Morgunblaðið - 14.08.2020, Page 14

Hlutfall ungs fólks sem býr í foreldrahúsum
Ungt fólk á aldrinum 25-35 ára á Íslandi og nokkrum Evrópulöndum árið 2019*
Heimild: Eurostat og Hagstofa Íslands
Kr
óa
tía
G
rik
kl
an
d
Sl
óv
ak
ía
Íta
lía
B
úl
ga
ría
Sp
án
n
Po
rt
úg
al
M
al
ta
Pó
lla
nd
Rú
m
en
ía
U
ng
ve
rja
la
nd
Sl
óv
en
ía
Ký
pu
r
ES
B
m
eð
al
ta
l
Li
th
áe
n
Té
kk
la
nd
Le
tt
la
nd
Ír
la
nd
Lú
xe
m
bo
rg
B
el
gí
a
Au
st
ur
rík
i
Sv
is
s
Þý
sk
al
an
d
B
re
tla
nd
Ís
la
nd
Ei
st
la
nd
Fr
ak
kl
an
d
H
ol
la
nd
Sv
íþ
jó
ð
N
or
eg
ur
Fi
nn
la
nd
D
an
m
ör
k
62
,0
%
57
,8
%
56
,4
%
49
,2
%
48
,8
%
46
,4
%
45
,5
%
45
,4
%
43
,9
%
40
,9
%
40
,8
%
39
,5
%
37
,6
%
30
,5
%
29
,5
%
29
,0
%
27
,3
%
22
,8
%
22
,3
%
21
,7
%
19
,3
%
17
,4
%
16
,5
%
16
,2
%
16
,0
%
15
,9
%
14
,7
%
10
,2
%
5,
7%
5,
5%
4,
8%
4,
0%
*Sumar tölur eru eldri.
Tölur fyrir Ísland eru
frá 2016.
er ungarnir að jafnaði um tvítugt
þegar þeir fljúga úr hreiðrinu. Í lönd-
um Vestur-Evrópu er ungt fólk yf-
irleitt farið úr foreldrahúsum áður en
það nær 25 ára aldri. Þessu er öfugt
farið í suðurhluta álfunnar. Að
meðaltali fer unga fólkið þar að heim-
an nálægt þrítugsaldrinum og jafnvel
eldra.
Nokkur munur er á kynjunum í
þessu sambandi. Stúlkur fara yfir-
leitt fyrr úr foreldrahúsum en piltar.
Mestur var munurinn í Rúmeníu þar
sem stúlkur fóru að heiman nær 26
ára en piltarnir 32 ára.
Fjárhagslegar skýringar
Eins og fram hefur komið í fyrri
umfjöllunum Morgunblaðsins um
þessi efni er meginskýringin á þaul-
setu ungs fólks í heimahúsum hér á
landi yfirleitt talin fjárhagslegs eðlis.
Unga fólkið telur sig ekki hafa efni á
því að framfleyta sér utan foreldra-
húsa. Húsnæðiskostnaður vegur þar
mjög þungt. Leiguverð hér á landi og
skortur á framboði á hentugu hús-
næði fyrir ungt fólk hafa fram að
þessu verið stærstu þættirnir. Það
gæti farið að breytast.
Gögn Hagstofu Íslands sýna að
ungt fólk hefur á síðustu árum farið
seinna í sambúð en áður og einnig
seinkað barneignum. Meðalaldur
kvenna við fæðingu fyrsta barns var
24,4 ár árið 1991, en árið 2015 var
meðalaldurinn orðinn 27,4 ár. Svipuð
þróun hefur átt sér stað í nágranna-
löndunum.
Á það hefur verið bent að það geti
haft áhrif á þroska ungs fólks og
sjálfstæði ef það er háð foreldrum
sínum vegna dvalar í heimahúsum.
Þótt öryggi og ýmis þægindi fylgi
gjarnan dvölinni þarf líka að vega og
meta þennan þátt.
Breytingar verða upp úr 1980
Í Evrópulöndum hefur þróun í átt
til lengri dvalar ungs fólks í heima-
húsum verið merkjanleg alveg frá því
upp úr 1980. Það er talið tengjast
aukinni háskólagöngu og langdvöl í
skólum. Þeir sem kynnt hafa sér
þessa þróun segja að fyrr á tíð hafi
ungt fólk stigið stóru þroskaskrefin,
þ.e. ferlið að ljúka námi, fara í fast
starf, flytja að heiman, fara í sambúð
og eignast börn, á tiltölulega þröngu
aldursbili. Þetta hafi breyst og teyg-
ist nú yfir lengri tíma.
