Feykir - 06.06.2018, Blaðsíða 7

Herliðið hafði yfir vélbyssum af Vickers gerð að ráða úr fyrra stríði álíka þeirri sem
er á myndinni.
MYND er ekki af hermönnum Hallamshire herfylkisins og er fengin af WikiPedia.
hersins og bæjarbúa. Þeir lögðu
sig í framkróka við að leysa
öll mál. Besta dæmið um það
er þegar breski herinn skilaði
barnaskólahúsinu og Gúttó eftir
að hafa tekið þau hernámi. Jón
Þ. Björnsson gerði bótakröfu
um skemmdir sem orðið
höfðu á húsinu og búnaði þess.
Douglas Bell, kafteinn liðsins og
æðsti maður, maldaði í móinn
og taldi að kannski hefðu
einhverjir fleiri en hermenn
skemmt þetta en Jón Þ. hafði
sitt fram. Benjamín Eiríksson
túlkaði á samningafundi sem
fram fór heima hjá Jóni en Bell
greiddi reikninginn að fullu
og kvartaði undan því að hann
hafi þurft að borga stóran hluta
reikningsins sjálfur.
Það má kannski rifja það
upp þegar hermennirnir
komu til bæjarins þá slógu
þeir upp oddmjóum tjöldum
á Kirkjutorginu og tóku síðan
til sinna nota barnaskólahúsið,
Gúttó og í framhaldinu Bifröst,
Hótel Tindastól fyrir foringja
sína og svo loks hafnarhúsið.
Þeir reistu alls þrjá bragga í
bænum. Fyrst einn við Hótel
Tindastól og svo u.þ.b. ári
eftir að þeir komu reistu þeir
tvo bragga úti á Eyri en þeir
braggar voru fyrst reistir fram í
Varmahlíð og síðan fluttir 1941
út á Krók og reistir þar á ný.“
Skotbyrgi á Nöfum
Þegar Bretarnir komu fyrst
byrjuðu þeir að grafa skotgrafir
fram í Sauðárholti, eins og
kallað er, austan við spítalann
og segir Ágúst að eina hafi
þeir grafið nyrst á bílastæðinu
við Skagfirðingabúð sem ekki
entist lengi. „Sú gröf fór strax
á kaf í vatn og lagðist af en svo
áttuðu þeir sig á því að grafa
skotgrafirnar úti á Gránumóum.
Þar eru mjög langar grafir og
einnig er skotgröf fyrir ofan
húsið að Lindargötu 15. Það voru
að mínu viti aðal varðstaðirnir.
Síðan voru þeir með varðstöð
þar sem var sólarhringsvakt á
brekkubrúninni sunnan við
Kristjánsklauf. Þaðan var lögð
símalína ofan í Hótel Tindastól
þar sem foringjarnir gistu.“
Athygli vekur hversu van-
búnir þessir hermenn voru
og ekki líklegir til afreka ef
til átaka hefði komið. Til
dæmis er líkum að því leitt að
símastaur hafi verið notaður
við eitt skotbyrgið til að blekkja
óvininn. „Já, það er mjög trúlegt
að símastaur hafi verið nyrst
á Gránumóum. Þessir strákar
voru mest vopnum búnir með
dóti úr fyrri heimstyrjöldinni.
Þeir voru með riffla úr fyrra
stríði og skammbyssur og fleira.
Svo voru þeir með nokkra Bren
hríðskotariffla og vélbyssur
af Vickers gerð úr fyrra stríði
og nokkrar sprengjuvörpur
voru þeir með. Þeir æfðu sig
stíft eftir að þeir komu. Voru
með sprengjuvörpur uppi
í Skógarhlíð og þeir skutu
með vélbyssum út á sjóinn
og æfðu sig í að skjóta á belgi.
Foringjarnir æfðu sig í að skjóta
af skammbyssu við gömlu
bryggjuna og það var einmitt
þar þegar Bell og hans foringjar
voru að æfa sig að skjóta þegar
Heimsberg, síðar rakari á
Króknum, mætti með sína
teygjubyssu og skaut á dunkinn
og smellhitti í fyrsta skoti og var
margverðlaunaður fyrir,“ segir
Ágúst og hlær.
Það er fátt sem minnir á
hersetu á Sauðárkróki, hvorki
minnismerki né hlutir sem
gefa fólki til kynna hvað var
um að vera fyrir tæpum 80
árum. Undirritaður hefur þó
haft hugmynd um að nokkrar
holur á Nöfum hafi gegnt
hlutverki skotgrafa. Það leiðir
hugann að því hvort gera megi
þessum stríðsminjum betri
skil. „Skotgrafirnar eru mjög
greinilegar. Alls staðar þar sem
þær voru grafnar uppi á móum
eru þær mjög greinilegar. En
það mætti merkja þær.
Svo má líka minnast á það
að á þessum stríðsárum var
svo mikil ritskoðun í gangi.
Framkallaðar ljósmyndir voru
allar ritskoðaðar og þess vegna
Douglas Richmond Bell. Ljósmynd tekin
6. júní 1939. EIGANDI LJÓSMYNDAR:
Rotherham Archives Englandi.
er svo lítið til af þeim frá þessum
tíma. Árni Halldórsson, sem var
ljósmyndari hér á undan Stefáni
Pedersen, átti víst þó nokkuð
til af myndum en þær eru allar
glataðar því miður.“
Þegar rætt er um eða
minnst er á hernámið á Íslandi,
sérstaklega í Reykjavík, kemur
ástandið svokallaða mjög fljótt
inn í umræðuna. Athygli vakti
hjá undirrituðum að ekkert er
minnst á það í samantektinni
í Skagfirðingabók. Ágúst segir
að örugglega hafi verið eitthvað
um slíkt en hann hafði bara
engan áhuga haft á því að fjalla
um það. Forvitnilegt er að vita
hvort einhverju fleiru hafi verið
sleppt viljandi frá þessum tíma.
„Nei, ég held ekki. En vafalaust
hafa manni yfirsést einhverjar
heimildir, það gerist alltaf,“ segir
Ágúst og snýr sér að öðru.
Þjóðverjar sýna sig
„Mannlífið í bænum gjör-
breyttist og menn hrukku
í kút í skammdeginu þegar
menn birtust skyndilega úr
skúmaskotum með alvæpni
og þeir gengu hergöngu
reglulega í bænum. Hervörður
gekk reglulega upp og
niður Bjarkarstíginn, allan
sólarhringinn, og vitni sagði
frá því þegar Jón Þ. skólastjóri,
sem bjó við Skógargötuna á
horninu við Bjarkarstíg, reyndi
oft að læra ensku af verðinum,“
segir Ágúst er hann rifjar upp
atvik úr fortíðinni og segir að
ýmislegt í bæjarlífinu hafi breyst
og ekki síst árið 1942 þegar
Þjóðverjarnir fóru að sýna
sig. „Það má til dæmis segja
frá því þegar, í október 1942,
kom flugvél og flaug austur
um og yfir Gönguskörðin,
sleppti tveimur sprengjum
skammt sunnan og vestan við
bæinn Tungu. Hálftíma áður
en sprengjurnar féllu höfðu
þeir Helgi Magnússon, bóndi
í Tungu, og Þórólfur sonur
hans verið að smala þetta land
á hestum og nýkomnir heim
þegar þessi ósköp gerðust,“ segir
Ágúst og aðspurður um hver
tilgangur þess gæti hafa verið,
að henda sprengjum á úthaga,
segir hann að til séu tilgátur
um það að vélin hafi verið að
létta sig, verið á flótta undan
flugvél Bandamanna sem er
mjög trúlegt. „September sama
ár kom hér önnur þýsk vél
frá Noregi, flaug að vitanum
að Hrauni á Skaga og skaut á
hann og stórskemmdi og flaug
síðan yfir á Sauðárkrók. Sagan
segir að breskir hermenn, sem
mönnuðu vélbyssuhreiður að
Sæmundargötu 1, hafi skotið á
vélina en ekki hitt. Þessi sama
vél flaug svo til suðurs og kom
svo að Hegranesvita og skaut á
Sigurður Brynjólfsson, lögreglumaður á
Sauðárkróki á herámsárunum. EIGANDI
LJÓSMYNDAR: Hsk Cab. 1890
Ágúst stendur í sprengjugíg sem myndaðist eftir að þýsk flugvél lét tvær sprengjur falla í námunda við Tungu í Gönguskörðum.
MYND: ÁGÚST GUÐMUNDSSON
Vígalegir hermenn breska heimsveldisins standa vörð um Hótel Tindastól þar sem
foringjar hernámsliðsins á Króknum höfðu aðstöðu.
MYND úr bók Friðþórs Eydal, Hersetan á Ströndum og Norðurlandi vestra.
22/2018 7