Morgunblaðið - 04.08.2020, Blaðsíða 14

BAKSVIÐ
Alexander Kristjánsson
alexander@mbl.is
Danskt efnahagslíf hefurkomið mun betur út úrkórónukreppunni en ótt-ast var. Þetta sýna lykil-
hagtölur þar í landi. Aðstoð-
arpakkar dönsku ríkisstjórnarinnar
upp á 300 milljarða danskra króna
(6.000 ma. ISK) hafa haldið at-
vinnuleysi þolanlegu, að minnsta
kosti til skamms tíma, en í frétta-
skýringu Politiken um málið er
tekið fram að þar hafi vegið þungt
sú staðreynd að Danir hafi fylgt
fyrirmælum fjármálaráðherrans
Nicolai Wammens um að vera
neysluglaðir í sumar.
Atvinnuleysi aukist minna
en í fjármálakreppunni 2008
Danir lokuðu og læstu landinu
í mars þegar kórónuveirufarald-
urinn stóð sem hæst þar í landi og
var gripið til harðari aðgerða fyrr
og lengur en hérlendis. Eftir að
hafa opnað á ný blómstraði versl-
unin í júní sem aldrei fyrr og smá-
sala jókst í samanburði við sama
mánuð í fyrra. Þá jókst sala á föt-
um um 21,6% frá maí til júní þrátt
fyrir gríðarlegan vöxt netverslunar
sem hefur hreiðrað vel um sig í
dönsku samfélagi. Útflutningur er
á pari við síðasta ár og trú atvinnu-
rekenda á viðskiptalífinu hefur auk-
ist. Atvinnuleysi hefur vissulega
aukist að sama skapi, en um 51.000
fleiri eru á atvinnuleysisskrá nú en
áður en veiran fór á stjá, en aukn-
ingin er þó minni en við efnahags-
hrunið 2008 þegar 200.000 manns
misstu vinnuna í Danmörku.
Í nýlegri úttekt breska grein-
ingarfyrirtækisins Capital Econo-
mics, sem greint var frá á mbl.is í
síðustu viku, er því spáð að sam-
dráttur landsframleiðslu á Norður-
löndum verði með því minnsta sem
gerist í heiminum, eða um 3% í
Danmörku og Noregi, og jafnvel
minni í Svíþjóð.
Í grein sem birtist í viðskipta-
blaðinu Børsen fyrir helgi er því
þakkað að danskt efnahagslíf hafi
verið „methraust“ þegar kór-
ónuveirufaraldurinn skall á; at-
vinnuþátttaka verið í hæstu hæð-
um, opinberar skuldir lágar og
traust fjármálamarkaða mikið. Það
hafi verið afleiðing þarfra umbóta
sem hófust árið 2006 og hafi leitt
til aukinnar atvinnuþátttöku, hærri
landsframleiðslu og aukinna skatt-
tekna upp á 60 milljarða danskra
króna.
Stóra prófið í haust
Enn er of snemmt að hrósa
sigri enda kórónuveirufaraldurinn
langt í frá fyrir bí. Að mati efna-
hagsgreinanda Politiken verður
stóra prófið í september þegar
efnahagspakkar stjórnvalda renna
sitt skeið á enda. Þá er mikil óvissa
með vöruútflutning, sem er dönsku
efnahagslífi mikilvægur. Enn sem
komið er hefur vöruútflutningur til
landa utan Evrópusambandsins
haldist svipaður og árið áður, en á
heildina litið hefur útflutningur
(þ.e. þjónustu- og vöruútflutningur)
til allra landa dregist saman um
16 prósent frá því faraldurinn
hófst. Samdrátturinn er minni en í
flestum nágrannalöndum en felur í
sér stórt högg engu að síður. Þá
hafa Danir áhyggjur af því að
efnahagsástandið í tveimur af
helstu viðskiptalöndum Danmerk-
ur, Þýskalandi og Bandaríkjunum,
verði ekki til að bæta úr skák. Í
Bandaríkjunum féll verg lands-
framleiðsla á öðrum ársfjórðungi
um 9,5% miðað við fjórðunginn á
undan og um 10,1% í Þýskalandi.
Takist ríkjunum ekki að vinna sig
út úr lægðinni hratt og örugglega
muni það hafa merkjanleg áhrif á
danskan efnahag.
Danskur efnahagur
komið vel undan faraldri
AFP
Danmörk Þótt danskt efnahagslíf hafi staðið af sér kreppuna með ágæt-
um hingað til, er ekki víst að stytti upp í bráð, samkvæmt greinendum.
AFP
Nágrannar Mette Frederiksen, forsætisráðherra Danmerkur, ræðir málin við
Stefan Löfven, forsætisráðherra Svíþjóðar, á leiðtogafundi ESB í Brussel.
