Morgunblaðið - 19.05.2020, Síða 18

Ein af gersemum
Reykjavíkur er Elliða-
árdalurinn. Árnar með
sína laxagengd,
uppgróið hraun og
fuglalíf draga að sér
íbúa borgarinnar til
náttúruskoðunar og
útivistar. Í dalnum er
upphaf nútímaorkuöfl-
unar tilkomið með
virkjun Elliðaáa árið
1921 og eru því á
næsta ári 100 ár liðin frá því að
borgarbúar fengu að kynnast því
undri sem raforkan er.
Sívaxandi orkuþörf var mætt með
virkjun Sogsfossa árið 1937. Í
stríðslok var fyrirséður orkuskortur
í Reykjavík. Til að mæta vaxandi
þörf meðan beðið var nýrra virkj-
ana var gripið til þess ráðs að kaupa
frá Bandaríkjunum tilbúna orkustöð
sem framleitt gat rafmagn og hitað
vatn fyrir hitaveituna með brennslu
á kolum eða olíu. Þessari aflstöð var
valinn staður á árbakka Elliðaánna,
enda þaðan stutt í tengingar við að-
veitukerfi borgarinnar. Gert var ráð
fyrir því að stækka mætti stöðina til
norðurs ef þyrfti. Tveir stórir olíu-
geymar fyrir brennsluolíu voru í út-
jaðri svæðisins að norðan. (Það þarf
enginn að vera hissa á olíumenguð-
um jarðvegi.) Auk búnaðar til raf-
orkuframleiðslu var keypt stál-
grindarhús frá Bandaríkjunum yfir
búnaðinn. Allir útveggir þess og
þak voru úr asbestefnum og húsið
líklega stærsta asbesthús á landinu.
Aflstöðin, sem nefnd var Vara-
stöðin, nú Toppstöðin, var í eigu
Sogsvirkjunar, sem var sameign-
arfélag ríkis og Reykjavíkurborgar.
Við stofnun Landsvirkjunar 1965
runnu eignir Sogsvirkjunar inn í
það fyrirtæki og eignaðist Reykja-
víkurborg því hlut í Landsvirkjun.
Forsjálir (?) ráðamenn Reykja-
víkurborgar seldu hlut Reykjavík-
urborgar í Landsvirkjun síðla árs
2006, hafa sennilega ekki kært sig
um arðgreiðslur frá Landsvirkjun,
sem fara vaxandi. Landsvirkjun
nýtti bygginguna sem bækistöð fyr-
ir virkjanir sínar um árabil en svo
kom að þess var ekki lengur þörf.
Landsvirkjun hafði á 10. tug síðustu
aldar uppi áform um að rífa bygg-
inguna, þau áform runnu út í sand-
inn. Af ástæðum sem ekki vera
raktar hér eignaðist Reykjavíkur-
borg bygginguna.
Nú í mars birtist frétt í Morgun-
blaðinu þess efnis að borgarráð
hefði samþykkt tillögu um að aug-
lýsa að nýju eftir samstarfsaðila um
þróun Toppstöðvarinnar við Elliða-
ár, en árið 2017 hafði verið leitað
eftir slíku samstarfi án
árangurs. Jafnframt
kom fram í fréttinni að
í fjárfestingaáætlun
Reykjavíkurborgar
væri gert ráð fyrir að á
næstu tveimur árum
yrði varið 200 m.kr. til
endurnýjunar á ytra
byrði hússins. Þá er öll
innrétting eftir. Húsið
er tæplega 6.500 m²,
reikna má með að inn-
rétting þess kosti um
350.000 kr./m² og inn-
réttingarkostnaður því um 2.300
m.kr. Nú má spyrja: Fellur fram-
kvæmd sem þessi undir verkefni
sveitarfélags? Og hver er þörfin?
