Fréttablaðið - 22.12.2020, Blaðsíða 14

Fréttablaðið - 22.12.2020, Blaðsíða 14
Tíu þúsund Íslendingar gáfu um 300 þúsund radd- sýni í safn sem kenna á tölvum að skilja íslensku. Miklar loftslagsbreytingar Miklir skógareldar settu svip sinn á árið. Síðasta vetur voru miklir skógareldar í Ástralíu og í mars birtu vísindamenn hjá veðurrann- sóknastofunni World Weather Att- ribution rannsókn sem sýnir fram á að loftslagsbreytingar af manna- völdum hafi skapað aðstæður sem gerðu skógarelda 30 prósentum lík- legri en ella. Í ágúst greindu svo vísinda- menn í Brasilíu frá að skógareldar þar í landi hefðu aukist um 28 prósent milli ára. Breskir vísinda- menn birtu í ágúst rannsókn sem sýnir að 28 trilljón tonn af ís hafi horfið af yfirborði jarðar síðustu 30 ár. Í byrjun desember tilkynnti A lþjó ð ave ðu r f r æ ði s t of nu n i n að árið sem er að líða sé eitt það heitasta á jörðinni frá upphafi mælinga. Jarðvísindamenn við Háskóla Íslands komust að því að íslenskir jöklar hafa tapað sem nemur 16 prósentum af rúmmáli sínu á und- anförnum 130 árum, þar af helm- ingnum á síðasta aldarfjórðungi. Elstu bein Homo erectus Í febrúar greindu vísindamenn við Háskólann í Tel Avív frá til- vist Henneguya zschokkei, fyrsta dýrsins sem vitað er til að hafi ekki hvatbera og notar því ekki súrefni. Um er að ræða sníkjudýr sem býr í vöðvum laxa. Mun það vera fjar- skyldur ættingi marglyttu sem hefur þróast frá því að þurfa súr- efni. Ekki liggur fyrir hvernig dýrið fer að því að búa til orku. Við uppgröft skammt frá Jóhann- esarborg í Suður-Afríku árið 2015 fundu ástralskir vísindamenn það sem þeir töldu vera hauskúpu af bavíana. Í ár kom í ljós að um er að ræða elstu bein Homo erectus, for- vera mannsins, og eru beinin rúm- lega tveggja milljóna ára gömul. Hjálpar fundurinn við að halda áfram að greiða úr okkar f lókna ættartré. Óregla í svefni ungmenna Í ár lauk yfirgripsmiklu og ára- löngu rannsóknarverkefni vísinda- manna og doktorsnema á Mennta- vísindasviði Háskóla Íslands á heilsuhegðun ungra Íslendinga. Í ljós kom að einungis tíu pró- sent fimmtán ára ungmenna ná átta klukkustunda viðmiðunar- svefni á virkum dögum og óregla í svefnlengd hópsins tengist hærri fituprósentu og hærra hlutfalli á kviðfitu. Þá eru þau ungmenni sem verja minni tíma en jafnaldrar við tölvu- og símaskjái og hreyfa sig oftar ólíklegri til að greina frá ein- kennum um andlega vanlíðan. Önnur rannsókn leiddi í ljós að íslensk ungmenni nota í meira mæli geð- og taugalyf án þess að hafa fengið þau ávísuð af lækni. Mikið að gera hjá Musk Fyrsta mannaða geimskot Banda- ríkjanna í tæpan áratug var í maí, þá skaut Falcon 9 eldf laug SpaceX Crew Dragon geimfarinu á loft með geimförunum Robert Behnken og Douglas Hurley. Um var að ræða fyrsta mannaða geimskot SpaceX, sem er í eigu auðkýfingsins Elons Musk. Í nóvember fóru svo fjórir geimfarar út í geim á vegum SpaceX. Fleira var á döfinni hjá Musk á árinu. Fyrirtæki hans, NeuraLink, vinnur nú að því að finna leiðir til að tengja mannsheilann beint við tölvu. Í ágúst tilkynnti Musk að búið væri að prófa frumgerð heilaígræðslu í svínum. Um tíu þúsund landsmenn gáfu rúmlega 300 þúsund radd- Stórar áskoranir í vísindum og tækni Vísindamenn hafa látið til sín taka á þessu merka vísindaári. Samstillt átak varð til þess að bóluefni fannst við COVID-19 faraldr- inum. Íslenskir vísindamenn létu heldur ekki sitt eftir liggja. Fréttablaðið stiklar á stóru í því helsta í vísindum og tækni á árinu. Skógareldur nærri strönd á Spáni í júlí. Rannsóknir sýna að þeim fjölgar vegna loftlagsbreytinga. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA SpaceX Falcon 9 eldflaug tók á loft í nóvember með fjóra geimfara um borð. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA Gestur á risaeðlusýningu í Tókýó virðir fyrir sér fyrirbærin. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA Íslenskir vísindamenn komust að því að jöklar hafa tapað sem nemur 16 prósentum af rúmmáli sínu á undanförnum 130 árum. FRÉTTABLAÐIÐ/AFP Öflugir vísindamenn Lotta María Ellingsen, dósent í rafmagns- og tölvuverkfræði í HÍ, vinnur að spennandi verkefni en hún þróar ásamt samstarfs- fólki sjálfvirkar myndgreining- araðferðir til að finna lífmerki í byggingu heilans sem leitt gætu til betri og fyrri greiningar á heilabilunarsjúkdómum. Verk- efnið vann til Vísinda- og nýsköp- unarverðlauna Háskóla Íslands á árinu. Hafrún Kristjánsdóttir, dósent við íþróttafræðideild Háskólans í Reykjavík, og María Kristín Jónsdóttir, dósent við sálfræði- deild, hafa undanfarin ár stýrt viðamiklum rannsóknum á af- leiðingum heilahristings meðal íslenskra íþróttakvenna. Í ár kom fram að meðal kvenna sem hafa hlotið heilahristing í íþróttum mælist aukin tíðni þunglyndis og kvíða og minni lífsgæði. Áhrifin eru greinilegri því oftar sem íþróttakonurnar segjast hafa fengið heilahristing. Arnar Jan Jónsson, doktors- nemi við Háskóla Íslands, vann rannsókn sem talin er geta koll- varpað núverandi hugmyndum um langvinnan nýrnasjúkdóm. Rannsóknin bendir til að fyrri rannsóknir á sjúkdómnum hafi ofmetið algengi hans þar sem ekki hefur verið tekið nægjanlegt tillit til aldurstengdra breytinga á nýrnastarfsemi. Agnar Helgason og Kári Stefánsson unnu rannsókn sem birt var í vor þar sem kom í ljós að rekja megi um tvö prósent af erfðamengi hvers Íslendings til Neanderdalsmanna, athygli vekur að Íslendingar bera ekki endilega sömu bútana. Bóluefni hefur aldrei verið þróað jafn hratt Um leið og búið var að bera kennsl á veiruna sem veldur COVID-19 hófu vísindamenn um allan heim að vinna að þróun bóluefnis. Í mars kom í ljós að kórónaveiran SARS- CoV-2 veiran, sem veldur COVID-19, megi rekja til nátt- úrunnar, líklega leðurblöku. Í september voru meira en 200 bóluefni komin í prófanir. Í apríl birtu vísindamenn Íslenskrar erfðagreiningar og Landspítala rannsókn þar sem kom í ljós að 0,8 prósent fólks í samfélaginu væru smituð sem benti til að einkennalausir geti verið smitberar. Niðurstöður rannsóknar vísindamanna við Háskólann í Reykjavík sýna að líðan ungmenna hefur versnað eftir því sem liðið hefur á farald urinn. Í desember var svo birt rannsókn Íslenskrar erfða- greiningar um að börn undir 15 ára aldri séu helmingi ó lík legri en full orðnir til að smitast og smita aðra. Aldrei áður í sögunni hefur bóluefni verið þróað jafn hratt og nú, en venjulega tekur ferlið rúman áratug. Það sem skiptir öllu máli í ferlinu er að bólu- efnið sé öruggt og veiti góða vernd gegn sjúkdómnum. Íslendingar munu bráðum fá fyrstu sendingu af bóluefni sem þróað er af þýska fyrir- tækinu BioN Tech og framleitt af Pfizer. BioN Tech var stofnað af hjónunum Ugur Sahin og Özlem Türec. Í janúar las Sahin grein um COVID-19 í vísinda- tímaritinu Lancet og hóf teymi þeirra í Mainz hjóna strax að þróa bóluefni. Í nóvember leiddu þriðja stigs rannsóknir í ljós að það veitti góða vörn gegn veirunni. Vísindamenn voru fljótir að hefja vinnu við að finna bóluefni gegn kórónaveirunni. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA sýni í verkefninu Samrómur og mun þetta safn verða notað til að kenna tölvum og tækjum að skilja íslenska tungu. Þar á meðal tóku um 1.500 nemendur og starfsmenn grunnskóla landsins þátt og gáfu um 150 raddsýni í keppni á milli skólanna. Erfðaefni risaeðlu? Í kvikmyndunum um Júragarðinn tókst vísindamönnum að fá hluta úr erfðaefni risaeðla með því að finna risaeðlublóð í moskítóf lugu sem varðveittist í rafi. Raunveru- leikinn er öllu f lóknari en skref í þessa átt var stigið í ár. Með því að skoða steingervinga sem varð- veist hafa merkilega vel síðustu 70 milljónir ára fundu vísindamenn í Norður-Karólínu útlínur fruma sem kunna að vera gen. Ekki hefur tekist að staðfesta hvort hægt sé að vinna erfðaefni úr útlínunum en niðurstöðurnar gefa til kynna að meira leynist í steingervingum en hægt er að sjá með berum augum. Í su mar g reindu for nleifa- fræðingar frá Mexíkó og Oxford- háskóla frá niðurstöðum vinnu sinnar við Chiquihuite-helli í Mexíkó. Gefa niðurstöður rann- sókna þeirra til kynna að mannfólk hafi búið þar fyrir 33 þúsund árum, fram til þess var talið að mannfólk hefði fyrst komið til Ameríku fyrir um 13 þúsund árum í lok ísaldar. Niðurstöðurnar byggja á verkfær- um sem fundust í hellinum. Engar mannaleifar frá þessum tíma hafa fundist til þessa. ÁRIÐ Í VÍSINDUM 2 2 . D E S E M B E R 2 0 2 0 Þ R I Ð J U D A G U R12 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.