Skessuhorn - 11.11.2020, Qupperneq 23

MIÐVIKUDAGUR 11. NóVeMBeR 2020 23
Nýverið fékk hjúkrunar- og dval-
arheimilið Brákarhlíð í Borgarnesi
staðfestingu á að það hljóti alþjóð-
lega vottun sem eDeN heimili.
Fjögur heimili hérlendis munu þá
hafa hlotið vottun sem eden heim-
ili; Brákarhlíð, Öldrunarheimili Ak-
ureyrar, Mörk og Ás. Fleiri hjúkr-
unar- og dvalarheimili eru að vinna
á grunni eden hugmyndafræðinnar
og munu væntanlega ná alþjóðleg-
um áföngum innan tíðar.
Hugmyndafræði eden fangar vel
þau viðfangsefni sem við er að eiga
í aðstæðum fólks þegar það eldist,
hættir að vinna eða félagslegar og
heilsufarslegar aðstæður breytast
og búseta á hjúkrunarheimili verð-
ur nauðsynleg. Á eden heimilum
er markvisst unnið gegn einmana-
leika, vanmáttarkennd og leiða og
leitast er við að styrkja sjálfsmynd
og sjálfræði og viðhalda getu íbú-
anna eins og kostur er. Stuðningur,
aðhlynning og hjúkrun miðar að
því að viðhalda þátttöku íbúanna,
enda er hjúkrunar- og dvalarheim-
ilið, heimili þeirra sem þar búa.
Samstarf og þátttaka íbúa, aðstand-
enda og starfsfólks er sá grunntónn
sem fylgja þarf í öllu starfinu.
Menning og viðhorf í þjónustu
við eldra fólk þarf stöðugt að end-
urskoða og þróa. Þarfir notend-
anna breytast samhliða kröfum
samfélagsins og heilsufarslegar- og
félagslegar aðstæður eru aðrar í dag
en fyrir örfáum árum. Þess vegna,
og í ljósi örra samfélagslegra breyt-
inga, þurfa stjórnendur og starfs-
fólk í þjónustu við aldraða að færa
sér í nyt og þróa eða skapa nýj-
ungar. Í því stöðuga verkefni þarf
að horfa til hugmyndafræði jafnt
sem tækni, starfshátta og áhrifa al-
mennra viðhorfa. eden hugmynda-
fræðin er eitt þeirra verkfæra sem
virka vel í slíkri vinnu og í þjónustu
við aldraða.
Tilgangur þessa greinarstúfs er
að vekja athygli á núverandi þjón-
ustuumhverfi við aldraða inni á
hjúkrunarheimilum og að vekja at-
hygli á eden nálguninni. Hvernig
hún getur, mögulega með ákveð-
inni samþættingu, nýst í allri þjón-
ustu og utanumhaldi við þá sem
aldraðir eru, hvort sem þeir búa
inn á sjúkrastofnun, öldrunarheim-
ili, eða búa enn heima í eigin húsi
eða íbúð.
Veruleikinn í þjónustu við aldr-
aða á Íslandi í dag er að þjónustan
er mjög „hólfaskipt“ eða aðgreind
eftir því hver sér um hvað varðandi
þá þjónustu sem aldraðir þurfa að
fá. Fleiri og fleiri búa lengur við
góða heilsu og sjá um flesta þætti
lífsins sjálfir. en aðrir þurfa, heilsu
sinnar vegna og mögulegra vegna
annarra þátta að reiða sig á þjón-
ustu og umönnun og þá skiptir öllu
máli að sá stuðningur byggi á heild-
arsýn og samþættri þjónustu.
Hólfaskipting og núverandi átök
milli sveitarfélaga og ríkis og ann-
arra sem annast þjónustu við eldra
fólk vinnur gegn og er skaðleg lífs-
gæðum fólks sem þarf að reiða sig
á þjónustu og umönnun í daglegu
lífi. Slík átök, sem því miður snú-
ast oftar en ekki um peninga, skapa
óöryggi og óvissu og vinna gegn
þeirri virðingu og mannúð sem á
að grundvallast í allri samfélags-
legri þjónustu. Afleiðingin birtist
sem einmanaleiki, vanmáttur og
leiði, bæði notenda og starfsfólks
og stjórnenda í þjónustu við eldra
fólk.
Hér getur eden hugmynda-
fræðin, heildarsýn og opið samtal
opinberra aðila sem og þeirra sem
reka og starfrækja öldrunarþjón-
ustu komið að gagni. Við þurfum
að nálgast og eiga samtalið á opinn
og launsarmiðaðan hátt með það
að markmiði að útrýma „sílóum og
gráum svæðum“ sem nú eru á milli
þjónustuveitenda í málaflokknum.
Með áherslum eden hugmynda-
fræðina og um samstarf og þátt-
töku náum við að skapa nýja sýn og
nýja menningu sem leggur áherslu
á betri aðbúnað fyrir líf sem vert er
að lifa þegar við eldumst.
Björn Bjarki Þorsteinsson, fram-
kvæmdastjóri Brákarhlíðar og vara-
formaður Samtaka fyrirtækja í vel-
ferðarþjónustu.
Halldór S. Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Öldrunarheimila Ak-
ureyrar og dósent við Félagsráðgjafar-
deild Háskóla Íslands.
Í Skessuhorni fyrir þremur vikum
birtist frétt þar sem sagt var frá að
Veiðifélag Grímsár og Tunguár
hefði verið sýknað að kröfu ábú-
enda í Fossatúni um að gisti- og
veitingasala væri ekki heimil utan
laxveiðitímans. Þetta mál á sér
langa forsögu og rétt að útskýra í
stuttu máli hvernig það er til kom-
ið.
Við hjón keyptum lögbýli og
lögðum í uppbyggingu atvinnu-
reksturs í Fossatúni árið 2001 og
urðum þar með aðilar í Veiðifélag
Grímsár og Tunguár. Árið eftir
ákvað veiðifélagið að fara út í al-
mennan samkeppnisrekstur í veiði-
húsi sínu utan veiðitímans. Við
spurðumst fyrir um þessa ákvörð-
un og var sagt að veiðifélaginu bæri
skylda skv. lögum að „hámarka arð“
aðildarfélaga og þessi leið hefði
verið valin. Við tókum þetta trúan-
legt, vildum góða sambúð og und-
irritaður tók að sér að verða endur-
skoðandi fyrir veiðifélagið. eftir að
hafa kynnst rekstrinum tók ég eftir
að rekstur veiðihúsins var taprekst-
ur á hverju ári eða samtals um 31
milljón króna samkvæmt ársreikn-
ingum tímabilið 2000-2009. Þetta
jafngilti að Fossatún greiddi 1,6
m.kr. (núvirt) með rekstri veiði-
hússins á þessu tímabili. Ég lét
af endurskoðendastörfum eftir
2009. Við fögnum eðlilegri sam-
keppni, en fannst sérkennilegt að
vera skylduð til að vera í félagi sem
lagði í miklar fjárfestingar og ódýra
leigu húsnæðis síns til að standa í
almennum samkeppnisrekstri gegn
okkur. efasemdir ágerðust eftir að
hafa fengið staðfest að svartur at-
vinnurekstur var stundaður í veiði-
húsinu. Við vorum sem sagt að
niðurgreiða með laxveiðitekjum
rekstur sem skapaði okkur ójafna
samkeppnisaðstöðu og fjárhagsleg-
an skaða.
Við kynntum okkur málið, lásum
lögin um lax- og silungsveiði og
fengum lögfræðiálit. Fannst blasa
við að lögbundið hlutverk veiði-
félaga takmarkaðist við hið skil-
greinda markmið, sjálfbærni og
fiskrækt. ekki væri hægt að víkka
það út til almenns samkeppnis-
reksturs með hámörkun arðsemi
að markmiði. Við bárum okkur
upp við stjórn en var vísað á Fiski-
stofu og dómstóla. Úr varð nokk-
urra ára kostnaðarsöm þrautaganga
sem lauk í Hæstirétti Íslands í mars
2014. Niðurstaðan þar staðfesti að
almennur samkeppnisrekstur utan
veiðitíma væri ekki í nánu sam-
hengi við markmið lax- og silungs-
veiðilaganna og ekki heimill nema
að fengnu samþykki allra félags-
manna. Sem sagt, við unnum mál-
ið. Gátum loks aftur hafist handa
og fjárfestum á næstu misserum
100 m.kr. til uppbygginar í Fossa-
túni.
Réttum tveim árum eftir Hæsta-
réttardóminn fréttum við að veiði-
félagið hefði tekið upp þráðinn og
hafið rekstur í veiðihúsinu. Lærð-
um líka hvernig það kom til. Að
höfðu samráði við formann veiði-
félagsins átti formaður Landssam-
bans veiðifélaga fund með land-
búnaðarráðherra skömmu eftir
niðurstöðu Hæstaréttar 2014. Í
framhaldi fól ráðherrann formann-
inum að vinna tillögu að lagabreyt-
ingu til að gera Hæstaréttardóm-
inn í máli okkar óvirkan og að
veiðfélögum yrði heimilt að standa
að almennum samkeppnisrekstri
utan laxveiðitímans. Frumvarp-
ið var lagt fram og formaðurinn
varð síðan leiðbeinandi atvinnu-
veganefndar í málinu. Frumvarpið
var afgreitt óbreytt, án umræðu í
kranaafgreiðslu á síðasta degi þings
2015.
Alþingi ber að leita eftir víðtæk-
um og andstæðum sjónarmiðum
við undirbúning lagasetningar. Sé
ákveðið að bregðast við dómsnið-
urstöðu með lagasetningu er sjálf-
sagt að sjónarmið beggja málsað-
ila komi fram. Atvinnuveganefnd
ákvað að leita hvorki eftir áliti aðil-
ans sem vann í Hæstarétti, né ann-
arra sem lögin kynnu að varða s.s.
Samtök ferðaþjónustunnar. Heldur
reiða sig gagnrýnislaust á ráðgjöf
hagsmunaaðilans sem tapaði mál-
inu og skrifaði lagabreytinguna. Þá
þótti óþarft að kanna hvort laga-
ákvæðið samræmdist markmiðum
lax- og silungsveiðilaganna og þar
með stjórnarskránni.
Stjórnarskránni er ætlað að
vernda rétt einstaklinga og kveð-
ur á um félagafrelsi þ.e. að ekki
megi skylda fólk til þátttöku í fé-
lögum. Komi til undantekningar
þar á skal það grundvallað á skýr-
um sameiginlegum hagsmunum.
Í veiðifélagi er það sameiginlegt
fiskisvæði sem aðildarfélögum ber
að rækta og stuðla að sjálfbærni á.
Bygging og rekstur veiðihúsa til
þjónustu við veiðimenn var skilj-
anlegt á sínum tíma enda gisti-
möguleikar til sveita strjálir á síð-
ustu öld. Lúxusvædd heilsárs gisti-
og veitingaþjónusta á tímum nægs
framboðs slíkrar þjónustu er hins
vegar áhættufjárfesting og -rekst-
ur, sem rýrir arð aðildarfélaga í
veiðfélögum og hækkar verð til
veiðimanna. Veiðifélag er í raun
umönnunaraðili sameiginlegrar
fasteignar og heildsali fyrir heild-
arveiðirétt fiskisvæðis en leigu-
takinn er smásali, sem selur stök
veiðileyfi. Starfsemi veiðifélaga
fellur undir lax- og silungsveiði-
lögin en sölu- og markaðsstarfs-
semi leigutaka gerir það ekki.
Við leituðum eftir við Alþingi
hvort ferli og niðurstaða lagasetn-
ingarinnar fengist rædd þar innan-
dyra og hugsanlega endurskoðuð.
Svarið var sniðganga. Við ákváð-
um að leita aftur til dómstóla. eins
og í fyrri umferðinni þá var niðu-
staða Héraðsdóms Vesturlands sú
að almennur rekstur veitinga- og
gistiþjónustu utan laxveiðitímans
samræmist lögum um lax- og sil-
ungsveiði og þar með skylduaðild-
inni. Hæstiréttur Íslands komst að
annarri niðurstöðu árið 2014 og
við ábúendur í Fossatúni þá eins
og nú erum ósammála Héraðs-
dómi Vesturlands og höfum því
aftur áfrýjað niðurstöðunni.
Sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra hefur boðað endurflutn-
ing á frumvarpi frá síðasta þingi
um minnihlutavernd í lax- og sil-
ungsveiðilögunum. Við skiluðum
inn umsögn og fögnuðum um-
ræðu og áherslu á aukna minni-
hlutavernd í veiðifélögum. Bent-
um á að Hæstiréttur dæmdi okk-
ur minnihlutavernd sem Alþingi
reyndi að afnema.
Nú væri tækifæri
til að leiðrétta það
t.d. til samræmis
við hæstaréttar-
dóminn. Væntanlegt frumvarp um
minnihlutavernd á sér upphaf í að
enskur auðmaður eignaðist lax-
veiðijarðir á Austurlandi. Nú ótt-
ast bændur sem eru i veiðifélagi
með honum að hann kunni að nota
meirihlutavald sitt til þess að friða
árnar og svipta þá veiðirétti. Við
í Fossatúni höfum bent atvinnu-
veganefnd og ráðherra á lausn. Að
skylduaðild að veiðifélögum fiski-
svæða sé barn síns tíma og sérstakt
íslenskt fyrirbæri sem tímabært sé
að endurskoða. Byrja t.d. með að
gera skylduaðildina valkvæða. Að
hún taki einungis til veiðiréttar-
eigenda sem vilja láta veiða fyrir
sínu landi en ekki þeirra sem vilja
friða sitt svæði.
Við ábúendur í Fossatúni leit-
uðum upphaflega réttar okkar
vegna óeðlilegrar samkeppni og
fjárhaglegs skaða sem stefndi upp-
byggingu reksturs okkar í hættu.
Núna erum að leita eftir skýrum
leikreglum. Að virkni laganna sé
í samræmi við lagabókstafinn.
Vegna skylduaðildar er veiðifélög-
um ætlað að starfa innan þröngs og
skýrs lagaramma. Þessi mörk hafa
óskýrst og verið teygð inn á vett-
vang starfsemi leigutaka. Þá hefur
meirihlutaræði orðið ráðandi og
minnihlutavernd allt að því horf-
ið. Virknin er víða orðin eins og
hjá hlutafélögum. er hægt að hafa
skylduaðild að hlutafélögum?
Steinar Berg í Fossatúni
Eden hugmyndafræðin leggur áherslur á umbreytingu á menningu í þjónustu við eldra fólk. Áherslur sem hvetja til gleði,
þroska og nýsköpunar.
Pennagrein
Hugmyndafræði hjúkrunar-
heimila - Líf sem vert er að lifa
Pennagrein
Hlutafélag með skylduaðild?