Morgunblaðið - 07.02.2020, Page 4

4 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2020
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
HEILDARLAUSNIR
FYRIR FISKELDI
maris.is
421 4426
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
M
eð nokkuð varfærnislegu
mati má líklega segja að
þetta geti tvímælalaust
orðið ein grunnstoð und-
ir útflutningstekjur okkar Íslend-
inga til framtíðar,“ segir Heiðrún
Lind Marteinsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í
sjávarútvegi, um framtíðarhorfur
fiskeldis á Íslandi. „Starfsemin er
enn á upphafsstigum, að slíta
barnsskónum ef svo má segja, en
miðað við hvernig gengið hefur á
undan- förnum tveimur til þremur
árum má vænta þess að hið
minnsta þau fjögur fyrirtæki sem
hafa hafið slátrun séu komin fyrir
vind og eigi þar af leiðandi tæki-
færi til töluverðs vaxtar, auk þess
sem fleiri fyrirtæki munu vonandi
bætast í þann hóp,“ bætir hún við.
Hún kveðst þó ekki vilja spá of
langt inn í framtíðina eða hafa of
miklar væntingar og leggur sér-
staka áherslu á að uppbygging
greinarinnar þurfi að vera skyn-
samleg. „Ef við myndum fara upp í
það sem gildandi áhættumat kveð-
ur á um, 71 þúsund tonn í laxi, þá
gætu útflutningsverðmæti þess far-
ið í 55 til 60 milljarða króna. Þá er-
um við kannski komin upp í fjár-
hæðir sem eru 30 til 40 prósent af
útflutningsverðmætum sjávaraf-
urða. Það munar sannarlega um
þær tekjur.
Það sverfur að í öðrum atvinnu-
greinum, eins og gengur og gerist,
og af þeim sökum sérstaklega
verðum við að fjölga stoðum undir
útflutningsgreinar. Þannig að þeg-
ar niðursveiflur koma í einhverjum
atvinnugreinum, eins og til dæmis í
sjávarútvegi eða ferðaþjónustu, þá
séu aðrar atvinnugreinar sem
grípa boltann og koma þannig í
veg fyrir að samdráttur í efnahags-
kerfinu verður meiri heldur en
hann ella hefði orðið. Því fleiri at-
vinnugreinar sem standa undir
okkar útflutningi, því meiri verður
sveiflujöfnunin, og þar af leiðandi
stöðugra efnahagslíf,“ útskýrir
framkvæmdastjórinn.
Vaxtarverkir í stjórnkerfinu
Fiskeldi hefur vaxið mikið á und-
anförnum árum og voru um 26
þúsund tonn eldisafurða flutt út í
fyrra. Þá nam útflutningsverðmæti
afurðanna um 25 milljörðum króna
sem er 89,4% aukning frá 2018. Á
sama tíma er hins vegar áberandi
að gögn sem fylgja tilkynningum
um útgefin rekstrarleyfi fiskeldis-
fyrirtækja sýna að sumar umsóknir
um ný eða stækkuð leyfi hafa verið
til meðferðar hjá opinberum stofn-
unum í fjögur ár.
Spurð hvort málsmeðferðartími
og flækjustig leyfisveitinga haldi
aftur af frekari vexti greinarinnar,
svarar Heiðrún Lind: „Því miður
verður ekki fram hjá því vandamáli
litið og fáir geta mótmælt því að
það eru vaxtarverkir í stjórnkerf-
inu. Við viljum að sjálfsögðu vanda
til verka, fara varlega og byggja
starfsemina upp með skynsam-
legum hætti, en stjórnsýslan hefur
því miður verið illa búin undir þau
nýju verkefni sem henni hafa verið
falin í tengslum við fiskeldi. Það
virðist fyrst og fremst fjármagn
sem skortir, þannig að unnt sé að
hafa starfsfólk til að afgreiða mál
fljótt og örugglega, í samræmi við
fresti eins og lög kveða á um.
Ég nefni sérstaklega Skipulags-
stofnun í þessu samhengi, þar sem
umsóknir eru ekki afgreiddar inn-
an lögbundinna fresta. Þetta hægir
ekki aðeins á vexti starfseminnar,
heldur veldur þetta beinlínis tjóni í
starfsemi fyrirtækjanna. Það að ala
fisk í sjó krefst mikils fjármagns
og margra ára undirbúnings.
Skortur á fyrirsjáanleika við af-
greiðslu mála setur þennan mik-
ilvæga þátt í uppnám.“
Hafa sýnt varfærni
Það verður ekki hjá því komist að
verða var við talsverða gagnrýni í
garð fiskeldisins, sérstaklega hvað
eldi í sjókvíum varðar og snýr hún
aðallega að áhyggjum af því að eld-
isfiskur sleppi úr kvíum og valdi
erfðablöndun villtra laxastofna.
Jafnframt eru áhyggjur af því
hversu mikinn úrgang lífríkið í
fjörðum landsins þolir. Innt álits á
þessari gagnrýni kveðst Heiðrún
Lind hafa skilning á því að ólíkir
hagsmunir kunni að vegast á þegar
uppbygging nýrrar atvinnu-
starfsemi er annars vegar.
„Ég held hins vegar að við eig-
um að vera skynsöm og gera okkur
grein fyrir þeim veruleika að eitt
útilokar ekki annað. Ég tel að lög-
gjafinn hafi í allri sinni nálgun á
málið farið fram með mjög var-
færnislegum hætti og við erum að
grípa til allra þeirra ráðstafanna
sem raunhæfar og skynsamlegar
eru til þess einmitt að koma í veg
fyrir spjöll á náttúru eða spjöll á
villtum laxi. Þessi starfsemi fer í
gegnum ótrúlega langt ferli frá því
að ákveðið er að hefja hana og þar
til fyrsta laxi er slátrað.
Það má segja að ekkert land sé
með jafn umfangsmikið kerfi í
kringum sjókvíaeldi, sem allt miðar
af því að takmarka áhættu. Fram
fer mat á burðarþoli þeirra fjarða
þar sem sjókvíaeldi er fyrirhugað,
því næst er framkvæmt áhættu-
mat, sem er óþekkt annar staðar í
heiminum og miðar að því að koma
í veg fyrir blöndun erfða við villtan
lax þannig að honum stafi hætta
af. Þá tekur nær undantekning-
arlaust við umhverfismat. Þegar
umhverfismati er síðan lokið taka
við ýmiss konar skilyrði til starf-
semi í starfs- og rekstrarleyfum.
Þannig að ferlið er nokkuð langt
og strangt. Allt miðar það hins
vegar að því að við komum í veg
fyrir erfðablöndun á villtum laxi og
að það sé ekki þess háttar mengun
í sjó, að öðrum lífverum stafi hætta
af.“
Er varðar áhyggjur af því að
vöxtur greinarinnar sé of hraður
segir hún það vissulega svo að það
eigi að fara varlega, „en fram-
leiðslumagnið verður að vera þann-
ig að við getum tryggt afhending-
aröryggi inn á stærri, hátt
borgandi markaði eins og Asíu og
Bandaríkin. Ef við ætluðum okkur
til framtíðar að framleiða aðeins
um 25 til 30 þúsund tonn mundi
það ekki standa undir þeirri eft-
irspurn sem kemur frá best borg-
andi mörkuðunum. Ef við getum
ekki tryggt jafna afhendingu allt
árið um kring, þá fáum við einfald-
lega ekki þessi viðskipti. Magnið
þarf því að aukast ef við ætlum að
vera raunhæfir keppinautar á þess-
um mörkuðum sem eru best borg-
andi.“
Þekking fylgi fjármagni
Annar þáttur sem borið hefur á í
umræðunni um fiskeldi hérlendis
er eignarhald þeirra fyrirtækja
sem í greininni eru, en norsk eld-
isfyrirtæki eru þar stórtækir fjár-
festar. Framkvæmdastjórinn telur
þó ekki ástæðu til að óttast eign-
arhald, þvert á móti fylgja því
ýmsir kostir. „Þessi umræða skýt-
ur alltaf upp kolli og er ekki sér
einkenni fyrir eldi, heldur heyrist
hún því miður um erlenda fjárfest-
ingu í heild. Við höfum verið að
reyna að glæða hér erlendar fjár-
festingar, enda eru þær nauðsyn-
legar. Í tilviki eldisins er þetta
ekki bara í formi fjármagnsins sem
hingað kemur til dreifðari byggða
landsins, heldur er það líka þekk-
ingin sem þessir erlendu aðilar búa
yfir.