Þessar samfélagslegu breytingar
hafa orðið um allan heim. Þótt fjár-
hagur og húsnæðismarkaður séu
nærtækar skýringar á því sem er að
gerast eru ljóslega að verki ein-
hverjar breytur sem ná dýpra og
greinendur hafa líklega enn ekki náð
að skýra að fullu.
Svo eru ýmis litbrigði í þessum
málum. Dæmi eru um það að for-
eldrar eða foreldri flytjist inn á heim-
ili barna sinna á efri árum. Oft er það
vegna þess að viðkomandi hafa ekki
aðgang að viðunandi húsnæði eða
hafa ekki fengið inni á dvalarheimili
eða hjúkrunarheimili aldraðra. Ekki
liggja fyrir tölur um þetta.
„Hótel mamma“ er
enn vinsælt gistihús
FRÉTTASKÝRING
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Hótel mamma“ er enn vin-sælt gistihús í löndumEvrópu samkvæmt töl-um frá Eurostat um
fjölda ungs fólks í foreldrahúsum ár-
ið 2019.
Mjög er mismunandi eftir löndum
hvenær ungarnir fljúga úr hreiðrinu
og gera sín eigin. Að meðaltali gerist
þetta þegar unga fólkið er orðið rúm-
lega 26 ára gamalt. Ef miðað er við
aldurshópinn 26 til 34 ára (og þá er
nú jafnvel orðið hæpið að tala um
„ungt fólk“) eru Slóvakía, Grikkland
og Króatía þau lönd þar sem „Hótel
mamma“ nýtur mestra vinsælda. Í
Króatíu eru 62 prósent enn á heim-
ilum foreldris eða foreldra á þessum
aldri, 57,8 prósent í Grikklandi og
56,4 prósent í Slóvakíu. Hutföllin eru
allt önnur í norrænu löndunum, í Sví-
þjóð eru 5,7 prósent ungs fólks á
aldrinum 26 til 34 ára á gamla heim-
ilinu, 4,8 prósent í Finnlandi og 4 pró-
sent í Danmörku.
Ísland hefur sérstöðu meðal
Norðurlandanna. Hér er hlutfall
þeirra sem eru á þessum aldri og búa
í foreldrahúsum 14% samkvæmt töl-
um Hagstofu Íslands fyrir árið 2016.
Að meðaltali fer ungt fólk í Svíþjóð
að heiman tæplega 18 ára gamalt. Í
Danmörku er það orðið 21 árs og í
Finnlandi nær 22 ára. Í Lúxemborg
14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Bandarískarforseta-kosningar
taka til þingdeilda
alríkis, einstakra
ríkja og fjölmargra
embætta. En fyrst
og síðast snúast
þær um odda-
mennina, forsetaefnin. Og er þá
mannjöfnuður fyrirferðarmikill.
Þetta er öðruvísi nú en endra-
nær.
Stærstur hluti kjósenda
skiptir sér enn með hefð-
bundnum hætti á flokka sína.
Þennan hóp skiptir litlu hvaða
mál ber hæst í baráttunni. Hann
gengur glaðbeittur fram fyrir
sinn flokk eins og jafnan. Næst
má nefna hópinn sem kaus ann-
an stórflokkinn síðast og jafnvel
áður en er eitthvað hikandi
núna. Í þeim þarf að kveikja.
Vekja athygli á hættunni sem
stafar af hinum hefðbundna
andstæðingi og meginmálum
hans. Þá skila þeir sér flestir
heim. Nú þurfa þeir nógu sann-
færandi tilefni og jafnvel afsök-
un. Svo er það lausafylgið og
reyndar „fylgið sem aldrei kýs“.
Trump flaut inn síðast á fólk-
inu sem aldei kýs. En sá hópur
er veikur fyrir að gefa frat í
frambjóðendur svo Trump þarf
að tryggja að tengslin við hann
haldi enn. Í upphafi ársins ætl-
aði allur þessi flokkur galvaskur
að kjósa Trump. Efnahagurinn
var á bullandi siglingu. Forset-
inn var að draga „drengina okk-
ar“ heim af „vígvöllum í langt í
burtistan“ þar sem þeir hættu
lífinu í þágu þjóða sem innst inni
hata Bandaríkin. En mestu
skipti fyrir þá að Trump hafði
efnt loforð sín við þá. Hann hafði
dregið störfin heim svo eitthvað
yrði að hafa fyrir drengina sem
heim kæmu og afrækta fólkið.
Fyrir þennan hóp var Trump
mikilvægur frambjóðandi og
reyndar algjörlega einstakur.
Frambjóðendur vestra geta allir
sem einn hafa verið sendir af
flokksskrifstofum stóru flokk-
anna og enginn sæi mun væru
þeir ekki merktir.
Og þessu til viðbótar er nú sú
undarlega staða uppi að Trump
er eiginlega eini frambjóðand-
inn sem skiptir raunverulegu
máli í kosningunum. Til viðbótar
fyrrnefndum hópi á hann enn
sanntrúaða fylgjendur. Þeir
þora enn að hafa rauða pottlokið
sem höfuðprýði og trúa Trump
til að „koma Bandaríkjunum á
lappirnar aftur.“ Kraftmestu
talsmenn demókrata hafa líka
allan hugann við Trump. Það
heyrast fáir í þeim hópi tala um
að einhverjar ástæður séu til að
kjósa Joe Biden. Þeim er nugg-
að upp úr karluglunni í kjall-
aranum sem veit ekki hvort
hann er að koma eða fara. Þeir
gera ekkert með það og taka
engan slag um Joe Biden. Þess-
ar kosningar koma honum ekk-
ert við eða hann
þeim. Menn geta
kosið Trump eða
kosið gegn honum.
Ef leikurinn lukk-
ast þá mun fara bet-
ur um Biden í kjall-
ara Hvíta hússins
en í kjallaranum
þar sem hann er núna. Það er
búið að stilla upp frambjóðanda
sem varaforsetaefni sem tapaði
öllum sínum prófkjörum fyrir
Biden, Bernie Sanders og öllum
hinum. Komi Biden upp úr kjall-
ara Hvíta hússins í fyllingu tím-
ans verða honum þökkuð störf
hans þar. Það mun minna á þann
unað að Trump sé ekki þar leng-
ur.
En þótt kosningarnar vestra
snúist nú nánast eingöngu um
einn frambjóðanda þá eru áfram
5-10% sem láta „málefnin ráða“.
Þau hölluðust að Trump í upp-
hafi ársins. Málefnin voru þá
hans megin. Atvinnuhorfur
fólks höfðu einkennst af stöðnun
í Obamatíð. Fikt hans við erlend
málefni voru flest misráðin eða
misheppnuð. Vorhreingerningin
fræga fyrir botni Miðjarðarhafs
hratt milljónum í upplausn og
flestum til Evrópu. Samning-
urinn við Íran var skrípaleikur.
Hann var kynntur sem samn-
ingur sem hefði leyst úr deilu
við Íran vegna kjarnorkuvopna-
væðingar. En Obama samdi af
sér og öllum heiminum um það
að Íran gæti komið sér upp
kjarnorkuvopnum eftir aðeins
10 ár frá undirritun samnings-
ins og enginn nema þeir mundu
þá hafa neitt um það að segja!
Fyrir þessa snilld þurfti Íran
ekki að borga. Því Obama lét að
næturþeli fljúga með flugvéla-
farma af reiðufé í notuðum seðl-
um, dollurum, svissneskum
frönkum og evrum, sem Íran
hefur síðan notað til stuðnings
hryðjuverkasveitum víða um
lönd.
En sterk staða Trump breytt-
ist á fyrstu vikum nýs árs og
hann réð litlu um það. Kór-
ónuveiran bankaði upp á.
Ákveðið var að slá heiminum í
lás þótt hann vissi ekki þá við
hvað var að fást. Efnahags-
afrekin sem áttu að feykja
Trump inn í Hvíta húsið á ný
hurfu úr umræðunni. Og fólkið
sem loksins hafði fengið vinnu
fyrir meðalgöngu hans varð
fyrst til að missa hana.
Í gær var tilkynnt um að
stjórn Trumps hefði stuðlað að
gjörbreyttum samskiptum Sam-
einuðu arabísku furstadæmanna
og Ísrael. Gott framtak og inn-
legg í erfiða kosningabaráttu.
