Morgunblaðið - 13.03.2020, Blaðsíða 14

SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Árannsóknarstofum umheim allan leggja vís-indamenn nú nótt við dagtil að finna bóluefni sem
gagnast getur í baráttunni við kór-
ónuveiruna sem Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin (WHO) hefur gefið
nafnið Covid-19 til aðgreiningar frá
öðrum veirum af sama stofni. Nokkur
bjartsýni ríkir um að fyrstu tilraunir
á mönnum geti hafist í næsta mánuði.
Ýmislegt flækir þó fyrir, m.a. það að
veiran er í tveimur gerðum, kallaðar
S og L, og er sú síðarnefnda yngri og
skæðari. Dæmi er um að báðar útgáf-
urnar hafi tekið sér bólstað í sama
einstaklingnum samtímis. Talið er að
70 prósent allra þeirra sem smitast
hafa af veirunni séu með L-gerðina.
Þegar Morgunblaðið fór í prentun í
gær höfðu nær 130 þúsund manns
víðs vegar um heim smitast af veir-
unni. Vel á fimmta þúsund voru látn-
ir. Nýjum tilfellum fór hratt fjölgandi
í Evrópu og Bandaríkjunum. Veir-
unni fylgja síðan þjóðfélagsleg
spenna og efnahagslegur samdráttur.
Í umfjöllun breska blaðsins Tele-
graph um bóluefni gegn veirunni
kemur fram að það hafi flýtt mjög
fyrir þeirri rannsóknarvinnu sem nú
stendur yfir að Kínverjar hafa miðlað
upplýsingum til Vesturlanda um þá
þekkingu sem þeir hafa öðlast á veir-
unni. Það er einmitt í Kína sem veir-
an á upptök sín og þar hefur allur
þorri smita átt sér stað, rúmlega 80
þúsund.
Í Telegraph segir að stefnt sé að
því að hefja tilraunir með bóluefni
gegn veirunni á mönnum í næsta
mánuði, en á undanförnum vikum
hafa farið fram tilraunir á dýrum.
Það eru ungir og heilsuhraustir sjálf-
boðaliðar sem gangast undir prófanir
á fólki. Ef fyrstu tilraunir á þeim vett-
vangi verða árangursríkar verður
mun stærri hópum boðin meðferð.
Ólíklegt þykir þó að bóluefnið yrði al-
mennt á boðstólum fyrr en í lok þessa
árs eða í byrjun hins næsta.
Alþjóðleg samtök, Cepi, sem sett
voru á fót eftir ebólufaraldurinn í Afr-
íku á árunum 2014-2016, styrkja
rannsóknir á bóluefni fjárhagslega. Á
vegum þeirra hefur verið unnið að því
að finna bóluefni gegn annarri skæðri
kórónuveiru, MERS. Fyrir stuttu
greindu samtökin frá því að tilraunir
með bóluefni gegn Covid-19 gætu
hafist í maí næstkomandi.
Svo snögg framleiðsla á bóluefni
gegn nýrri veiru er algert einsdæmi.
Það verður þó að hafa í huga að eftir
tilraunir á dýrum og mönnum þurfa
öll bóluefni að fara í gegnum strangt
ferli lyfjaprófunar og eftirlits. Slíkt
ferli tekur venjulega ár og daga en
dæmi er um að því sé flýtt þegar unn-
ið er í kapp við tímann og alvarlegt
ástand hefur skapast. Þannig var
bóluefninu gegn ebólunni í Kongó
flýtt mjög fyrir tveimur árum. Menn
eru tilbúnir til að taka meiri áhættu
þegar engin önnur leið er í augsýn.
Frá Bandaríkjunum berast þær
fréttir að verið sé að gera tilraunir
með skammtíma bóluefni gegn veir-
unni. Er hugmyndin sú að það geti
dugað í einn eða tvo mánuði á meðan
bóluefni til lengri tíma er í vinnslu.
Það tekur líka sinn tíma að fram-
leiða bóluefni fyrir milljónir manna
um heim allan. Vel má vera að kór-
ónuveiran verði gengin yfir þegar
bóluefnið verður loks á boðstólum.
En hvenær svo sem það kemur á
markað er ljóst að það þarf að for-
gangsraða hópunum sem fá það
fyrstu mánuðina. Fremstir í biðröð-
inni eru heilbrigðisstarfsmenn og síð-
an aldraðir og aðrir áhættuhópar sem
viðkvæmir eru fyrir smiti.
Leitað að bóluefni
í kappi við tímann
AFP
Kórónuveiran Unnið er að því víða um heim að finna bóluefni gegn veir-
unni. Ríkir bjartsýni um að tilraunir á mönnum geti hafist í apríl.
14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. MARS 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Umræðansnýst öllum kór-
ónuveiruna. Og er
ekki að undra. En
það er líka fundið
að því að almenn-
ingur láti til sín taka í um-
ræðunni og þess vegna skekki
hana í stað þess að lúta „sér-
fræðingunum“ álútur og þegj-
andi. Það er nú það.
