Bændablaðið - 16.05.2019, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 201940
UTAN ÚR HEIMI
Landbúnaður færður
inn í borgirnar
Landbúnaðarhúsið eftir austur-
rísku arkitektastofuna Precht
hefur vakið heimsathygli en
hugmynd að byggingunni er
hugarfóstur hjónanna Chris og
Fei Precht sem ventu kvæðu sínu
í kross fyrir nokkrum árum og
ákváðu að flytja skrifstofu sína
úr miðborg Beijing í Kína og
upp í fjöllin í Austurríki. Þar
hafa þau náð betri tengingu við
náttúruna og ekki hvað síst við
matvælin sem þau rækta nú sjálf
og neyta. Út frá þessum breytta
lífsstíl fengu þau hugmyndina að
Landbúnaðarhúsinu.
Hjónin þróuðu mátbyggingarkerfi
til að byggja landbúnaðarhúsið
sem er ætlað að kanna tengsl
fólks við matvælin sem það neytir
og með verkefninu vildu þau
tengja arkitektúr við landbúnað.
Hjónin Chris og Fei Precht eru
hugmyndasmiðir að byggingunni
en fyrir tveimur árum fluttu þau
skrifstofu sína úr miðborg Beijing
yfir í fjöllin í Austurríki þar sem
þau lifa og starfa í dag. Þau reyna
að vera eins sjálfbær og mögulegt
er og rækta mest allan mat sjálf til
eigin neyslu og kaupa það sem upp
á vantar hjá bændum í nágrenninu.
Eftir þessa miklu breytingu á lífsstíl
hafa þau allt aðra tengingu við mat
að eigin sögn og benda til dæmis á
að tómatur sem þau rækta hjá sér
bragðist allt öðruvísi en tómatur sem
búið er að flytja heimshorna á milli.
Þar sem þau átta sig á því að þeirra
lífsstíll getur ekki hentað öllum þá
vilja þau reyna að þróa verkefni sem
færir mat aftur til fólks sem býr í
borgum og er landbúnaðarhúsið eitt
af þeim verkefnum.
Hringrás og lítil sóun
„Næstu 50 árin verður meiri matar
neytt en síðustu 10 þúsund ár til
samans og 80 prósent af matnum
verður neytt í borgum heimsins. Það
er því ljóst að við verðum að finna
leið til vistfræðilegra valmöguleika á
móti því matvælakerfi sem við lifum
við í dag. Hvar og hvenær við ræktum
og borðum. Lykilatriði í þessari
breytingu verða lífrænn landbúnaður,
hrein matvæli, félagsleg uppspretta
og „bóndabærinn að borðinu“.
Því verður fólk í borgum að geta
haft möguleikann á að rækta í það
minnsta hluta af því sem það neytir
sjálft, þó ekki væri nema til að stytta
birgðakeðjuna og að minnka notkun
á umbúðum,“ segir Chris og bætir
við:
„Landbúnaðarhúsið okkar er,
ásamt því að vera íbúðarhúsnæði,
rekið áfram af lífrænum líftíma
aukaafurða inni í byggingunni en
hugmyndin er að þar geti fólk ræktað
sjálft eigin matvæli. Byggingar skapa
nú þegar mikinn hita sem er hægt
að nota einnig til dæmis við ræktun
á kartöflum, hnetum og baunum.
Vatnskerfi í húsinu hefur síur fyrir
regnvatn sem auðgar það með
næringarefnum og fer í hringrás aftur
inn í gróðurhúsið. Matarsóuninni,
sem á sér stað innan byggingarinnar,
er hægt að safna saman niðri í
kjallara sem breytt er í rotmassa og
notað aftur til að rækta meiri mat.
Þannig getur landbúnaðarhúsið líka
orðið kennslustöð fyrir fólk þar sem
það verður ekki lengur hulin ráðgáta
hvaðan maturinn kemur og hvernig
hann hafnar á diskum þess.“
Landbúnaðarhúsið er byggt úr tré
en aðalbygging þess er úr krossuðum
lagskiptum timburpanelum sem
notaðir eru til að þróa strúktúr
mátkerfisins. Líta arkitektarnir á
kosti þess að nota timbur sem er
nákvæmt í framleiðslu, auðvelt að
flytja og setja upp. Einnig þurfi mun
minni orku til að framleiða efnið en
til dæmis stál eða steypu. /ehg
Áhugafólk um pottaplöntur,
sem hefur farið mjög fjölgandi
undanfarin misseri og ár, þekkir
vel til ýmissa afbrigða begónía.
Þessar blómríku plöntur bjóða upp
á mikið litaúrval og ekki spillir
fyrir að laufblöðin eru oft mjög
litrík og sérkennileg.
