Bændablaðið - 12.09.2019, Síða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. september 201950
LESENDABÁS
Stóra tækifærið
– eða heilaspuni hugstola manns
Þegar ég skrifaði grein um
sauðfjárræktina í Bændablaðið
fyrir tveimur árum, og þóttist
færa rök fyrir því að lausaganga
sauðfjár væri tímaskekkja, sagði
einn kunningi minn að þetta væru
svosem ágætar hugmyndir hjá
Stefáni en hann væri bara 60 árum
á undan tímanum! Mér fannst
þetta skemmtileg athugasemd og
var á vissan hátt sammála honum
því eins og ég sagði í greininni var
ég sjálfur ekki trúaður á skjótar
breytingar.
Því miður hefur ekki margt breyst
á tveimur árum hjá sauðfjárbændum
sjálfum, afkoman er áfram skítleg,
framleiðslan of mikil (þótt bændur
réttlæti stöðuna vegna lítilla birgða
sem skýrast af niðurgreiddum
útflutningi eins og vant er) og
óbreytt tilhneiging þeirra til að
leggja landið undir sig í 10–12 vikur
á ári. En þótt tíminn standi í stað
hjá sauðfjárbændum er ekki svo í
heiminum almennt.
Það þarf ekki að rekja þá vá sem
mannkynið stendur frammi fyrir
vegna hlýnunar jarðar. Þótt menn
greini á um áhrif einstakra þátta,
vægi þeirra og umfang, þá er ljóst
að neysluhættir munu breytast. Það
dregur úr kjötneyslu, ekki síst kjöts
af jórturdýrum, og vægi fæðu neðar
úr fæðukeðjunni verður stærri hluti
af matvælaneyslu mannkyns.
Miðað við breytingar á umræðu
hér á landi síðustu 2–3 misseri má
gera ráð fyrir að þessar breytingar
verði hraðari en áður var talið. Okkur
sem erum alin upp á fjölbreyttu fæði
úr nærumhverfinu (sauðfjárafurðum,
sjávarfangi og kartöflum úr
garðinum heima) fækkar sífellt og
leikskólakynslóðin (fólk fætt eftir
1970) tekur yfir eins og eðlilegt
er og er nú að verða allsráðandi í
þjóðfélaginu. Þetta fólk hefur þar að
auki minni rætur í sveitum landsins,
á færri skyldmenni
þar en áar þeirra
o.s.frv. Margt af
þessu fólki eru miklir
nát túruunnendur
og útivistarfólk og
hefur ríka þörf á að
ferðast um landið.
En ekki síst fjölgar
fólki sem vill lifa
umhverfisvænna lífi,
bæði með breytingu
á neysluháttum og
því að stuðla að
aðgerðum sem draga
úr losun gróðurhúsa­
lofttegunda. Það má
því gera ráð fyrir að samúð með
sauðfjárbændum fari enn dvínandi.
Set sjálfur mikla fyrirvara um
árangur af endurheimt votlendis
Af aðgerðum til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda hefur ekki
síst verið bent á endurheimt votlendis
og skógrækt. Ég set sjálfur mikla
fyrirvara um árangur af endurheimt
votlendis. Ekki einasta tel ég að
verulega skorti á staðbundnar
rannsóknir á áhrifum þess að
bleyta upp land sem að mestu var
þurrkað upp með skurðgreftri fyrir
40–60 árum, heldur tel ég einnig
að óverulegt land fáist til verksins.
Þó nokkurt land í eigu opinberra
aðila og einkaaðila sem ekki stunda
búskap, verði í boði, verður það
aldrei talið nema í einhverjum tugum
eða hundruðum hektara að hámarki.
Jafnvel þó þekktur markaðsmaður
úr fjölmiðlavinafélaginu hafi verið
ráðinn til verksins.
Með óbilandi trú á skógrækt
Ég hef hins vegar óbilandi trú á
skógrækt og minni á að í skýrslu
vísindamanna við ETH háskólann í
Zürich (Bastin et al., 2019. The global
tree restoration potential. Science,
365:76­79) er leitt líkum að því
að stóraukin skógrækt í heiminum
sé möguleg leið til að koma í veg
fyrir óhóflega hækkun hitastigs á
jörðinni. Þeir telja að nægt land þar
sem hægt er að planta skógi, sem
ekki er nýtt til matvælaframleiðslu
og undir innviði, sé til staðar á
jörðinni til slíks. Hér á landi gera
þeir ráð fyrir að hægt sé að planta
skógi í a.m.k. fjórðung alls lands og
er það svipað hlutfall og talið er að
hafi verið skógi vaxið við landnám.
Auk þess að binda koldíoxið, draga
úr landeyðingu og stuðla að bættum
vatnsbúskap, felast veruleg tækifæri
í skógrækt til atvinnusköpunar.
Timbur er trúlega byggingarefni
framtíðarinnar.
Neikvæð umhverfisáhrif
sementsvinnslu og stáliðnaðar gera
timbur æ eftirsóknarverðara og
hafa tækniframfarir síðustu ára gert
mögulegt að byggja hagkvæmari
og stærri mannvirki úr tré en áður.
Einnig má gera ráð fyrir að efni
unnin úr trjám leysi stóran hluta
plastumbúða af hólmi í framtíðinni.
Enn sem komið er þekkjum við fyrst
og fremst bann við notkun plastpoka
og einnota umbúða. Gera má ráð
fyrir að bann við notkun plasts verði
mun umfangsmeira á næstu árum.
Líklegt verður að telja að bann við
notkun frauðplasts í umbúðum verði
að veruleika á næstunni og eins verða
bændur trúlega að búa sig undir bann
við notkun rúlluplasts innan fárra
ára. Meðan enn er við lýði stóriðja í
landinu sem krefst brennslu kolefnis,
er illskárra að brenndur sé íslenskur
grisjunarviður en að fluttir séu inn
skipafarmar af trjám í tugþúsundavís
til brennslunnar. Stóraukin ræktun
á nytjaviði er því frábært framlag
okkar sem nú byggjum landið, til
bæta fyrir syndir okkar og leggja inn
og mynda höfuðstól sem börn okkar
og barnabörn geta notið vaxtanna af.
Skref inn í nútíðina
að girða af búféð
Það væri því illa farið með landið,
tímann og tækifæri til framtíðar
ef við þyrftum að bíða í sextíu ár
enn til að augu ráðamanna, bænda,
landeigenda og almennings opnist
fyrir þeim möguleikum sem skapast
við að frelsa landið úr herkví liðinna
alda. Með því að banna lausagöngu
sauðfjár og taka upp háttu
menningarþjóða sem girða búféð
af en ekki skóginn væri stigið stórt
skref inn í nútímann.
Mér er að sjálfsögðu ljóst
að ekki er um einfalda aðgerð
að ræða við svo viðamikla
stefnubreytingu sem hér er lögð til.
En í ljósi þess hve miklu opinberu
fé er varið til sauðfjárræktar,
óæskilegra áhrifa jórturdýra á styrk
gróðurhúsalofttegunda og ávinnings
af skógrækt, má hlutlausum aðila
vera ljóst að því fjármagni og
óræktuðu landi sem nú er nýtt
í þágu sauðfjárræktar, er betur
varið til að rækta skóg en beita þar
sauðfé. Við eigum þegar kappnóg
framræst land á láglendi til að beita
lambfé á til vaxtar og fullorðnu fé
til viðhalds yfir sumartímann, sem
dugar til innanlandsneyslu. Ég skora
á starfsmenn RML á sviði fóðurfræði
og sauðfjárræktar að gera grein fyrir
land­ og fóðurþörf við búskaparhætti
sem byggja á beit á ræktað land og
láglendisúthaga. Ég bið menn samt
í lengstu lög að forðast mítur um
hið einstaka íslenska fjallalamb og
halda sig við bókina en ekki bábiljur.
Ég skora jafnframt á Skógræktina
að sýna framá hvernig hægt er að
margfalda skógrækt í landinu á
næstu árum miðað við þær forsendur
að ekki þurfi að girða af skóginn,
að hægt sé að margfalda ræktun
skógarplantna til útplöntunar
(mögulega með nýrri tækni) og að
aðeins land til matvælaframleiðslu og
mannvirkjagerðar auk náttúrulegra
takmarkana (öræfi, jöklar, vötn og
ár o.s.frv.) setji verkefninu skorður.
Í samvinnu við Byggðastofnun og
atvinnuþróunarfélög víðs vegar um
landið verði gerð áætlun sem sýni
mannaflaþörf og dreifingu um landið
og í framtíðinni úrvinnslustaði.
Stuðlar að mótvægisaðgerðum í
loftslagsmálum, styrkir byggð
Með aðgerðum af þeim meiði
sem hér er lýst má því allt í senn
stuðla að mótvægisaðgerðum í
loftslagsmálum, styrkja byggð
í landinu, stofna höfuðstól fyrir
komandi kynslóðir og tryggja
sauðfjárbændum öruggari framtíð
með stýrðri framleiðslu eins og hér
er gert ráð fyrir. Draga myndi úr
álagstörnum eins og smalamennskum
og eftirleitum fram eftir vetri
eins og víða tíðkast. Aðlögun að
markaðsaðstæðum með lengingu
sláturtíma og meiri heimavinnslu
yrði auðveldari, fyrir nú utan þá
vinnu sem sauðfjárbændum byðist
við skógrækt á jörðum sínum og þar
með þann virðisauka sem jörðunum
félli í skaut.
Hafi stjórnvöld einhvern metnað
til að standa við stóru orðin um
framlag Íslands í baráttunni við
loftslagsvána þá fæ ég ekki séð
hvernig þau geta horft framhjá þeim
rökum sem hér hafa verið tíunduð.
Stefán Tryggva- og Sigríðarson
Stefán Tryggva- og Sigríðarson.
Höfundur að glíma við lífsgátuna í smíðahúsi sínu.
Margt býr í lerkinu.
Er þitt bú
öruggur
og góður
vinnustaður?
PO
RT
h
ön
nu
n
Kynntu þér leiðbeiningaefni um öryggi
og vinnuvernd í landbúnaði á bondi.is
bónDinn bEr
mikla ábYrgð
sem bóndi þá berð þú
ábyrgð á að vinnuaðstæður
á býlinu séu með þeim hætti
að sómi sé að.
Álagsmeiðsli eru aðalorsök
þess að bændur þurfa að taka
veikindaleyfi. Einsleit vinna, röng
beiting líkamans, titringur og
langir vinnudagar geta leitt til
álagsmeiðsla.