um tvítugt sem voru bara að
koma beint út úr menntaskóla.
Mér kom ágætlega saman við
þá, þetta gekk bara vel. Ég var
líklega 33 ára, en þeir tóku mér
bara alveg eins og jafningja.
Það var allt í lagi með þá, en
kennslan fannst mér ekki eins
skemmtileg svo ég fann að
þetta var bara ekki það sem mig
langaði til. Þetta var eiginlega
líka alltof mikil vinna, að vera
í fullu námi í þessu með þrjú
börn líka. Guðni var í tveggja
ára leyfi frá kennslu þarna og var
í tölvunarfræði í Háskólanum
þannig að það var líka mikið að
gera hjá honum.
Ég byrjaði á að minnka
við mig en svo fann ég að
mig langaði ekki til að vera í
þessu. Ég var farin að vakna
eldsnemma á morgnana með
kvíðahnút í maganum af því
að vera að fara í skólann.
Svo ég fékk eiginlega svona
neyðarviðtal hjá námsráðgjafa,
það var nú eignlega allt saman
eins og því væri stýrt. Ég vaknaði
einn morguninn og hugsaði:
„Nei ég get þetta ekki, ég er
hætt í þessu, ég get ekki farið
í skólann.“ En ég var byrjuð
á námslánum og Guðni var í
leyfi og var bara með strípuðu
grunnskólakennaralaunin og
ég ekki í neinni vinnu og hefði
þurft að borga tveggja mán-
aða námslán til baka ef ég
hefði hætt. Þess vegna hékk ég
þarna aðeins lengur en ég hefði
kannski átt að gera. En þennan
morgun hugsaði ég: „Nei, ég
get þetta ekki, alveg sama hvað
kemur fyrir mig, ég bara verð
að hætta, ég verð að hætta.“
Svo ég byrjaði á að hringja í
námsráðgjöf og fékk að vita að
það væri sex vikna biðtími eftir
viðtali við námsráðgjafa. Og ég
sagði bara „ég verð að fá að tala
við námsráðgjafa NÚNA, ekki
eftir sex vikur, heldur núna.“
Rósa lýsir því svo hvernig hún,
fyrir einhverja ótrúlega heppni,
fékk tíma sem var afpantaður
og var svo fyrir hreina tilviljun
komin í nám í bókasafnsfræði í
stað líffræðinnar næsta dag.
Rúsínan í pylsuendanum
á öftustu blaðsíðunum
„Svo þegar ég var búin að vera
eina önn þarna þá fór ég að
hugsa um að mig langaði ekki að
verða bara bókasafnsfræðingur,
alla vega að taka þá eitthvert
aukafag með. Og ég var ein-
hvern veginn alltaf í þessari
raunvísindapælingu, var að
hugsa um að taka landafræði og
fór að skoða kennsluskrána og
sá að ég þyrfti þá að taka sömu
efnafræðina og ég hafði verið
í í líffræðinni og ég hugsaði,
„nei, ég get það ekki.“ Og það
var sama hvað það var, það
var alltaf þessi sama efnafræði,
ég sem fékk sko verðlaun á
stúdentsprófi fyrir efnafræði.
Þetta bara var SVO leiðinlegt,“
segir Rósa með mikilli tilfinn-
ingu. „En það endaði með
því að ég fletti í gegnum alla
kennsluskrá Háskólans, það
voru auðvitað sumir kaflar
sem ég var mjög fljót að fara í
gegnum eins og viðskiptafræði
og hagfræði og læknisfræði
og kannski guðfræði. En ég
merkti bara við öll námskeið
sem mér fannst hljóma eitthvað
spennandi. Þá var þetta bara í
prentaðri bók og skipulagið á
henni var þannig að deildunum
var raðað eftir aldri, fremst var
guðfræðin, svo læknadeildin
en félagsfræðideildin var síðust.