Ekki verður leitast við að svara
þessum spurningum hér. Á sínum
tíma var varastöðin, nú nefnd Topp-
stöð, staðsett við Elliðaár af illri
nauðsyn og tæknilegum ástæðum.
Líftími byggingarinnar er löngu lið-
inn, húsið sem stendur nær á ár-
bakkanum gnæfir yfir umhverfi sitt
og er ekki í neinum mælikvarða við
nánasta nágrenni, svo ekki sé
minnst á tengingu við almennings-
samgöngur. Þess utan hefur húsið
ekkert minjagildi. Besti kosturinn
er að rífa bygginguna og endur-
heimta þau náttúrugæði sem tapast
hafa, líkt og OR gerir nú með því að
fjarlægja þær lagnir sem yfir árnar
hafa legið frá 4. tug síðustu aldar.
Nóg er sótt að Elliðaárdalnum úr
suðri með byggingu gróðurhús-
hvelfinga, en þar eru mótmæli íbúa
hunsuð. Ef illa tekst til fjárhagslega
má flytja þangað bílasöluna úr
Mjódd. Verði af byggingu hvelfing-
anna eyðileggur staðsetningin til
framtíðar eðlilega legu Stekkjar-
bakka.
Víða í þeim löndum sem við
gjarnan berum okkur saman við,
s.s. Danmörku, er unnið að endur-
heimt náttúrugæða. Vötn sem fram-
ræst hafa verið eru gerð á ný og
flutt eru til landsins villt dýr sem
áður voru hluti af lífríki Danmerk-
ur. Við státum af laxveiðiá í miðri
borg. En hvað gerum við? Við veið-
um laxinn, sem á þó í vök að verjast.
Er ekki kominn tími til að hætta
veiðum í ánum? Gerum það og ríf-
um Toppstöðina, Reykvíkingum til
heilla.
Ekki meir,
ekki meir
Eftir Magnús
Sædal Svavarsson
Magnús Sædal
Svavarsson
»Endurheimtum
náttúrugæði, rífum
Toppstöðina og friðum
laxinn.
Höfundur er byggingartæknifræð-
ingur og húsasmíðameistari.
magnusssva@gmail.com
Ég þakka mikil og
góð viðbrögð við grein
minni hér í blaðinu
30.4. Ég þakka aftur
öllum, sem vinna gegn
ofbeldi á minni máttar.
Mörgum virðist hafa
komið á óvart, hversu
alvarlegar og varan-
legar afleiðingar það
hefur á börn, þegar
foreldrar beita hvort
annað ofbeldi eða annað foreldra
beitir hitt ofbeldi. Að ekki sé talað
um, þegar börn eru beitt ofbeldi.
Seinasta mánuð hafa tvö sjálfsvíg
ungmenna og ein sjálfsvígstilraun
komið á mitt borð. Aldur 9-20 ára.
Öll ólust þessi börn upp við líkam-
legt, kynferðislegt, andlegt (og staf-
rænt), fjárhagslegt og félagslegt of-
beldi. Í öllum tilfellunum fleiri en
eina gerð ofbeldis. Það voru feðurn-
ir, sem beittu ofbeldinu. Tvö börn
eru gengin, blessuð sé minning
þeirra, eitt lifir – ennþá. Vonandi
tekst að bjarga því til fullorðinsára.
Ef til vill er það allra versta við
ofbeldi í nánum samböndum, að
börnin, sem óumdeilanlega skaðast
mest, eru nær aldrei talin „aðili
máls“. Aðilarnir eru bara álitnir
tveir, þau fullorðnu. Steinaldarskýr-
ingin um, að ofbeldi sé aðeins beitt
inni á heimilinu, er stórhættuleg
börnunum. Þau fara í skólann, nið-
urbrotin, hrædd, einbeitingin engin,
kvíði, angist, óöryggi. Ofbeldið eltir
þau, afleiðingarnar verða hluti af
þeim, skaða eðlilegan persónu-
þroska. Brjóta niður eðlilega sjálfs-
myndarsköpun og sjálfstraust.
Sektarkenndin, sem
börnin þróa með sér,
er uppétandi fyrir þau.
Þau hafa oftast á til-
finningunni, að þau
beri ábyrgð á ofbeld-
inu, að ofbeldið sé
þeim að kenna. Þetta
veldur martröðum og
því, sem á ensku hefur
verið kallað „out of the
body survival modus“,
sem er sama ástand og
þau upplifa, sem er
nauðgað. Ástand, sem
fórnarlömb ofbeldis fara í til að
komast í gegnum óþolandi níðings-
skap, sem þau eru beitt. Þróun
þessa ástands áfram er nokkuð um-
deild í vísindum, en alltaf eyðileggj-
andi.
Kæri ofbeldismaður (konur eru
líka menn, samkvæmt gamalli ís-
lenskri hefð). Ef þú veist ekki hvað
ofbeldi er, þá get ég sagt þér það,
að:
Það að rægja einhvern, sem barni
þykir vænt um, er ofbeldi, alvarlegt
andlegt ofbeldi gegn barninu.
 Það að taka barn með valdi og
neyða það inn í aðstæður, sem barn-
ið ekki vill, er ofbeldi. Þú getur tal-
að við barnið, ef þú ekki ert of óvit-
andi til þess.
 Það að kúga barn til athafna, sem
barninu eru óhollar, er alvarlegt of-
beldi. Ef þú ekki veist hvað börnum
er óhollt, leitaðu þér þá fræðslu um
það.
 Það að brjóta niður barn er glæp-
ur.
 Það að níðast á börnum er glæp-
ur, sem varðar við hegningarlög.
 Réttur barna í íslenskri löggjöf
kemur því miður nær undantekn-
ingarlaust á eftir réttindum fullorð-
inna.
Í forræðisdeilum, til dæmis, er
nánast sú hlægilega eða e.t.v. grát-
lega afstaða í úrskurðarmálum höfð
í heiðri, að foreldrar eigi rétt til
barnsins. Ekki að barnið eigi rétt til
þroskavænlegs lífs. Það er úrskurð-
að í umgengnis„réttar“málum út frá
meintum mannréttindum feðra eða
mæðra. Hvað með blessað barnið?
Það er svo og hvort tveggja hlægi-
legt og grátlegt, að neiti barn að
fara til umgengni og fari ekki fær
lögheimilisforeldri dagsektir, oft kr.
30.000 á dag. Til að komast hjá dag-
sektum þarf lögheimilisforeldrið að
beita barnið ofbeldi til að koma því
þangað, sem það ekki vill vera. Skili
hins vegar umgengnisforeldri ekki
barni á réttum degi til baka fær
hann (oftast) eða hún engar sektir.
Kæra löggjafarvald og dómsvald,
já og framkvæmdavald: er þetta
ekki brot á jafnréttislögum og ýms-
um mannréttindasáttmálum, sem
land okkar á aðild að?
Og dettur einhverjum enn í hug,
að hægt sé að dæma fólk til sátta
eftir langvarandi ofbeldi?
Meira um ofbeldi
Eftir Þóreyju
Guðmundsdóttur »Ef til vill er það allra
versta við ofbeldi í
nánum samböndum, að
börnin, sem óumdeilan-
lega skaðast mest, eru
nær aldrei talin „aðili
máls“.
Þórey Guðmundsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi, hand-
leiðari, prestur og fv. sáttamaður.
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. MAÍ 2020
Nýbýlavegur 8 – Portið, sími 847 1660, www.bambus.is, bambus@bambus.is
bambus.is bambus.is • Opið mánudaga og fimmtudaga frá kl. 10-14
úr silki
LEIKFÖNG
Nú fyrst verður farið
að opna bíóhús aftur,
en því miður er ekki
mikið í þeim sem virðist
þess vert að góna á. Ég
er nefnilega þeim vand-
kvæðum bundinn að ég
er með börn á framfæri
og get því ekki farið í
bíó þegar mér sýnist og
þegar ég fer þarf ég að
taka börnin með.
Það veldur því að ekki er í boði að
horfa á margar myndir. Því miður
eru börn nú til dags með einstaklega
leiðinlegan kvikmyndasmekk og þótt
erlend stórfyrirtæki reyni að gera
stórar og vandaðar teiknimyndir eru
þær ekki mjög vinsælar hjá börn-
unum, þótt þeim fullorðnu þyki þær
ágætar. Ungmennin og börnin vilja
frekar halda sig við neð-
anbeltishúmor og há-
vaða.
En nú er ljós handan
þokunnar. Hins vegar
er ekki á ferðinni kær-
komin heimahöfn held-
ur er þarna stórt frakt-
skip sem stefnir á fullri
ferð á okkur og verðum
við að hafa hraðar
hendur til að forðast
stórslys. Á næsta ári
kemur nefnilega út
Space Jam 2. Hvert
mannsbarn man eflaust vel eftir
strákapörum Bills Murrays og
áhugaleikarans Michaels Jordans á
skjánum fyrir um það bil 25 árum.
Herlegheitin voru meira að segja tal-
sett á íslensku, en einhverra óskilj-
anlegra hluta vegna tókst þýðendum
reyndar ekki betur upp en svo að
Kalli kanína, eins og hann var, er og
hefur alltaf verið kallaður, var nefnd-
ur Happi héri!
Nú hefur íslenskt samfélag um það
bil ár til að búa sig undir komu næstu
slíkrar kvikmyndar og tel ég að þeg-
ar í stað skuli hafist handa við að
ákvarða hvernig talsetningunni verði
hagað svo ekki hljótist tjón af.
Eftirfarandi er óskalisti minn um
hver skuli tala fyrir hvern til að
myndin gangi sem áfallalausast fyrir
sig (en ég tel að ég verði knúinn af
börnunum til að sjá hana).
Kalli kanína: Pétur Jóhann
Sigfússon
Elmar: Magnús Ólafsson
Daffi önd: Eggert Þorleifsson
LeBron James: Felix Bergsson
Svínið: Örn Árnason (ekki það að
röddin hæfi, en hefð er fyrir því á
Íslandi að allar persónur yfir kjör-
þyngd séu talsettar af Erni Árna-
syni).
Tasmaníuskollinn: Hver sem er,
enda lítið talandi hlutverk. Mæli
með Ladda, sem talsetti köttinn
Brand með stórgóðum árangri.
Yosemite Sam: Egill Ólafsson
Foghorn Leghorn (haninn leið-
inlegi): Sigurður Sigurjónsson (til
að vega upp á móti leiðindum han-
ans með skemmtilegri talsetningu).
Aðrar persónur getur Þórhallur
Sigurðsson (Laddi) talsett, eins og
gert er þegar menn þurfa margar
raddir með litlum fyrirvara.
Samkvæmt síðu IMDB um kvik-
myndina leikur Don Cheadle einnig í
myndinni. Hinum leikurunum þekki
ég engin deili á en ég mælist til þess
að Karl Ágúst Úlfsson tali fyrir Don
Cheadle.
Ég vona innilega að viðeigandi yf-
irvöld sjái hag sinn (og minn) í þessu
fyrirkomulagi og reyni sitt besta til
að lágmarka tjónið, nú þegar öllum er
ljóst í hvað stefnir á næsta ári.
Geimsulta
Eftir Arngrím
Stefánsson » Léttúðug grein um
lágmenningu
komandi tíma.
Arngrímur Stefánsson
Höfundur er guðfræðingur.
Lækjargata 34a / 220 Hafnarfjörður
Komdu með
skóna þína í
yfirhalningu
- Við erum hér til að aðstoða þig! -