En slíkt mál hreyfir ekki við
þeim sem horfa hræddir á veiru-
skrattann og efnahagsmálin
þótt horfur hafi lagast. Atvinnu-
laust fólk les ekki hagtölur. Það
tekur fyrst við sér þegar launa-
seðillinn kemur aftur inn um
lúguna.
Það er bara einn
maður í framboði
vestra núna og
það eru mikil
átök á milli hans}
Pólitísk sanngirni er óljóst
hugtak og ekki handfast
Þ
egar lestarspor teygðu fyrst anga
sína um sveitir Evrópu urðu marg-
ir tortryggnir. Víða snerist almenn-
ingsálitið gegn þessu nýja fyrir-
bæri og margir töldu að lagningin
væri samsæri gegn fátæku fólki og voru tor-
tryggnir í garð breytinganna. Hestar höfðu
þjónað mönnum vel um aldir og hvers vegna að
breyta til?
Snemma árs 1976 bannaði ríkisstjórn Íslands
tímabundið innflutning litasjónvarpstækja. Á
Alþingi kom þá fram tillaga um að sjónvarpið
hæfi útsendingar í lit. Einn þingmaður kallaði
hugmyndina „hégóma og fordild“. Sjónvarp
væri víða um heim hrein plága og óþarfi að apa
slíkt eftir útlendingum. Annar tók undir þessi
sjónarmið, en benti þó á að litasjónvarpstæki
gæfu ríkissjóði tolltekjur. Sá þriðji bætti við því
áliti erlendra kunnáttumanna „að dagskrá hefði hvergi
batnað við litaútsendingu“.
Nú á dögum hendist fólk fram og aftur um heiminn í leit
að vinnu, betri lífskjörum eða ævintýrum. Foreldrar ætt-
leiða börn frá fjarlægum heimshlutum. Smám saman verð-
ur samsetning samfélagsins flóknari. Tugir þjóða eiga full-
trúa í sjávarbyggðum víða um Ísland. Með breyttum
tímum vaknar oft ótti við það óþekkta. Núna hlæjum við öll
að búrahættinum í dæmunum hér að framan. Vonandi
kemur sem fyrst sá tími að við hristum öll höfuðið yfir for-
dómum samtímans.
Ofbeldi lögreglumanna í Bandaríkjunum gegn svert-
ingjum kristallaðist nýlega í óhugnanlegri árás á George
Floyd sem lést eftir grimmilega meðhöndlun
laganna varða. Í kjölfarið brutust út óeirðir í
mörgum ríkjum og hreyfingin Black Lives
Matter varð áberandi.
Kænir pólitíkusar kunna vel þann leik vel að
spila á tilfinningar hinna óttaslegnu. En í nú-
tímaþjóðfélagi gengur ekki að koma út úr skáp-
unum og segja: „Skjótum þennan svarta skríl.“
Nei, það þarf að pakka skilaboðunum inn í
bómull, en ná samt eyrum þeirra óttaslegnu.
Stjórnmálamenn sem hafa óvart sýnt sitt
rétta eðli og talað niðrandi um svertingja byrja
eftiráskýringar oft á því að segja að „sumir af
bestu vinum þeirra séu svartir“. Nú eru þeir
sem halda að þeir séu enn í felum með sína for-
dóma búnir að finna upp nýtt slagorð: All Lives
Matter! Enginn getur verið á á móti því, en
baráttan gengur síst út á mikilvægi eins lífs
framar öðru, heldur að ekki sé hægt að drepa svertingja
eins og þeir séu meindýr. Á Íslandi fiska slægir stjórn-
málamenn í þessu grugguga vatni og verða varir, en veiðin
er líklega mest marhnútar og afætur, þótt einstaka happa-
dráttur fylgi stundum.
Rasistinn er sem betur fer auðþekkjanlegur og létt að
forðast hann. Hann talar háðslega um „góða fólkið“, „rétt-
trúnaðinn“ og „fórnarlambamenningu“. Hann er sá sem
gerir gys að konum og fötluðum í góðra vina hópi. Þegar
hann útskýrir að „hann sé alls ekki rasisti, en...“ erum við
alveg viss.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Ég er ekki rasisti, en...
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen