Morgunblaðið - 04.08.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. ÁGÚST 2020
Vetrarsól er umboðsaðili
Sláttuvélar
& sláttuorf
Snjóblásarar
Askalind 4 | Kópavogi | Sími 564 1864 | vetrarsol.is
Gulltryggð gæði
40 ár
á Íslandi
Sláttutraktorar
Fyrstu viðræður við kröfuhafa
Áður en haldið var utan var rætt
við slitastjórnir en forsenda þess var
að trúnaður myndi ríkja um sam-
skiptin. Voru sérstakar trúnaðar-
yfirlýsingar undirritaðar í þeim til-
gangi. Slitastjórn Glitnis virtist
lausnamiðuð og fagnaði samskiptum.
Slitastjórn Kaup-
þings var minna
áhugasöm. Við-
mót slitastjórnar
LBI kom hins
vegar flatt upp á
framkvæmdahóp-
inn. Hún mátti
ekki vera að því
að hitta fram-
kvæmdahópinn
og sögðu aðilar
hennar ótíma-
bært að ræða uppgjör slitabúsins
fyrr en í fyrsta lagi árið 2018 ef ekki
2019. Framkvæmdahópurinn sagði
það ekki koma til greina. Öll búin
skyldu gerð upp á yfirstandandi ári.
Þetta gramdist slitastjórnarmönnum
og starfsmönnum búsins enda sátu
þeir í hálaunastörfum og sáu fyrir
sér að geta setið að kjötkötlunum
mörg ár til viðbótar. Einn aðili fram-
kvæmdahópsins rifjaði þessi við-
brögð upp síðar. „Mér er enn í fersku
minni fundurinn sem við áttum með
slitastjórn Landsbankans og helstu
starfsmönnum þar. Þau tóku fréttum
um að ljúka ætti uppgjörinu fyrir
árslok mjög illa og áttu erfitt með að
leyna vonbrigðum sínum. Það var
eins og við hefðum verið að tilkynna
þeim andlát náins ættingja.“
Stuttu síðar bárust fregnir um að
starfsmenn LBI hafi sett sig í sam-
band við fjármálaráðuneytið til að
kvarta undan framgöngu fram-
kvæmdahópsins. Var kvartað yfir því
að hópurinn hafi sett þeim stólinn
fyrir dyrnar og vildi hraða slitum
búsins. Þarna birtist enn eitt dæmið
um hið sérstaka samband LBI og
fjármálaráðuneytisins en LBI taldi
sig augljóslega eiga heimtingu á sér-
meðferð. Þetta var algert brot á
trúnaðaryfirlýsingu sem slitastjórnin
hafði undirritað og var forsenda sam-
skipta við framkvæmdahópinn. Slit-
astjórn LBI fékk í kjölfarið skýr
skilaboð um ekki yrði um að ræða
frekari samskipti við framkvæmda-
hópinn nema í fullum trúnaði.
Enn var bið á endanlegum upplýs-
ingum frá Seðlabankanum um
greiðslujafnaðaráhrif slitabúanna.
Ekki var hægt að ákveða skattpró-
sentu stöðugleikaskattsins án þess
að hafa þær upplýsingar og því var
mikið í húfi. Um miðjan dag á laug-
ardegi, degi fyrir brottför hópsins til
Lundúna þar sem funda átti í fyrsta
sinn með kröfuhöfum, var blásið til
fundar í bankaráðsherbergi Seðla-
bankans. Fjölmennt var í herberginu
en Már Guðmundsson seðla-
bankastjóri hafði kallað til helstu
sérfræðinga
bankans í
greiðslujöfnuði
og þá sem best
þekktu til starf-
semi slitabúanna.
Seðlabankastjóri
sat fyrir miðju
borði með sér-
fræðinga bank-
ans sitt á hvora
hönd, út að borðsenda eða þar um bil.
Framkvæmdahópurinn sat hinum
megin borðsins. Eignum slitabúanna
hafði verið skipt í nokkra flokka og
þurfti fyrst að vita fjárhæðir í hverj-
um fyrir sig. Sú yfirferð tók skamma
stund. Mikilvægast var að ákveða
hvað ætti að telja með og settar
höfðu verið upp nokkrar sviðs-
myndir. Seðlabankamenn vildu fara
varlega í sakir og telja sem minnst
með en framkvæmdahópurinn var
annarrar skoðunar og taldi að gæta
ætti fyllstu varúðar en þó innan þess
sem alþjóðleg aðferðafræði leyfði.
Eftir nokkurt þrátefli milli aðila taldi
seðlabankastjóri rétt að slíta fundi.
Þetta kom nokkuð á óvart enda lá
skýr niðurstaða ekki fyrir. Sigurður
Hannesson, sem sat andspænis
seðlabankastjóra, hallaði sér fram á
borðið, leit beint fram og sagði að
fundarmenn yrðu að átta sig á því að
fundurinn væri án niðurstöðu. Slíkt
væri óboðlegt. Ekki væri hægt að
funda með kröfuhöfum án þess að
nefna hversu hár stöðugleikaskattur-
inn yrði. Má Guðmundssyni virtist
brugðið, hann stóð upp og yfirgaf
fundarherbergið. Fundarmenn sátu
eftir og klóruðu sér í kollinum eftir
þessa uppákomu. Áður höfðu seðla-
bankastjóri og aðrir stjórnendur
bankans átt í samskiptum við ýmsa
kröfuhafa og ráðgjafa þeirra og ekki
er hægt að útiloka að þeir hafi gefið
einhvers konar vilyrði sem gætu út-
skýrt framgöngu Más á fundinum.
Næstu daga lagði seðlabankastjóri
ofuráherslu á að stöðugleikaskatt-
urinn yrði að vera lægri en 30%.
Framkvæmdahópurinn tók málin í
sínar hendur, með stuðningi fjár-
málaráðherra og forsætisráðherra
en sá síðarnefndi talaði gjarnan fyrir
mun hærri skatti til að andæfa seðla-
bankastjóra.
Að lokum var ákveðið að tilkynna
kröfuhöfum um 37% skatt. Buchheit
spurði hvers vegna sú tala hefði orðið
fyrir valinu. Í gamansömum tón var
bent á að 37 stig væru forsenda lífs
hjá mannfólki og því væri eðlilegt að
hafa skattinn 37%. Kröfuhafarnir
mættu þakka fyrir það að Íslend-
ingar notuðu Celsíus-kvarða en ekki
Fahrenheit!
Fyrir lá að framkvæmd stöðug-
leikaskatts og útgönguskatts yrði
með talsvert ólíkum hætti þó að þeim
væri ætlað sama hlutverk. Fyrri
framkvæmdahópur hafði verið búinn
að stilla upp útgönguskatti og taldi
Lee Buchheit það heppilegra fyrir-
komulag, enda væru til dæmi um
slíkt við svipaðar aðstæður. Sigurður
Hannesson taldi útgönguskattlagn-
ingu hins vegar ófæra. Slíkur skattur
dygði að hans mati ekki til þess að
leysa vandann í eitt skipti fyrir öll,
heldur einungis fresta honum. Hann
væri ekki greiddur fyrr en fjármun-
irnir væru teknir úr landi og þol-
inmóðir fjárfestar gætu því beðið
áfram, meðal annars í von um að
lagaumhverfið breyttist síðar eða
nýjar smugur kæmu til. Þá yrði að
ljúka málinu í eitt skipti fyrir öll.
Ekki væri hægt að bjóða lands-
mönnum upp á bráðabirgðalausn
þannig að aftur þyrfti að kalla til sér-
fræðinga í skuldaskilum eftir nokkur
ár. Aðgerðin nú yrði að vera end-
anleg, annað væri ekki í boði.
Fyrstu alvörufundir
framkvæmdahópsins með kröfu-
höfum voru haldnir 24. mars 2015 í
Lundúnum og mörkuðu þeir tíma-
mót. Fimm stærstu kröfuhafar hvers
banka fyrir sig og ráðgjafar þeirra
voru boðaðir á fundina. Þess var sér-
staklega gætt að bjóða ekki þeim
sem ráku slitabúin, sjálfum slita-
stjórnunum. Nú var komið að því að
skilja á milli þeirra og kröfuhafa
enda töldu framkvæmdahópsmenn
að persónulegir hagsmunir slita-
stjórnarmanna og kröfuhafanna
færu ekki saman. Þeim fyrrnefndu lá
ekkert á að loka búunum en hinir síð-
arnefndu vildu gera það sem fyrst.
Fyrir fundina í Lundúnum hafði
komið ósk frá bandarískum kröfu-
höfum um að fundarmenn skrifuðu
undir trúnaðaryfirlýsingar. Þeir
mátu það nauðsynlegt þar sem starf-
semi þeirra laut eftirliti bandaríska
verðbréfaeftirlitsins. Framkvæmda-
hópurinn gerði engar athugasemdir
en fór hins vegar fram á að kröfuhaf-
arnir ræddu ekki við slita-
stjórnarmenn um efni fundanna.
Trúnaðurinn næði einnig til þess.
Áréttuðu þeir einnig að hver og einn
fundur væri bundinn trúnaði. Það
taldi framkvæmdahópurinn mikil-
vægt en ætlunin var að ræða við
kröfuhafahóp hvers banka fyrir sig,
meðal annars til að koma í veg fyrir
að þeir gætu borið saman bækur sín-
ar. Þetta náði að sjálfsögðu til ráð-
gjafa þeirra líka. Nauðsynlegt væri
að rjúfa samstöðu kröfuhafa og slit-
astjórna til að freista þess að ná
ásættanlegri niðurstöðu.
Fyrst á dagskrá um morguninn
var fundur með kröfuhöfum Glitnis
en vitað var að þar yrði andstaðan
mest, enda átti Glitnir mest búanna
af innlendum eignum. Þá var fjöldi
kröfuhafa Glitnis ekki til að einfalda
hlutina. Á fundinn voru mættir lög-
mennirnir Barry G. Russell og Mark
Dawkins frá Akin Gump. Þeir fóru
með umboð fyrir 60% til 70% al-
mennra skuldabréfakrafna kröfu-
hafa á fundum slitastjórna. Þeir
höfðu því umboð til að beita sér fyrir
nauðasamningum, vildu þeir það.
Þeim til aðstoðar var að venju Óttar
Pálsson og Gunnar Þór Þórarinsson
frá lögfræðistofunni Logos. Sömu-
leiðis komu til leiks Matt Hinds og
Andrea Trozzi, meðeigendur hjá ráð-
gjafarfyrirtækinu THM, en þeir
unnu einungis fyrir Glitni. Sömuleið-
is var „herra Ísland“ sjálfur mættur,
Jeremy Lowe, meðeigandi hjá vog-
unarsjóðnum Davidson Kempner,
einnig David Reganato, fram-
kvæmdastjóri hjá SilverPoint Capi-
tal, og John Zinman og Patrick
Hambrook hjá Solus, en menn þessir
voru háttsettir hjá viðkomandi vog-
unarsjóðum.
Lee C. Buchheit opnaði fundinn
fyrir hönd framkvæmdahópsins. Um
myndugleika hans efaðist enginn.
Djúp baritónröddin og áratuga-
reynsla hans gerði það að verkum að
nærstaddir lögðu ávallt við hlustir
þegar hann talaði. Þegar lagt var á
ráðin um leikjafræði sagði hann að
best væri að gera strax fulla grein
fyrir stöðunni. Þetta væri ekki hópur
sem vildi málalengingar. Buchheit,
sem er víðlesinn, hafði gaman af því
að vitna í gamlar bandarískar bíó-
myndir. Framkvæmdahópurinn fékk
að heyra eina slíka tilvitnun þegar
þeir veltu fyrir sér viðbrögðum
kröfuhafa. Buchheit glotti þegar
hann vitnaði í sjálfan erkitöffarann
Humphrey Bogart í hlutverki einka-
spæjarans Sams Spades í Möltufálk-
anum (e. Maltese Falcon). Spade
skóf ekki af því þegar hann sló þrjót-
inn Joel Cairo, sem var leikinn af
Peter Lorre, og sagði: „When You’re
Slapped, You’ll Take It and Like It!“
Viðstöddum fannst tilvitnunin vel við
hæfi.
Buchheit sagði íslensk stjórnvöld
einskis láta ófreistað til að létta af
fjármagnshöftum. Til þess yrði að
taka á augljósum vanda sem fólst í
erlendum eignum á Íslandi og afla-
ndskrónum. Stjórnvöld gerðu sér
grein fyrir því að umtalsverður hluti
þessa fjármagns myndi leita úr landi
í kjölfar afléttingar hafta. Það myndi
hafa alvarlegar afleiðingar fyrir hag-
kerfið og stjórnvöld gætu ekki látið
það gerast. Þess vegna væri tómt
mál að tala um að höftunum yrði létt
af í einni hendingu.
Til að ná utan um vandann hefði
framkvæmdahópurinn brotið fjár-
magnið, sem gæti leitað út eftir losun
fjármagnshafta, niður í þrjá flokka. Í
fyrsta lagi væri um að ræða aflands-
krónur sem væru á reikningum sem
stjórnvöld hefðu ekki aðgang að. Í
öðru lagi væru eignir föllnu bank-
anna í umsjón slitabúanna. Í þriðja
lagi teldust aðrar eignir sem gætu
leitað úr landi þegar höftum yrði af-
létt, nokkurs konar uppsafnaður
vandi, svo sem fjárfestingar lífeyris-
sjóða og eignir einstaklinga. Mest af
ræðu Buchheits fór þó í að útskýra
fyrirkomulag stöðugleikaskatts sem
myndi beinast að eignum slitabú-
anna. Hér heyrðu kröfuhafar í fyrsta
sinn milliliðalausa útskýringu á slíkri
skattlagningu, sér í lagi að hann ætti
að vera 37%. Tóku þeir þessum tíð-
indum illa.
Aflandskrónur og uppsafnaður vandi
Bókarkafli |Í bókinni Afnám haftanna – Samn-
ingar aldarinnar? fer Sigurður Már Jónsson,
fyrrverandi upplýsingafulltrúi ríkisstjórnarinnar,
yfir hvað gerðist á bak við tjöldin í aðdraganda
þess að samið var við kröfuhafa um afnám fjár-
magnshaftanna, sem sett höfðu verið á í kjölfarið
á falli bankanna haustið 2008.
Morgunblaðið/Golli
Lee Buchheit Sagði íslensk stjórnvöld einskis láta ófreistað til að létta af fjármagnshöftum en til þess yrði að taka á
augljósum vanda sem fólst í erlendum eignum á Íslandi og aflandskrónum, eins og segir í bók Sigurðar.
Sigurður Már
Jónsson