Bændablaðið - 15.12.2016, Síða 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2016
kominn til að sækja okkur inn að
Lónseyrarleitinu á Bronkójeppa
sem ég átti. Okkur tókst bærilega
að þramma út snarbrattan skaflinn
í Leitinu og hittum á bílinn í sorta-
bylnum. Ekki sást neitt nema rétt
fram fyrir stuðarann á bílnum svo
að Ingi gekk á undan út allan veg og
ég ók við hælana á honum. Páll fór úr
bílnum og gekk undan veðrinu heim
til sín. Ætlunin var að fara á bílnum
að húsum í Unaðsdal og skilja hann
þar eftir, en þegar við vorum komin
út fyrir brúna á Dalsánni og upp
brekkuna sat bíllinn fastur í skafli.
Við gengum svo heim að Mýri ská-
halt undan veðrinu. Ég man ekki til
þess að við hefðum verið svo illa
klædd að það hafi verið til vandræða
og sannaðist ekki í þetta sinn mál-
tækið: „Enginn kann sig í góðu veðri
heiman að búa“.
Þegar við vorum nýkomin heim
var símað úr Hærri-Bænum og sagt
að Jens Guðmundsson hefði látið
féð út um morguninn og ekki við-
lit að hann réði við að koma því í
hús. Það kom í ljós að féð var út
á Stapamýrum allnokkra leið fyrir
utan Neðri-Bæinn. Eftir upplýsingar
í símtölum var það niðurstaðan að
ekki gæti orðið gagn að því að freista
þess að fara til hjálpar við að bjarga
fénu, þennan daginn, eins og veð-
urofsinn var. Daginn eftir fórum við
allir karlmenn, 6 eða 7, af bæjunum
til að reyna að bjarga fénu í vonsku
veðri og byl. Ljót var aðkoma að því
verki. Kindurnar voru niðurklesstar
liggjandi í skurðum og víðar, snjór-
inn barinn í ullina og engin þeirra gat
staðið. Tveir og tveir tóku í lappirnar
á kindunum og settu á sleða til að
draga þær í traktorskerru til heim-
flutnings. Það kom í ljós að um 100
fjár hafði farið í sjóinn og rak vestur
yfir Djúp.
Á þessum árum var venja að
hleypa fénu út þegar gott var veður,
það fór í fjöruna og kroppaði eitt-
hvað þó ekki yrði úr því kviðfylli.
Jóhannes Einarsson faðir Páls í
Neðri-bænum kunni ekki við að
láta féð standa jarmandi inni í blíð-
skaparveðri. Hann fór því að búa sig
um morguninn til að hleypa fénu út.
Þegar Anna Magnúsdóttir kona Páls
varð vör við það bað hún tengdaföður
sinn að hafa féð inni því veðurspáin
væri svo vond. Jóhannes hélt nú að
það væri óhætt að lofa skepnunum út
að viðra sig þær mundu hlaupa heim
þegar Palli kæmi að innan. Þegar
Rebekka Pálsdóttir kona Jóhannesar
varð vör við þetta tal kom hún fram
í ganginn og aftók það með öllu að
féð væri látið út og Jói féllst á að láta
konurnar ráða.
Fyrstu mánuðir ársins 1963 voru
veðursælir og mjög lítill snjór í
hlíðum. Veturinn eftir var líka snjó-
léttur. Snjóskaflar undir Háafelli og
Hærribrún á Mýrarfjalli hafa blasað
við um ár og aldir en í haustgöngum
1964 voru þeir með allra minnsta
móti og öskulög sáust á fönninni
sem ég gæti trúað að væru frá eld-
gosum frá því fyrir mörgum öldum.
Snjó sem kemur seint á vetri leysir
oft fljótt á vorin. Knútur Knudsen
veðurfræðingur skrifaði um veðrið
vor og sumar 1963 í Tímaritið Veðrið
m.a. þetta:
„Apríl byrjaði vel. Hlýindi voru
fyrstu 8 dagana í beinu áframhaldi
af bezta marz um langt árabil. Tún
voru víða farin að grænka og brum
að opna sig, þegar vonzkuveðurskall
á þriðjudag fyrir páska 9. apríl.“
Norðan garður með mikilli snjó-
komu brast á um allt norðurland og
náði suður á land nokkrum klukku-
tímum seinna. Á Akureyri var hiti
þann 9. kl. 11 4,8 stig en 12 tímum
seinna var komið 10,4 stiga frost
en 10. Og 11. apríl var frostið yfir
15 stig. Sunnudaginn 7. apríl 1963
messaði séra Baldur Vilhelmsson í
Unaðsdalskirkju. Undanfarnar vikur
hafði ég látið féð út og vísað því upp
í hjallana fyrir ofan túnið. Það ráfaði
þar um og fór stundum upp á brún
og rölti útávið, fór svo niður í fjöru
í Selinu upp af Djúphólmanum og
skilaði sér ávallt heim seinni part
dags. Þennan sunnudagsmorgun lét
ég féð út eins og vant var fór svo til
messu, en féð kom ekki heim. Ég
reiknaði með að það hefði farið út
að Hlíðarhúsum, í góða fjörubeit sem
þar er, og lagst svo niður en kæmi
heim daginn eftir eins og komið hafði
fyrir. Séra Baldur gisti hjá okkur á
Mýri svo við spjölluðum saman
um daginn, en aldrei var haft vín
um hönd þegar hann dvaldi á mínu
heimili. Féð skilaði sér ekki heim
og kom það svo sem stundum fyrir
að það þurfti að sækja það út eftir
allri Strönd.
Á þriðjudagsmorgun 9. apríl fór
ég inn á bryggjuna í Bæjum, en þá
var Fagranesið í áætlunarferð og séra
Baldur fór með bátnum. Þegar ég er
á leiðinni heim kom lítil kafaldsdrífa
í hægri gjólu. Ég fékk mér matar-
bita og dreif mig af stað til að sækja
féð. Gísli Jón Gíslason átti heima
á Tirðilmýri í nokkur ár. Hann var
þar oft á sumrin, stundaði grenja-
vinnslu og vann ýmis viðvik fyrir
heimilið en þennan vetur var hann
ráðsmaður í Reykjanesskóla. Gísli
átti jarpa hryssu sem var nokkuð
lipur til ferðalaga og fór ég ríðandi
út eftir á merinni. Ég var ekki kom-
inn langt þegar veðrið fór ört versn-
andi en reyndi að hraða för minni á
reiðskjótanum. En það var fljótlega
kominn þreifandi bylur svo ekki sást
frá sér nema fáeina metra. Ég fór alla
leið út að Sandeyri en varð aldrei var
við féð enda sást ekki mikið vegna
snjókomunnar. Sneri ég við og hóaði
öðru hvoru þar sem hugsanlegt var
að rekast á kindur. Ekki gat ég setið
á hrossinu, þar var ekki hægt að tolla
vegna veðursins.
Þegar þarna var komið var ekki
viðlit að sjá nokkra skepnu vegna
snjókomunnar og hefði líka verið
útilokað að reka það áfram eins og
veðrið var þarna út frá. Mesta hvass-
viðri sem ég hef komið út í var á
leiðinni inn bakkana á leiðinni frá
Naustavík og inn í Sátuvíkina, þar
stóð stormurinn út úr Ytra-Skarðinu
svo að ekki var stætt. Það hjálpaði
að geta gengið við hliðina á hestin-
um, annars hefði þurft að skríða til
að komast eitthvað áfram. Þegar ég
kom inn á Eyjahlíðina, var rokið
minna og reyndi ég þá að setjast á
bak og létta mér sporin. En veðra-
strengurinn fram úr Skörðunum er
kraftmikill og slær í hvirfilvindi á
milli Skarðanna og þekktir eru rok-
hnútarnir á sjónum þar framundan
Eyjahlíðinni. Ekki var að vita hvað-
an á sig stóð stormurinn á þessari
misvindaleið og fauk ég tvisvar af
hestbaki, en gat þó oft verið á baki
inn fyrir Hlíðarhúsin. Eftir að komið
er inn að Garðabryggju (kletta-
gangur í sjó fram) er leiðin ekki
greið inn að Mýri, óvíða almenni-
leg reiðgata. Ófærð var upp bratta
Grímshamarskleifina og meira og
minna það sem eftir var leiðarinnar,
en hvassviðrið ekki alveg jafn mikið.
Í norðanátt stendur mesti stormur-
inn út úr Skörðunum, Unaðsdalnum
og Kaldalóninu, en er vægari þar
á milli og aðeins hægari vindur á
Mýri og þar fyrir utan. Talað var um
Bæjalognið því mikill munur þótti
á hvassviðri í norðanátt í Bæjum og
inn á Bæjahlíðina heldur en þar fyrir
utan og innan. Jörp var treg að fara
yfir krap í lækjum og út í skafla svo
það varð að ganga á undan og teyma
hana upp Grímshamarskleifina og
annars staðar þar sem ófærð var.
Ferðin gekk seint það sem eftir var
en þó var sú ferfætta orðin heimfús
eins og niðurlútur bóndinn á tveim
jafnfljótum, sem góndi fram fyrir
fætur sína. Eins gott var að þekkja
kennileiti í moldbylnum en það reyn-
ir á sjónina að vera lengi úti í snjó-
komu og veðurbarningi. Hvassviðrið
var á móti frá Bergselinu og upp á
Skeljavíkurkleifina. Það þurfti að
klofa skaflana einn eftir annan
en afrifið var þar sem hærra bar í
landinu. Það fór að dimma en áfram
var haldið fet fyrir fet.
Þegar komið var inn á
Hávarðsstaði var komið svartamyrk-
ur svo að varla sást út úr augum.
Í Bótinni fyrir utan Mýrartúnið
varð ég var við eitthvað kvikt og
kom í ljós að þar var fjárhópur sem
ekki komst lengra fyrir snjó. Um
40 m brött gata liggur þarna upp á
Bæjarhjallann og snjódýptin á annan
metra. Ég tróð braut í snjóinn, vís-
aði hryssunni upp götuna og rak svo
kindurnar af stað sem voru fúsar að
fara á eftir í sporaslóð.
Fjárhópurinn var fljótur heim að
fjárhúsunum og voru látnar inn. Ég
átti tvö hross í hesthúsi inn á Árbakka
og fór með hryssuna þangað, gaf
vel á stallinn og fékk þá Gísla-Jörp,
Blesi gamli og Kústur fyrstu hey-
gjöfina þann daginn. Smalinn hefur
líklega verið þurfandi fyrir næringu
líka þó ekkert sé munað um það
og ekki hvort nesti var haft með í
ferðina, en telja má víst að ein brauð-
samloka hafi verið höfð með í vasa,
eins og venjulega þegar búist var við
langri smalaferð.
Klukkan var 23.30 þegar ég kom
inn í bæ á Tirðilmýri og hafði þá verið
rúmlega 13 tíma í ferðinni. Kona
mín Kristín Ragnhildur Daníelsdóttir
(Adda) var ein heima með þrjá
yngstu strákana á öðru, þriðja og
áttunda ári. Í svona stormi er mikill
óveðursstrengur á milli húsa. Kjartan
Helgason bóndi í Unaðsdal strengdi
kaðal á milli húsanna til að hafa
handfestu og komast á milli með
skaplegu móti. Adda hafði farið út í
fjós til að mjólka í óveðrinu en Jón
Hallfreð bar ábyrgð á yngri bræðrum
sínum Óla og Atla á meðan. Í þessu
veðri fórust 5 fiskibátar norðan lands
og stærra skip syðra.
Óveðrið var linnulaust morgun-
inn eftir en seinni part dagsins fór
að draga úr því og útlit fyrir skárra
veður daginn eftir. Þá voru engar
björgunarsveitir til taks með frábæra
þjónustu hvenær sem á þarf að halda
eins og nú er. Sigurjón Hallgrímsson
frá Dynjanda var okkur að góðu
kunnur, hann sá um grenjavinnslu í
Snæfjallahreppi og Jökulfjörðum um
árabil. Ég hringdi í Sigurjón, sem átti
12 tonna bát á Ísafirði, til að kanna
möguleika á að fá hann til að gá
að fénu og ná í það ef kostur væri.
Sigurjón tók vel í það þó hann hafi
verið nýkominn úr erfiðri ferð norð-
an úr Aðalvík. Í viðtali við Sigurjón
Hallgrímsson í Bæjarins besta 29.
maí 2008 kemur eftirfarandi fram
undir kaflaheitinu „Svaðilför“:
„Við Hjörtur Stapi (Hjörtur
heitinn Bjarnason á Ísafirði) fórum
margar veiðiferðir á Strandir og
lentum í ýmsu. Nei, við veiddum
ekki lax, en við veiddum mikið af
silungi og fugli. Fórum víða í land
á Ströndunum og veiddum okkur
í soðið. Þetta voru ævintýraferð-
ir. Við Hjörtur vorum góðir vinir.
Einu sinni í þessum ferðum gerði
á okkur stórgarð á norðan en við
komumst við illan leik inn að Látrum
á Aðalvík og gátum lagt þar. Lágum
þar fram undir morgun og fórum svo
til Ísafjarðar í brjáluðu veðri. Þetta
var árið 1963.“
Morguninn eftir talaðist svo til að
Sigurjón færi af stað á Dynjanda þó
veðrið væri engan vegin gott, ennþá
stinningskaldi og nokkur úrkoma.
Með bátnum voru auk skipstjórans
Hjörtur Bjarnarson (Hjörtur Stapi)
og Daníel Rögnvaldsson tengdafað-
ir minn, en hann var oft hjálplegur
við smíðar og annað í búskapar-
baslinu á Mýri. Dynjandi lagðist
að klöppunum á Mýri og ég fór um
borð. Síðan var farið niður í Æðey
og Helgi Þórarinsson kom fram á
skektu sem var höfð í slefi en Helgi
kom með til aðstoðar.
Farið var út með landi en erfitt
var að sjá til lands í skafrenningi og
úrkomu. Þegar kom út að Hraunum
er hægt að fara mjög nálægt landi
og út undir Naustavík var hægt að
greina kind í barðinu fyrir neðan
götuna sem liggur eftir hryggnum
inn í Sátuvík. Við fórum á skektunni
til lands en Sigurjón var við stjórn
bátsins og Daníel líka um borð.
Þegar við fórum að kanna aðstæður
voru þarna margar kindur og flestar
undir mannhæðar djúpum lausasnjó.
Við fórum að grafa upp féð og
flytja fram í bátinn, þar tók Daníel
á móti því þungu af snjó í ullinni og
varla gat það staðið. Reynt var að
setja sem mest í lestina og síðustu
kindurnar ofan á þær sem fyrir voru.
Þeir Hjörtur Stapi og Helgi í Æðey
gengu knálega til verks og þegar
ekki þótti fært að láta meira í lestina
var staflað á dekkið.
Töluvert verk var að grafa féð
upp og leita sem best og við vorum
nokkuð lengi að leita af okkur allan
grun. Þegar kindur voru dregnar um
borð í skektuna í síðustu ferðina og
skipstjórinn sá að nokkrar ær voru
komnar í skektuna til flutnings kall-
aði hann í land að ekki væri óhætt að
taka meira í bátinn. En við fundum
tvær eða þrjár kindur eftir það og
síðar kom í ljós að engin bar þarna
beinin því allar höfðu fundist sem
þarna voru. Þegar lagt var af stað
heimleiðis settumst við áhyggjulaus-
ir fram í lúkar en Sigurjón skipstjóri
og Hjörtur Stapi stóðu í stýrishúsinu.
Enn var nokkuð hvasst og sló í rok-
hnúta inn með Eyjahlíðinni.
Við urðum varir við að stundum
var slegið af og teknar beygjur, en
gerðum okkur ekki grein fyrir því að
báturinn var með svo mikinn þunga
á dekkinu og valtur að verulegrar
aðgæslu þurfti til að halda honum
á réttum kili. Sigurjón Ebenezer
Hallgrímsson er maður sem ekki
æðrast í óþarfa tali og heyrði ég þá
félaga í stýrishúsinu ekki minnast á
það að báturinn væri hættulega hlað-
inn með alltof mikinn þunga á dekki.
En Sigurjón segir svo frá í viðtalinu:
„Það var leiðinda veður. Við
tókum kindurnar á Skarði og flutt-
um þær út í Dynjandann á litlum
báti. Dynjandinn var orðinn svo
hlaðinn að ég taldi að komið væri
nóg um borð en þá voru eftir í landi
eitthvað un tíu kindur og nokkrir
menn. Auðvitað var ótækt að skilja
þetta eftir í svona veðri, þannig að
við tókum allt um borð.
Ég man þegar við vorum að fara
inn með Ströndinni hvað báturinn
var orðinn svagur, sem kallað var,
eða valtur. Við höfðum þetta samt
inn að Mýri, sem betur fer. Þegar
ég lít til baka er þetta kannski það
sem maður hefur komist næst því
að drepa sig.“
Þegar ég las þetta áratugum
seinna rann upp ljós minning í
huganum og hvernig báturinn
valt til skiptis á hliðarnar eftir því
hvernig stormurinn blés í svipti-
vindum undan Eyjahlíðinni. Þegar
Dynjandinn var lagstur að klöpp-
unum í myrkri um kvöldið var féð
sett í land og gat það gengið heim að
fjárhúsunum. Þó að ekki væri nema
mánuður að sauðburði sást ekkert á
fénu og það jafnaði sig fljótt eftir
þessa hrakninga. Eftir „löndun“ á
Mýri var farið með Helga niður í
Æðey en Sigurjón og Hjörtur fóru
inn að bryggju í Bæjum og höfðu
bátinn þar, en gistu í Hærri-Bænum
um nóttina, áreiðanlega þrekað-
ir eftir síðustu óveðursdaga. Ekki
man ég hvort ég þakkaði þeim fyrir
þessa ómetanlegu hjálp, en enginn
minntist á greiðslu, okkar kynslóð
ólst upp við það að sjálfsagt væri að
rétta öðrum hjálparhönd. Það kann
að vera að í sláturtíðinni um haustið
hafi farið til þeirra lambskrokkar í
soðið.
Þegar farið var að telja féð í
fjárhúsunum kom í ljós að 7 kindur
vantaði og mátti telja þær dauðar.
En um hálfum mánuði síðar hringdi
Sigurjón til mín og kvaðst hafa séð
5 kindur út á Snæfjallaeyrum út
við Súrnadal. Ég fór gangandi til
að sækja þær og fann 2 dauðar ær
í lægð fyrir innan Ytraskarðsána,
þær höfðu farist í krapi. Auðséð var
að féð hefur verið á heimleið, en
þegar það fór upp á hrygginn fyrir
innan ána hefur veðurofsinn hrakið
þær af leið niður fyrir bakkann þar
sem hópurinn fannst. Þessar tvær
kindur sem fórust voru frá Jakobi
Hagalínssyni á Sútarabúðum í
Grunnavík. Þær hafa því líklega
haldið sig sér utan við hópinn.
Haustið 1962 þegar allir síðustu
bændurnir fluttu frá Grunnavík
til Ísafjarðar fórum við Jens
Guðmundsson og Páll Jóhannesson
bændur í Bæjum ríðandi norður
yfir Snæfjallaheiði til Grunnavíkur
í heimsókn. Ég gisti hjá Ragúel
Hagalínssyni og Helgu Stígsdóttur
konu hans en Páll hjá Hallgrími
Jónssyni og Jens hjá Jakobi og
Sigríði Tómasdóttur. Í Þessari
kveðjuheimsókn keyptum við
nokkrar kindur hjá þeim og feng-
um þær sendar með Fagranesinu
síðar. Ég keypti þessar tvær sem
fórust hjá Jakobi Hagalínssyni,
en Grímur Finnbogason (Eggja-
Grímur) seldi Jens nokkrar kindur.
Féð hjá Grími var í margvíslegum
sauðalitum. Það var mjög spakt
og hélt sig í heimahögum á sumr-
in. Þegar kom að því að flytja allt
féð frá Grunnavík og það var rekið
saman hljóp ein kindin Gríms alltaf
undan og náðist ekki. Fólkið flutti í
burtu með allt féð en þessi eina kind
náðist aldrei og varð eftir.
Þegar kom fram í miðjan desem-
ber var ég eitt kvöldið að láta féð
á Mýri inn, var þá ókunnug kind í
fénu. Hún var svört með hvítar rósir
á hausnum og hvíta bletti á löpp-
um um lágklaufirnar. Þarna var þá
komin eftirleguærin Eggja-Gríms,
alla þessa löngu leið frá Grunnavík.
Að líkum hafði hún aldrei komið
upp á Snæfjallaheiði áður en hún
rann þessa skemmstu leið í rétta átt
þurfandi fyrir að nálgast hrút.
Fjölskylda Engilberts Sumarliða Ingvarssonar, höfundar bókarinnar Undir
Snjáfjöllum. Myndin er líklega tekin 1929. Talið frá vinstri: Salbjörg Jóhanns-
dóttir, Engilbert og Ingvar Ásgeirsson. Fyrir aftan þau standa f.v. Jón Alfreð
og Ásgeir Ingvarssynir. Þarna er yngsta barnið, Jóhanna, ekki fædd.