Svo var fögunum raðað innan
hverrar deildar í stafrófsröð
svo þjóðfræðin var aftast í
skránni, ég vissi ekki einu sinni
Hjónin uppábúin fyrir verðlaunaafhendingu í Konunglegu Gústafs Adolfs aka-
demíunni í Svíþjóð. MYNDIR ÚR EINKASAFNI
að það væri til eitthvert fag sem
héti þjóðfræði. Það var ekki
fyrr en ég kom þarna í aftasta
hlutann í kennsluskránni að ég
bara merkti við hvert einasta
námskeið og þar með var það
ákveðið svo ég skráði mig í
þjóðfræði sem aukafag og
lauk því BA prófi 1995 með
bókasafnsfræði sem aðalfag og
þjóðfræði sem aukafag.“
Rósa fór þá strax að vinna
á Árnastofnun en hún hafði
unnið þar sumarið áður og
gerði lokaverkefni sitt í bóka-
safnsfræði um þjóðfræðisafn-
ið. „Ég var ráðin til að gera
tölvuskrá yfir þjóðfræðisafnið
en ég skráði einhverjar 500
færslur ókeypis, maður mátti
ekki vera á launum við það
sem maður gerði sem loka-
verkefni. Ég kláraði svo námið
um áramót og var ráðin
frá því um miðjan janúar á
Árnastofnun og hef verið þar
síðan. Ég var búin að vera
þarna sumarið ´94 og leiddist
svo hræðilega að ég ætlaði
bara að mæta til að segja upp
og vinna uppsagnarfrestinn,“
segir Rósa sem er þó enn hjá
Árnastofnun, 23 árum seinna
og unir hag sínum vel. „Ég var
sem sagt ráðin þarna til að gera
þessa tölvuskrá og ég ákvað
hvernig ætti að byggja þetta
upp, skipulagið. Síðan hefur
auðvitað orðið heilmikil þróun í
tölvumálum og nú er þetta orðið
aðgengilegt á netinu en samt er
þetta alltaf grunnurinn sem
ég byrjaði á. Það er allt skráð
þarna, nöfn heimildarfólks og
upplýsingar um það og hvenær
og hvar það er fætt og hvenær
það dó og hvar það átti heima.
Og svo lýsing á efninu, svona
stöðluð efnisorð og upplýsingar
um þá sem taka viðtölin. Það
sem ég byrjaði á voru rétt um
2000 klukkutímar en svo bætist
alltaf við, svo það er fullt af efni
á öllum stigum, óafritað og
allavega. Eftir að fimm stofnanir
sameinuðust í eina, Stofnun
Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum, var Rósa ráðin sem
rannsóknarlektor og gegnir hún
því starfi enn. Þar hefur hún
40% rannsóknarskyldu sem
þýðir að hún má vinna við sínar
eigin rannsóknir í 40% vinnu-
tímans.
Ævintýri, þjóðsögur
og rímur
Árið 2005 lauk Rósa MA ritgerð
sinni sem hún svo breytti í bók
sem hún nefndi Sagan upp á
hvern mann. Þar skrifaði hún
um upptökur sem eru í safninu
hjá henni og valdi þar fólk
sem segir ævintýri. Meðal þess
sem Rósa skoðaði var hvort
náttúrulegt landslag hefði áhirf
á ævintýrin og einnig hvort
sögurnar tækju breytingum
frá einu skipti til annars í
frásögnum sama fólksins. Fyrir
bókina hlaut Rósa verðlaun
hinnar Konunglegu Gústafs
Adolfs akademíu í þjóðfræði.
Um þessar mundir stýrir
Rósa verkefni á vegum Stofn-
unar Árna Magnússonar, Há-
skólans og Landsbókasafns
ásamt Terry Gunnell, prófessor
í þjóðfræði. Verkefnið er um
þjóðsagnasöfnun á 19. öld,
svo sem Jón Árnason og hans
söfnun og því verkefni er nú
að ljúka formlega. „Þetta er
dálítill pakki að halda utan um,
við skilum lokaskýrslu í byrjun
mars og þá er þessu formlega
lokið,“ en Rósa segir að þetta sé
þó hvergi nærri búið þar sem
þetta sé gífurlega mikið verk en
bréf Jóns, bara frá Íslendingum,
eru nærri 3000 talsins.
Rósa segir að hin hliðin
á sér sé svo sú sem snýr að
rímnakveðskap og um þessar
mundir sér hún um útgáfu
á 160 kvæðalögum úr safni
Kvæðamannafélagsins Iðunnar
en það afhenti hljóðritasafn
sitt til stofnunarinnar. Í fyrir-
lestri um skagfirska kvæða-
menn sem Rósa hélt á vegum
Guðbrandsstofnunar á Hólum
í síðustu viku spilaði hún upp-
tökur úr því safni segir hún
meðal annars marga afkom-
endur Bólu-Hjálmars hafa
verið virka í kvæðamannafél-
aginu og hafa verið að kveða
kvæðalög sem eru kennd við
eldri ættmenni sem eru þá líka
afkomendur Hjálmars.
Rímur og rímnakveðskapur
voru greinilega stór þáttur í
afþreyingarlífi þjóðarinnar
um margra alda skeið og væri
hægt að skrifa langa greinagerð
um þau efni. Það verður hins
vegar að bíða betri tíma. Eftir
skemmtilegt spjall fær blaða-
maður sýnisferð um húsið þar
sem Rósa og systkini hennar
slitu barnsskónum og húsgögn
og innréttingar foreldra hennar
gegna enn sínu hlutverki og
njóta sín vel í björtu og fallegu
umhverfi í rauða húsinu á
bökknunum á Hofsósi.
05/2018 7