14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ásama tímaog há-tækniris-
arnir fjórir, Alpha-
bet (Google),
Amazon, Apple og
Facebook, skiluðu gríðarlegum
tekjum og hagnaði á öðrum árs-
fjórðungi, í miðjum heimsfar-
aldri kórónuveiru, sátu helstu
eigendur þeirra og stjórnendur
fyrir nefnd Bandaríkjaþings og
svöruðu spurningum um meint
ofurvald þeirra á markaði. Ris-
arnir könnuðust lítt við yf-
irburðastöðu sína og töldu sig
heyja harða og erfiða baráttu á
markaði.
Eflaust er það rétt að þeir
þurfa að hafa fyrir hlutunum
eins og aðrir, en tölurnar segja
sitt og benda til að risarnir fjór-
ir hafi fundið hið eftirsóknar-
verða ónæmi gagnvart veirunni
illvígu sem skaðar flest fyrir-
tæki veraldar og leggur jafnvel
fjölda þeirra að velli. Á meðan
stjórnendur fyrirtækjanna
fjögurra voru „grillaðir“ á fjar-
fundi þingnefndarinnar hækk-
uðu hlutabréf fyrirtækjanna í
viðskiptum eftir lokun markaða
og nálguðust samanlagt mark-
aðsvirði upp á nær 5.000 millj-
arða Bandaríkjadala.
Ástæðan fyrir þessu veiru-
ónæmi risanna á hlutabréfa-
markaði er að tekjur þeirra og
hagnaður þróuðust með mun já-
kvæðari hætti en gert hafði
verið ráð fyrir og jókst veru-
lega á milli ára. Apple náði
miklum árangri í sölu tækja og
það jafnvel þrátt fyrir að hafa
þurft að loka verslunum vegna
veirunnar. Amazon seldi 40%
meira en á sama fjórðungi í
fyrra og hagnaður Facebook
tvöfaldaðist með vaxandi
tekjum þrátt fyrir aðgerðir
fjölda stórra auglýsenda gegn
fyrirtækinu. Tekjur Alphabet
drógust lítillega saman en voru
engu að síður yfir væntingum
enda mikill vöxtur á ákveðnum
sviðum auglýsinga og í skýja-
lausnum fyrirtækisins.
Fyrirtækin fjögur veita þjón-
ustu sem er mjög eftirsótt og
skýrir góðan árangur. Það
breytir því ekki að stærð þeirra
er orðin gríðarleg og kemur
ekki á óvart að stjórnvöld
beggja vegna Atlantshafsins
skuli skoða starfsemi þeirra og
reyna að meta áhrif þeirra á
aðra. Sú skoðun hlýtur að ná til
ýmissa sviða atvinnulífsins, en
þó ekki síst til áhrifa fyrirtækj-
anna, einkum Facebook og
Google, á fjölmiðla, en stjórn-
málamenn víða um heim lýsa
reglulega yfir áhyggjum af því
að fjölmiðlar eigi undir högg að
sækja í breyttum heimi.
Staðreyndin er sú að á sama
tíma og hefðbundnir fjölmiðlar
hafa átt afar erfitt með að afla
auglýsingatekna á netinu hafa
Facebook og Google selt
gríðarlegt magn
auglýsinga. Erfitt
er að meta ná-
kvæmlega hver
hlutföllin eru en
víða er talið að
þessir tveir risar taki til sín 80-
90% af öllum markaðnum. Og
miðað við sölutölur þeirra á
öðrum fjórðungi ársins virðist
ljóst að þeir hafi staðið umtals-
verðan samdrátt á auglýs-
ingamarkaði mjög vel af sér,
svo ekki sé meira sagt.
Í Ástralíu hefur verið gengið
hvað lengst í því að reyna að
tryggja stöðu þeirra sem fram-
leiða fréttir í samkeppninni við
Facebook og Google. Á meðan
stjórnvöld í Evrópu og Banda-
ríkjunum gera meira af því að
velta vöngum yfir ástandinu
hafa áströlsk stjórnvöld kynnt
reglur sem eiga að tryggja fjöl-
miðlum tekjur vegna notkunar
Facebook og Google á efni
þeirra. Reglurnar eiga að
þvinga risana til að semja við
fjölmiðlafyrirtækin um
greiðslur fyrir afnot af efninu
og náist samningar ekki gera
reglurnar ráð fyrir að sjálf-
stæður aðili, nokkurs konar
gerðardómur, leggi mat á hvað
sé sanngjarnt að risarnir greiði
fjölmiðlunum.
Í áströlsku reglunum er
fleira sem máli skiptir fyrir
fjölmiðla, svo sem krafa um að
risarnir veiti meiri upplýsingar
um hvernig notendur nálgast
fréttirnar hjá þeim. Þá er þeim
gert skylt að gefa fjögurra
vikna fyrirvara á breytingum á
algrími sem haft getur veruleg
áhrif á fréttaflæði miðlanna.