Þau eru ólík blöðum flestra
annarra plantna því annar
helmingur hvers laufblaðs er
stærri en hinn og gefur það
plöntunni óvenjulegt útlit. Af
þessu útlitseinkenni er íslenska
heitið skáblað dregið. Annað
sem gerir laufblöðin ólík öðrum
algengum plöntum er að hægt er
að skera búta af þeim og nota sem
græðlinga til fjölgunar. Begónía,
eða öllu heldur skáblað, hefur
stökka stöngla og blaðstilka sem
geta verið nokkuð brothættir og
ætti því að meðhöndla þær varlega
við umpottun og gróðursetningu.
Blómríkt garðskrúð
Útibegóníur sem hér fást eru af
harðgerðari yrkjahópum en þær
sem notaðar eru sem stofublóm.
Þær hafa verið í boði á vorin og
sumrin í garðplöntustöðvum og
blómaverslunum og njóta sífellt
meiri vinsælda. Þegar frosthætta
er liðin hjá er tilvalið að setja
þær í blómaker á valda staði
í heimilisgarðinn, til dæmis á
veröndina eða hlý blómabeð, þó
ekki nauðsynlega þar sem birtan
er mest því þetta eru hálfgerðar
skuggaplöntur. Litaúrvalið er
mikið en mest ber á rauðum,
hvítum og bleikum blómum.
Tveir tegundahópar eru
algengastir, annars vegar
„Elatior“ og hins vegar
„Semperflorens“. Sú fyrri
verður hávaxnari, með uppréttum
blómum og er algengari í
ræktun. Hin tegundin er talin
harðgerðari í görðum hér og er
fremur lágvaxin og ber blómin
á hangandi blómstilkum. Báðar
gerðirnar fást í mörgum litum,
fylltar og einfaldar og eru mikil
garðaprýði yfir sumartímann.
Þessar tegundir hafa verið
notaðar sem pottaplöntur en
reynslan hefur sýnt að þær standa
mun lengur í blóma utanhúss,
þar sem er svalara en inni og
þær verða hraustar og fallegar
allt sumarið. Til að svo verði
þurfa þær góða gróðurmold,
skjól og jafna vökvun, en rætur
plantnanna eru fíngerðar og ekki
ýkja kröftugar.
Kóngaskáblað er stofublóm
Sömu tegundir má nota sem
stofublóm en þar koma einnig
aðrar gerðir við sögu og er
meiri áhersla lögð á blaðlögun,
blaðstærð og liti þeirra. Hér er
aðallega notað kóngaskáblað, sem
er samheiti yfir hóp blendinga og
fæst í ótal afbrigðum, sérstaklega
hvað varðar lit og oft furðulega
snúna lögun laufblaðanna. Þau eru
líka sérkennilega loðin og hrjúf á
neðra borði. Plönturnar þola vel
að vera klipptar niður öðru hvoru
til að þær viðhaldi fallegri lögun
og þéttu vaxtarlagi.
Kóngaskáblað myndar
auðveldlega nýja sprota eftir
klippingu. Það sem helst er til
vandræða er að lofthiti innanhúss
er yfirleitt í hærri kantinum,
sérstaklega fyrir þær sem eiga
að blómstra mikið. Hitastig á
milli 15 og 22°C hentar henni
best. Loftraki í heimahúsum er
einnig í lægri kantinum fyrir
þær. Kóngaskáblað ætti ekki að
standa í beinni sól nema kannski
á veturna. Sé plantan höfð í víðum
potti getur hún náð álitlegri stærð,
myndað allþykkan jarðstöngul og
lifað árum saman. Kóngaskáblað
þarf minni áburðargjöf en margar
aðrar „grænar“ pottaplöntur og
best er ef hún er vökvuð neðan
frá, í pottahlífina og umframvatni
hellt af henni þegar jarðvegurinn
er orðinn rakur.
Ingólfur Guðnason, brautarstjóri
garðyrkjuframleiðslu LBHÍ,
Reykjum
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Skáblað í garðinn
og stofuna
Begónía. Laufblöðin eru oft mjög litrík og sérkennileg.
Begóníur með blönduðum litum.
Gul Begónía.
Landbúnaðarhúsið er hugmynd austurrísku arkitektahjónanna Chris og Fei Precht þar sem fara saman íbúðir og
ræktun á matvælum.
Arkitektarnir horfa í kosti þess að byggja landbúnaðarhúsið úr timbri þar sem
kolefnisspor við framleiðslu þess er mun minna en til dæmis við framleiðslu
á járni og steypu.