Margt gengur vissulega í
skrítnar áttir þegar við
„almúginn“ léttum á okkur og
spyrjum um það sem þyngst
liggur á hjarta.
Fréttamenn Ríkisútvarps-
ins spyrja í stuttum útsend-
ingartíma „öryggistækisins“
um hvernig sé best að haga
þvotti á fatnaði? Og sérfræð-
ingarnir reyna að taka þessu
öllu vel. En bæði hér og er-
lendis verður almenningur
órólegur þegar hann hugsar
til þess að mat og ráð sérfræð-
inganna og aðgerðir, sem
vissulega eru gerðar í góðri
trú, skila ekki þeirri niður-
stöðu sem fólkinu var talin trú
um.
Dæmin eru mörg. Sérfræð-
ingar og „yfirvöld“ voru farar-
stjórar á Ítalíu og öll þeirra
ráð gerðu ekki mikið gagn og
margir þarlendra telja reynd-
ar orðið óyggjandi að þau hafi
gert illt verra. Engar skýr-
ingar hafa verið gefnar á því
hvers vegna allt fór úrskeiðis
þar syðra. Aðalskýringin hef-
ur verið sú að lengi hafi verið
beðið blessunar frá Brussel og
hún komið seint og illa og í
skötulíki. Og ekki hefur held-
ur fengist skýring á því hvers
vegna dánartölur á Ítalíu hafa
verið úr öllu hlutfalli við það
sem áður hafði verið nefnt
sem almenn regla.
Margir þeirra sem fylgjast
með vekja athygli blaðsins á
því sem þeim þykir illa ganga
upp. Fróðleiksmaður mikill
varð undrandi á sjónarmiðum
íslenska sóttvarnalæknisins á
fréttafundi, eins og hér kemur
fram í styttri endursögn:
„Þegar hann er spurður um
yfirlýsingu Merkels um að 60
til 70 prósent Þjóðverja kunni
að smitast af veirunni, segir
hann það úr lausu lofti gripið!
Merkel byggði tölur sínar á
áliti fremstu veirufræðinga
Þýskalands...“ Og svo:
„Þýskaland er öflugasta ríki
Evrópu á sviði læknavísinda –
og eitt hið öflugasta á því sviði
í veröldinni. Sagt er að fram-
lag þýskra veirufræðinga við
að framleiða lyf gegn veirunni
geti skipt sköpum vegna þess
hve veirufræðin er þar á háu
stigi. Sóttvarnarlæknirinn
talar enn á þeim
nótum að sóttin
gangi niður á
næstu mánuðum,
þetta er þvert á
álit þeirra veiru-
fræðinga sem
stjórna fremstu rann-
sóknastofnunum í Þýskalandi,
eins og má sjá af fréttum. Þeir
telja að þróun í Íran og víðar
sýni að ekkert sé að byggja á
kenningum um að veiran
gangi niður með vorinu, öðru
nær, því að hún hafi þegar
sýnt að hún standi vel af sér
hitabreytingar. Og jafnvel
þótt faraldurinn gangi eitt-
hvað niður, þá sé viðbúið að
hann gjósi aftur upp í haust af
meiri krafti og auknum mann-
skaða. Það er raunar einnig
viðkvæði manna nú varðandi
fullyrðingar kínversku stjórn-
arinnar um að tekist hafi að
sigrast á sóttinni í Kína.
Veirufræðingar hér óttast
margir að strax og sóttkvínni í
Wuhan sé aflétt og fólk hverfi
aftur til starfa, fari allt í gang
aftur. Reikna verði með
tveggja ára faraldri og er þá
væntanlega gert ráð fyrir að
fyrr verði lyf ekki til reiðu.“
Það er vafalaust að marg-
víslegar spurningar af slíku
tagi brenna á vörum almenn-
ings. En um leið ber að við-
urkenna að á þörfum upplýs-
ingafundum þeirra sem
mynda hina fámennu varn-
arlínu gegn veirunni hér á
landi verður ekki mikið meira
gert en að koma nýjustu upp-
lýsingum á framfæri og flytja
þýðingarmiklar ábendingar,
tilmæli eða fyrirmæli út til
þjóðarinnar.
Fjölmiðlar landsins hafa
flestir gert verulegt átak til að
koma fróðleik og upplýsingum
á framfæri. Það er reyndar
vandmeðfarið, því að þeir sem
koma fróðleik og upplýsingum
á framfæri vilja ekki verða til
þess í ógáti ýta undir óróleika
og ótta.
Þeir þættir eru auðvitað til
staðar og ef þungi þess eykst
getur skaðinn sem af því hlýst
bæst við það tjón sem veiru-
pestin sjálf veldur.
Það er vandlifað þegar átt
er við pest sem getur ef illa
tekst til fært dauðann nær
mönnum en skyldi. Dauðinn
kemur enda fáum við hann öll,
oftast þó ótímasettan í fæð-
ingargjöf.