Stjórnarformaður News
Corp í Ástralíu fagnaði þessum
aðgerðum, sem hann sagði þær
fyrstu í heimi. Framkvæmda-
stjóri Google í Ástralíu var eðli
máls samkvæmt á öndverðum
meiði og sagði þessar áformuðu
reglur líta fram hjá þeim verð-
mætum sem fyrirtækið skapi
fyrir ástralska fjölmiðla með
því að útvega þeim fjölda afar
verðmætra smella.
Vandinn er þó sá að smell-
irnir hafa ekki dugað til að
skapa sanngjarnar tekjur fyrir
fjölmiðlana sem heyja um allan
heim erfiða baráttu fyrir tilvist
sinni. Hvort ástralska leiðin
verður ofan á í heiminum eða
aðrar leiðir reynast farsælli er
erfitt að segja til um á þessari
stundu. Staðreyndin er þó sú að
risarnir hafa grætt mikið á því
að hagnýta sér efni fjölmiðla og
með einhverjum hætti hlýtur sá
ávinningur að þurfa að falla
einnig til þeirra sem framleiða
efnið. Stjórnvöld um allan heim
ættu að huga meira að þessum
vanda og stíga skref sem um
munar vilji þau verja fjölmiðla
sína. Þetta á að sjálfsögðu ekki
síður við um Ísland en önnur
ríki.
Á veirutímum vekur
ofurhagnaðurinn
sérstaka athygli }
Hjarðónæmi
hátæknirisanna
Þ
egar þetta er ritað eru 80 manns í
einangrun og 670 í sóttkví hér á
landi af völdum Covid-19. Allt
bendir til að við stöndum nú
frammi fyrir nýrri smitbylgju
þessa sjúkdóms.
Spyrja má hvort það hafi ekki verið mis-
tök að aflétta hömlum þann 15. júní síðast-
liðinn þegar stjórnvöld tóku þá ákvörðun að
flytja veiruna inn á ný. Það er augljóst að
nýr Covid-19-faraldur mun reynast sam-
félagi okkar miklu dýrkeyptari heldur en ef
við hefðum haldið fast í hömlurnar. Til hvers
var verið að opna fyrir komu fólks erlendis
frá? Af hverju voru varnirnar ekki betri en
raun bar vitni? Hverjum átti að reyna að
bjarga?
Flest ferðaþjónustufyrirtæki hér á landi voru tækni-
lega gjaldþrota þegar um síðustu áramót, áður en Co-
vid-faraldurinn hófst. Það tjáði einn helsti talsmaður
ferðaþjónustunnar í mín eyru í mars. Ríkisstjórnin og
þingflokkar hennar vissu þetta mætavel og hafa vitað
allan tímann. Höfum við verið að moka fé í fyrirtæki
sem hvort eð er voru komin á vonarvöl. Höfum við
hætt öllu, með því að létta á hömlum vegna Covid til
að „bjarga“ rekstri sem hvort eð er var á vonarvöl fyr-
ir löngu?
Hvernig ætlum við nú að bregaðst við nýjustu aukn-
ingu í smitum? Er ekki réttast að grípa ákveðið í
taumana og setja nú þegar á samkomubönn og tak-
markanir eins og við gerðum í mars og apr-
íl? Það er greinilega það eina sem dugar til
að vinna bug á smiti. Reynslan í vor kenndi
okkur það með afgerandi hætti.
Við getum ekki leyft okkur að fara inn í
haustið með vaxandi og jafnvel háa smit-
tíðni í samfélaginu. Það mun kosta að við
getum ekki opnað framhalds- og háskóla, og
jafnvel ekki heldur grunnskólana. Viljum
við þurfa að taka slíkar ákvarðanir?
Það blasir við að kórónuveirufaraldrinum
er hvergi lokið. Áhættan sem verið er að
taka með því að hafa of rúm samgöngu-
skilyrði er gífurleg. Ekkert má út af bera til
að ekki komi upp tilfelli sem geta reynst af-
ar dýr. Dæmið um farþegaskipið Roald
Amundsen í Noregi ætti að segja okkur allt um það.
Pestin er að gjósa upp á ný í Færeyjum þar sem menn
töldu sig hafa útrýmt henni með því að loka landinu og
hefja umfangsmikla sýnatöku og smitrakningu.
Sagt er að við eigum að læra að lifa með Covid. Ég
vil geta lifað án Covid ef þess er nokkur kostur og Ís-
land var jú orðið Covid-frítt. Ef það kostar það að við
verðum að setja á mjög strangar takmarkanir á ferðir
fólks til og frá landinu þar til tekst að þróa bóluefni þá
verður svo að vera. Að ætla okkur að læra að lifa með
þessari pest kostar einfaldlega of mikið. Fórnarkostn-
aðurinn er óréttlætanlegur með öllu.
Inga Sæland
Pistill
Grípum strax í taumana
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen