Skessuhorn - 30.08.2020, Blaðsíða 19

MIÐVIKUDAGUR 30. SEptEMBER 2020 19
Bjarni Guðmundsson á Hvann-
eyri hefur sent frá sér bókina Yrkja
vildi eg jörð. Í henni rekur Bjarni
sögu jarðræktar á Íslandi, allt frá
söguöld til loka síðustu aldar. „tit-
ill bókarinnar kemur úr ljóðinu
Söngur sáðmannsins eftir Mýra-
manninn og búnaðarfrömuðinn
Bjarna Ásgeirsson:
„Ef eg mætt yrkja, yrkja vildi
eg jörð.
Sveit er sáðmanns kirkja, sán-
ing bænagjörð.
Vorsins söngvaseiður sálma-
lögin hans,
Blómgar akurbreiður blessun
skaparans.“
Þessi texti er mörgum kunnugur
sem fæddir eru fyrir eða um miðja
síðustu öld og passar vel við efni
bókarinnar sem er um það hvernig
menn ræktuðu engjar, tún og akra
í áranna rás,“ segir Bjarni í samtali
við Skessuhorn.
Fylgdist með
vélavæðingunni
Bjarni ólst upp í sveit þar sem
hann var þeirrar gæfu aðnjótandi
að fylgjast með breytingunum sem
áttu sér stað í búskaparháttum Ís-
lendinga á síðustu öld. „Þegar ég
fæðist er ein heyskaparvél til á bæn-
um. Það var rakstrarvél sem dreg-
in var af hesti. Þegar ég svo man
aðeins meira eftir mér kom fyrsta
dráttarvélin sem þýddi að faðir
minn og móðurbróðir, sem voru
bændurnir heima á þeim tíma,
þurftu ekki lengur að ganga fram
um allan dal til að snapa slægjur
eða land til að slá. Þeir gátu far-
ið að slá túnin heima með dráttar-
vél,“ segir Bjarni. Þegar hann hafði
aldur til lá leiðin í Landbúnaðarhá-
skólann á Hvanneyri þar sem hann
lauk námi í búvísindum. Því næst
fór hann í Landbúnaðarháskólann
á Ási í Noregi og lauk þar dokt-
orsprófi áður en hann kom aftur
á Hvanneyri þar sem hann kenndi
búvísindi í 40-50 ár og vann við
rannsóknir á sviði fóðuröflunar og
heyskapar.
Korn var ræktað
hér áður
Aðspurður segir Bjarni störf sín
á Hvanneyri í gegnum árin vera
grunninn að þeim bókum sem
hann hefur skrifað en áður hefur
hann skrifað þrjár bækur um drátt-
arhesta og dráttarvélar, hvernig þær
komu og breyttu sveitum landsins.
Þá hefur hann einnig skrifað tvær
bækur um íslenska heyskaparhætti,
auk sögu Mjólkurskólans á Hvann-
eyri og Hvítárvöllum. „Mér þótti
rétt að slá botninn undir þau skrif
með bók um jarðrækt, hvernig við
fáum fóðurjurtirnar til að vaxa og
skila okkur uppskeru. En það er
draumur og veruleiki ræktunar-
mannsins að láta tvö strá vaxa þar
sem áður óx bara eitt, að horfa á
berangur og moldarflag sem ögr-
un, græða það og bæta. Rækt-
un jarðar er undanfari alls annars.
Við ræktum fóður til að geta alið
skepnur til matvælaframleiðslu
og við ræktum korn til að búa til
brauð og brugga vín. Með rækt-
un erum við að binda orku sólar-
innar og gera hana nýtilega okkur
í matvælum eða hráefnum til mat-
argerðar, iðnaðar og fleira. Það er
eitthvað svo undursamlegt við að
horfa á ávöxt erfiðis síns vaxa og
dafna, eins og maður getur gert í
allri ræktun,“ segir Bjarni.
Mikilvægt að sagan
rofni ekki
„Því hefur lengi verið haldið fram
að Íslendingar hafi ekki rækt-
að korn að ráði, að við séum ekki
kornyrkjuþjóð eins og aðrar þjóð-
ir. Þetta er bara rangt. Við ræktuð-
um korn hér áður fyrr, sennilega
í töluvert meira mæli en við ger-
um okkur grein fyrir,“ segir Bjarni.
„Því er alltaf borið við að loftslag
hér sé óhentugt korni, sem er al-
veg hárrétt, en þegar við skoðum
ræktun annarra þjóða eru allir að
berjast við loftslag eða erfið nátt-
úruskilyrði. Það er eðli ræktun-
armannsins að prófa hversu langt
hann kemst, hvað virkar og hvað
ekki. Þetta vissu kornræktarmenn
fyrri alda, þeir kunnu aðferðir til að
aðlagast þeim raunveruleika sem ís-
lensk veðrátta er. En svo fórum við
að geta nálgast korn mun ódýrara
að utan og þá datt kornrækt nið-
ur á Íslandi,“ segir Bjarni. „Síðustu
árin hafa orðið þvílíkar breytingar
í ræktun hér á landi og við sjáum
fram á enn hraðari þróun í fram-
tíðinni. Ég skal viðurkenna að mér
þykir það skylda okkar sem eigum
rætur aftur í þann tíma sem hlut-
irnir gerðust ekki svona hratt að sjá
til þess að sagan fylgi, að hún rofni
ekki alveg og eftir standi þjóðfélag
sem veit ekki hvaðan það kom. Þá
nefnilega veit það enn síður hvert
það er að fara,“ segir Bjarni og
brosir.
Hasarleikur
með náttúrunni
Aðspurður segir hann kunnáttuna
um kornrækt hafa hnignað stórlega
á Íslandi á síðustu öldum. „Kunnátt-
an um kornrækt var orðin lítil þeg-
ar menn fóru að reyna fyrir sér aftur
í ræktuninni á seinni hluta síðustu
aldar. Það hefur náðst góður árang-
ur og í dag eru tvö til þrjú hundruð
bændur á Íslandi sem kunna korn-
rækt og hafa lagað hana aðstæðum.
Við verðum að gæta þess að halda
utan um þessa kunnáttu og sem bet-
ur fer höfum við nú góðar aðferð-
ir til þess. Við skrifum bækur, búum
til myndbönd og þannig berst kunn-
áttan frá einum til annars. Þetta var
ekki möguleiki í fortíðinni,“ seg-
ir Bjarni og bætir við að Íslending-
ar ættu að leggja enn meiri áherslu
á að rækta korn. „Ef við skoðum
þetta í heimssamhengi, hvað er það
sem heiminn vantar? Jú, það vantar
að standa vörð um ræktaða jörð og
jörð sem hægt er að rækta, það þarf
að framleiða nóg af mat fyrir heim-
inn og á þann hátt að það samræmist
umhverfiskröfum. Þetta er eitthvað
sem við getum vel gert hér á Íslandi.
Við búum yfir landi með þessa
möguleika og við eigum að nota þá
þekkingu sem við höfum til að nota
landið okkar betur,“ segir Bjarni.
„Við megum samt ekki gleyma því
hvar við erum stödd á hnettinum
og að sveiflur í uppskeru eru óhjá-
kvæmilegar, en það er bara alveg
eins og hjá nágrannaþjóðum okkar.
Þetta er hluti af því að yrkja jörðina,
maður er að vinna með náttúrunni
og þú færð því ekki alltaf allt sem þú
vilt. Það má segja að þetta sé allt-
af smá hasarleikur sem maður er að
spila með náttúrunni,“ segir Bjarni
og hlær. arg
Yrkja vildi eg jörð er ný bók eftir Bjarna Guðmundsson
„Það er eðli ræktunarmannsins að prófa hversu langt hann kemst“
Í bókinni rekur Bjarni sögu jarðræktar
á Íslandi, allt frá söguöld til loka
síðustu aldar.
„En það er draumur og veruleiki ræktunarmannsins að láta tvö strá vaxa þar sem áður óx bara eitt,“ segir Bjarni Guðmunds-
son.
Bjarni hefur nú sent frá sér bókina Yrkja vildi eg jörð.