En við erum öll samtaka um
það að vilja með öllum ráðum
og meðal annars því að brjót-
ast um fast, að koma í veg
fyrir að sá skarfur mæti sem
illa tímasett boðflenna inn í líf
okkar eða landa okkar.
Umræðan getur
fleygst um víðan
völl, en umræðuleys-
an yrði hættulegri}
Almenningur tekur ekki
vondri pest þegjandi
Þ
egar stjórnmálamenn búa til kerfi til
þess að leysa vanda er voðinn oft-
ast vís. Eins og öll sértæk úrræði
sem stjórnvöld standa fyrir leiðir
byggðakvóti af sér óhagræði og
spillingu.
„Mikið af svokölluðu „svindli“ í þessu kerfi er
þegar menn eru að reyna að finna leiðir framhjá
því sem er óframkvæmanlegt. Annaðhvort með
því að fá undanþágur eða vera með einhverjar
brellur. Það virðist sem kerfið sé byggt upp í
kringum það að reyna að koma hlutum í ástand
sem var 1970 eða 1980.“
Áður en einhver grípur símann eða pennann
til þess að skamma mig fyrir stóryrði verð ég að
geta þess, að hér vitna ég í formann starfshóps
sem skilaði fyrir skömmu skýrslu til sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðherra um atvinnu- og
byggðakvóta. Í skýrslunni er kveðið fast að orði og höf-
undar segja í raun undir rós að ekkert vit sé í kerfinu. Tal-
að er um „stirt regluverk“ sem ætti að leggja af. Enginn
samningur sé um að byggðarlögin nái mælanlegum mark-
miðum.
Vegna þess að stjórnmálamenn vilja þarna úthluta gæð-
um en ekki peningum er stjórnsýslan losaraleg og ýtt er
undir spillingu við úthlutunina. Víða heyrast sögur um að
byggðakvótinn sé notaður til þess að hygla „réttum“ út-
gerðum.
Byggðakvótinn er stór hluti af heildaraflamarkinu eða
5,3%. Aðeins fjórar útgerðir á landinu fá meiri kvóta í sinn
hlut. Verðmætin sem ríkið úthlutar til byggðanna eru mikil
eða milli 5,5 til 7,6 milljarðar króna samkvæmt
skýrslunni. Kvótanum er dreift án nokkurra
skilyrða – til þess að færa ástandið fimmtíu ár
aftur í tímann!
Miðað við þetta er árlegt verðmæti alls kvóta
á landinu 100 til 150 milljarðar króna. Það eru
21 til 28 þúsund ódýrar Teslur á hverju ári. Eða
7 til 9 þúsund Landcruiser Luxery, svo talað sé
mál sem útgerðarmenn skilja.
Eins og fram kom í grein minni í Morgun-
blaðinu í liðinni viku geta útgerðir leigt úthlut-
aðan kvóta frá sér og fengið fyrirhafnarlausan
pening. Kerfið býður upp á þetta og ekki við
einstakar útgerðir að sakast. Hver vill ekki fá
milljarða hlunnindi frá ríkinu?
Lausnin er auðvitað sú að hætta að úthluta
byggðakvóta og setja hann á markað. Byggða-
stuðningur á að vera í formi peninga og með
skýr markmið. Bæjarfélögin geta þá keypt kvóta, telji þau
það uppfylla markmiðin best.
Með þessu væri stigið fyrsta skref í að taka upp mark-
aðstengt aflagjald fyrir allar veiðiheimildir. Engar gjafir til
vildarvina. Ekkert „svindl“ eða „brellur“. Allt sýnilegt. En
þótt kjósendur vilji flestir réttlátt kerfi gerir núverandi rík-
isstjórn ekkert.
Vel á minnst. Samherji ákvað að auka hlut sinn í Eim-
skipafélaginu og mun á næstu vikum gera öðrum hlut-
höfum yfirtökutilboð. Var það eitt af markmiðum kvóta-
kerfisins að Samherji eignaðist óskabarnið einn?
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Svindl og brellur í kvótakerfinu
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Meðan þess er beðið að bólu-
efni gegn veirunni komi fram er
mikilvægt að allir hlíti leiðbein-
ingum heilbrigðisstarfsfólks og
almannavarna. Ekki er hægt að
sitja með hendur í skauti í
trausti þess að lyf taki ómakið
af mönnum. Meginreglan er að
gæta ýtrasta hreinlætis, spritta
hendur og takmarka sem kostur
er samskipti við aðra sem kalla
á mikla nærveru og snertingu.
Sérstaklega er brýnt að fara
varlega í nánd við þá sem eru
viðkvæmastir fyrir smiti, en það
eru aldraðir og sjúkir.
Meðan beðið
er bóluefnis
KÓRÓNUVEIRAN
Morgunblaðið/Íris Jóhannsdóttir
Spritt Sótthreinsun er mikilvæg.