Það væri óskandi að þeir sem
hafa áhyggjur af starfsemi fiskeld-
isins, gætu fagnað aðkomu er-
lendra aðila. Þessir erlendu aðilar
hafa farið í gegnum uppbyggingu í
sínu heimalandi og þar af leiðandi
einnig gert einhver mistök á þeirri
vegferð. Þeir hafa þá jafnframt
lært af þeirri reynslu og geta þá
komið í veg fyrir að við gerum
sambærileg mistök hér á landi,“
segir Heiðrún Lind og vísar til
áratuga reynslu Norðmanna af
fiskeldi. „Noregur hefur verið í
eldisstarfsemi í sjó um áratuga
skeið. Sú starfsemi var svo sann-
arlega ekki fullkomnuð á fyrsta
degi og enn er raunar verið að
gera breytingar í samræmi við
betri þekkingu og bætta tækni. Öll
atvinnustarfsemi hefur áhrif á um-
hverfi sitt, en sú þekking sem orð-
ið hefur til í Noregi er af hinu góða
og við fögnum því að henni sé
miðlað áfram hingað í gegnum
fjárfestingar erlendra aðila.“
Flutningskostnaður hærri
Þeirri hugmynd hefur verið varpað
fram af þeim sem hafa mestar
áhyggjur af umhverfisáhrifum eld-
isins að eldinu væri betur komið í
kvíum á landi. Landeldi getur þó
kallað á mun hærri kostnað en það
sem tíðkast í sjókvíum. „Á þessum
tímapunkti er það óraunhæft. Við
verðum auðvitað að vera opin fyrir
allri þróun sem verður í þessu, en
kostnaður við framleiðsluna á landi
er töluvert hærri heldur en kostn-
aður í sjó. Krafa um að færa sjó-
eldi á land, leiðir í raun til þess að
starfsemin verður óháð Íslandi.
Það eru miklu meiri líkur á því, ef
fiskeldi er skikkað á land, að það
einfaldlega fari til annarra land-
svæða sem eru nær þeim mörk-
uðum sem laxinn er seldur á.
Fyrsti risinn í landeldi er ein-
mitt að hefja starfsemi núna í
Flórída. Mér er það til efs að um-
fangsmikið landeldi á Íslandi geti
keppt við það, eins og staðan er í
dag. Við erum eyja í miðju Atlants-
hafi, og á þeirri staðsetningu verð-
ur auðvitað aldrei breyting, þannig
að flutningskostnaðurinn héðan er
langtum hærri en flutningskostn-
aður þeirra sem eru nær mörk-
uðum eða hafa betri flutningsleiðir.
Tækninni fleygir hins vegar fram
og eins og ég sagði fyrr, þá eigum
við að fylgjast vel með þessum til-
raunum. Hver veit hvað framtíðin
ber í skauti sér.“
Erlendri fjárfestingu fylgir þekking
Mikill vöxtur hefur orðið
í fiskeldi á undanförnum
árum og telur fram-
kvæmdastjóri Samtaka
fyrirtækja í sjávarútvegi
greinina geta orðið
hluta af grunnstoðum
hagkerfisins enda sé
það ávísun á aukinn
stöðugleika að hafa
fjölbreyttar útflutnings-
greinar.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Heiðrún Lind Marteinsdóttir, framkvæmdastjóri SFS, segir stjórnsýsluna hafa verið illa búna undir vöxt fiskeldisins.