Morgunblaðið - 19.08.2020, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 2020
Þoka Ferðamenn við Hörpuna sáu vart handa sinna skil í gærmorgun þegar þoka lá yfir allri borginni. Þegar leið á daginn var þokan á bak og burt og við tók einhver allra besti dagur sumarsins.
Kristinn Magnússon
Lífið sjálft felur í sér
áhættu. Sá sem vill
enga áhættu taka
hreyfir sig aldrei, gerir
eins lítið og hægt er,
heldur sig heima við,
fer ekki út úr húsi,
skapar ekkert, tak-
markar samskipti við
aðra eins og mögulegt
er. Hægt en örugglega
veslast viðkomandi upp
andlega og líkamlega – verður lif-
andi dauður. Dauðinn einn tryggir
að hægt sé að koma í veg fyrir
áhættu lífsins.
Hið sama á við um samfélög og
einstaklinga. Samfélag sem lokar á
eða takmarkar til lengri tíma mann-
leg samskipti, slekkur ljósin og
stöðvar hjól atvinnulífsins, molnar
með tímanum að innan – hættir að
vera samfélag frjálsra borgara.
Í nauðsynlegri baráttu við skæða
veiru erum við flest ef ekki öll fús að
færa fórnir. Reiðubúin til að sætta
okkur við skert athafnafrelsi og
skert lífsgæði í ákveðinn tíma. Við
viljum sýna árvekni en ætlum okkur
ekki að fórna samskiptum við vini
og fjölskyldu eða glata mögu-
leikanum að eignast nýja vini. Okk-
ur er nauðsyn að eiga aðgang að
kryddi lífsins; listum og menningu,
lifandi tónlist, leikhúsi, myndlist,
upplestri ögrandi skálda. Við viljum
koma saman á vellinum til að hvetja
okkar karla og konur áfram í hörð-
um leik, styðja við bakið á börn-
unum okkar á vel skipulögðum
íþróttamótum. Við viljum hitta vini
á góðum veitingastað, fagna með
þeim á yndislegum brúðkaupsdegi,
halda glaðan dag á af-
mælisdegi, gleðjast á
fjölskylduhátíðum og
að leiðarlokum kveðja
og þakka fyrir dýr-
mæta samfylgd. Við
lítum á það sem helgan
rétt að ferðast, fá að
sjá nýja staði, kynnast
mannlífi í öðrum
landshlutum, í öðrum
löndum og öðrum
heimsálfum. Við eigum
stjórnarskrárvarinn
rétt til að koma saman
og stunda viðskipti í krafti athafna-
frelsis enda frjálsir borgarar. Þessi
réttindi komu ekki af sjálfu sér, ekki
fremur en mál- og prentfrelsi eða
rétturinn til að ganga að kjörborði
og velja án þvingana fulltrúa á
löggjafarsamkomu og í sveitar-
stjórnir.
Margþættur vandi
Hæsta almannavarnarstigi –
neyðarstigi – var lýst yfir 6. mars
síðastliðinn vegna kórónuveiru-
faraldursins. Aðdragandinn var
nokkur en undir lok janúar var ljóst
að heimurinn stæði frammi fyrir al-
varlegri heilbrigðisvá. Fyrsta smitið
hér á landi greindist 28. febrúar. Að
tillögu sóttvarnalæknis ákvað heil-
brigðisráðherra 13. mars að virkja
heimildir sóttvarnalaga til að tak-
marka samkomur í fjórar vikur frá
miðnætti 15. mars. Þar með voru
viðburðir þar sem fleiri en 100
manns komu saman bannaðir. Sam-
hliða var skólahald takmarkað.
Fjórum dögum síðar voru öll lönd
skilgreind sem áhættusvæði. Öllum
íslenskum ríkisborgurum og fólki
með búsetu á Íslandi sem kom til
landsins eftir dvöl erlendis var gert
að sæta fjórtán daga sóttkví. Frá
því í febrúar höfðu þeir sem komu
til landsins frá ákveðnum áhættu-
svæðum (s.s. Norður-Ítalíu) þurft að
fara í fjórtán daga sóttkví.
22. mars var talið nauðsynlegt að
ganga enn lengra. Tveggja metra
reglan var innleidd, ekki var leyft að
fleiri en 20 manns kæmu saman
hvort heldur í opinberum rýmum
eða einkarýmum. Takmarkanir voru
settar á fjölda viðskiptavina í versl-
unum o.s.frv. Sundlaugum, líkams-
ræktarstöðvum, skemmtistöðum,
spilasölum, spilakössum og söfnum
var lokað. Hið sama var gert varð-
andi starfsemi og þjónustu sem
krefst mikillar nálægðar milli fólks,
m.a. allt íþróttastarf og allar hár-
greiðslustofur, snyrtistofur, nudd-
stofur og aðra sambærilega starf-
semi.
Pólitísk ákvörðun
Í baráttunni gegn veirunni voru
það sóttvarnarsjónarmið sem réðu
ferðinni. Efnahagslegir þættir og
mikilvæg borgaraleg réttindi voru
sett í annað og þriðja sæti. Óhætt er
að fullyrða að um þetta hafi verið
ágæt sátt, jafnt meðal stjórnmála-
manna og almennings. Það var póli-
tísk ákvörðun undir forystu ríkis-
stjórnarinnar sem lá að baki því að
kostnaður sem er færður í barátt-
unni við veiruna. Félagslegur
fórnarkostnaður samfara auknu at-
vinnuleysi og þar með verri al-
mennri lýðheilsu verður seint met-
inn. Íslenskt samfélag hefur aldrei
þolað félagslegan og efnahagslegan
kostnað atvinnuleysis.
Efnahags- og félagslegur fórnar-
kostnaður er eitt, frelsisfórnin sem
almenningur hefur fært er annað.
Sem betur fer hafa íslensk stjórn-
völd gætt meiri hófsemdar í þeim
efnum en ríkisstjórnir margra ann-
arra lýðræðisríkja.
„Frelsið glatast sjaldan allt í
einu“ voru varnaðarorð skoska
heimspekingsins David Hume.
Tímabundnar aðgerðir sem skerða
borgaraleg réttindi kunna að vera
réttlætanlegar í nafni almanna-
öryggis. Slíkar ráðstafanir eru
neyðaraðgerðir á tímum mikillar
óvissu. En þegar stjórnvöld skerða
frelsi einstaklinga meira en hálfu ári
eftir að óvissustigi var lýst yfir hér á
landi vegna kórónuveirunnar, þá
dugar ekki lengur einföld tilvísun í
lög um sóttvarnir. Heimildin verður
að vera skýr og afdráttarlaus í lög-
um og hún fæst ekki án aðkomu lög-
gjafans.
Kannski gefa ljóðlínur stjórnvöld-
um, þingmönnum og ekki síður ein-
hverjum hagfræðingum innblástur.
Erin Hanson, ljóðskáld frá Ástralíu,
orti þegar hún var aðeins 18 ára:
Frelsið bíður þín,
í vindum skýjanna.
Og þú spyrð; en ef ég hrapa?
Ó, mín kæra,
en ef þú flýgur?
Eftir Óla Björn
Kárason » Við höfum aldrei þol-
að félags- og efna-
hagslegan kostnað at-
vinnuleysis. Sá kostn-
aður er eitt, frelsisfórnin
sem almenningur hefur
fært er annað.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður Sjálf-
stæðisflokksins.
En hvað ef þú flýgur?
fylgja skyldi ströngum reglum sótt-
varna til að verja heilbrigði lands-
manna. Ábyrgðin hvílir ekki á herð-
um sóttvarnalæknis, landlæknis eða
almannavarna. Ábyrgðin er ríkis-
stjórnarinnar og a.m.k. þeirra þing-
manna sem standa að baki hennar.
Aðgerðirnar skiluðu árangri.
Hægt en örugglega voru stigin skref
í að losa um hömlur, lífið var að fær-
ast í eðlilegar skorður og þau hjól
sem höfðu stöðvast voru farin að
snúast aftur. En svo kom bakslag.
Stjórnvöld hafa aftur talið nauðsyn-
legt að ganga á réttindi borgaranna
og þó í orði sé ferðafrelsi til og frá
landinu er það í raun verulega skert.
Við ákveðnar ástæður skal nota and-
litsgrímur, fjöldatakmarkanir eru
enn í gildi og tveggja metra nálægð-
armörk eru meginregla. Atvinnu-
frelsi er skert.
Ákvörðun um takmörkun á at-
hafnafrelsi er pólitísk en byggð á
ráðleggingum sóttvarnayfirvalda.
En hún hefur afleiðingar, sumar
hverjar eru ófyrirséðar, ekki síst
efnahagslega. Sú viðspyrna sem
flestir vonuðust eftir næst ekki á
næstu mánuðum og hún verður að
líkindum ekki jafn kröftug og reikn-
að var með. Efnahagsleg gæði glat-
ast og fjöldi einstaklinga mun missa
atvinnuna. Fjárhagsleg staða ríkis-
sjóðs versnar og bolmagn ríkisins til
að veita nauðsynlega þjónustu veik-
ist. Hið sama á við um sveitarfélög.
Möguleikar fyrirtækja til að standa
undir góðum launum, fjölga starfs-
mönnum, ráðast í ný verkefni verða
takmarkaðir og í mörgum tilfellum
engir. Sum sigla í strand.
„Frelsið glatast
sjaldan allt í einu“
Þetta er sá efnahagslegi fórnar-