Morgunblaðið - 01.12.2020, Síða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. DESEMBER 2020
Hvað ætli það
væri kallað ef
„orkumaður“ í
New York sendi
stúlku til að
sprengja gat á
stífluna við vatn-
ið í Central Park
og hleypa úr
því?
Vatnið heitir
Jacquline Ken-
nedy Onassis Reservoir og er þar
með uppistöðulón.
Skemmdarverk, hryðjuverk?
Hvað er að gerast í Elliðaárdal?
Þetta kemur öllum borgarbúum
við, já öllum Íslendingum.
Þetta er höfuðborgin okkar, er
það ekki?
Eftir Þorvald S. Þorvaldsson
Höfundur er arkitekt og ýmislegt
fyrrverandi, þar á meðal skipulags-
stjóri Reykjavíkur.
thval@simnet.is
Hleypt
úr lóninu
í Elliða-
árdal
Þorvaldur S.
Þorvaldsson
Ég ásamt félögum
mínum í þingflokki
Miðflokksins hef lagt
fram á Alþingi breyt-
ingartillögu við frum-
varp barnamálaráð-
herra um fæðingar- og
foreldraorlof þess efnis
að foreldrum verði
tryggður sameiginlegur
réttur til tólf mánaða
fæðingarorlofs sem
þeir geti skipt með sér á 24 mánaða
tímabili. Þessi breytingartillaga er
lögð fram með það að markmiði að
hún henti best barni og foreldrum
þess.
Við lestur frumvarps barna-
málaráðherra vakna ótal álitamál, til
að mynda er sagt í kaflanum um til-
efni og nauðsyn lagasetningarinnar
að nú séu 20 ár liðin frá því að núver-
andi lög um fæðingarorlof tóku gildi
og því sé rétt að laga fæðingarorlofs-
kerfið að þeirri miklu þróun sem hef-
ur orðið í samfélaginu, þar á meðal í
jafnréttismálum og stöðu kynjanna á
vinnumarkaði. Fæðingar- og for-
eldraorlof er vissulega vinnumark-
aðsúrræði en á sama tíma togast á
sjónarmið foreldra um hvað hentar
þeim best og barninu hverju sinni.
Það er beinlínis ákveðið í þessu frum-
varpi að skikka hvort
foreldri til þess að taka
sex mánuði innan
knapps tímaramma en
þeim sé leyfilegt að
skipta einum mánuði á
milli sín, það sagt vera
til þess að koma til
móts við aðstæður fjöl-
skyldna. Það er erfitt
að sjá hvernig þetta
gagnast jafnrétti og
sérstaklega hvernig
þetta gagnast stöðu
kynjanna á vinnumark-
aði. Aðstæður foreldra
eru mismunandi og hvað gerist ef
annað foreldrið hefur ekki tök á að
taka sína sex mánuði; falla þeir þá
niður, fær barnið þá aðeins að njóta
samvista annars foreldrisins? For-
eldrar vilja vera með börnum sínum,
það sem birtist í frumvarpi barna-
málaráðherra mun ekki gera annað
en skapa sektarkennd og jafnvel
skömm hjá því foreldri sem ein-
hverra hluta vegna getur ekki nýtt
sér fæðingarorlofshlutann sem því er
ætlað. Eðlilegast er að barnið fái
þessa 12 mánuði sem foreldrar skipta
á milli sín eins og hentar best miðað
við aðstæður fjölskyldunnar. Þetta
frumvarp sem er hér til umræðu
mætti einnig taka betur tillit til að-
stæðna þeirra foreldra sem búa hvort
í sínum landshlutanum. Ekki er hug-
að að aðstæðum foreldra sem ekki fá
pláss fyrir barn sitt á leikskóla. Það
er eins og þetta frumvarp miði aðeins
að því að foreldri eða foreldrar eign-
ist aðeins eitt barn og alls ekki annað
barn eða það þriðja á lífsleiðinni. Það
getur nefnilega vel verið að það henti
foreldrum á einhverjum tímapunkti
að skipta með sér orlofinu en svo
þegar næsta barn fæðist henti það
best að annað foreldrið taki allt orlof-
ið og með því þriðja að þá verði skipt-
ingin enn önnur. Eða með öðrum
orðum: aðstæður eru mismunandi.
Það er einnig undarlegt í frum-
varpinu að tala um leikskóla sem
dagvistun eins og gert er: „Lenging á
rétti foreldra til fæðingarorlofs í tólf
mánuði er liður í því að minnka það
bil sem er á milli fæðingarorlofs-
réttar foreldra og þangað til barni
býðst dagvistun á leikskóla.“ Það er
afar sérstakt að sjá þetta orðalag þar
sem leikskólinn er skilgreindur sem
fyrsta skólastigið og það starf sem
þar fer fram á ekkert skylt við dag-
vistun, það hefði mátt skilja þessa
setningu í frumvarpi um fæðingar-
og foreldraorlof fyrir 20 árum en
ekki núna. Það verður heldur ekki lit-
ið fram hjá því að í meiri hluta um-
sagna komu fram ábendingar um
mikilvægi þess að foreldrar hefðu
meira svigrúm til að ákveða sjálfir
hvernig skiptingu fæðingarorlofsins
sín á milli væri háttað, það voru rúm-
lega 250 umsagnir sem bárust í sam-
ráðsgáttina, þar á meðal töluverður
fjöldi umsagna frá konum. Geðvernd-
arfélag Íslands sagði í umsögn sinni
að með frumvarpi barnamálaráð-
herra væri gengið lengra í ósveigjan-
leika og þvingunarúrræðum en í
eldra frumvarpi og að ekki hefði ver-
ið samráð við fagfólk um þarfir ungra
barna og fjölskyldna. Landlækn-
isembættið sendi einnig inn umsögn
sem sagði m.a. að aðrar Norður-
landaþjóðir hefðu mun meiri sveigj-
anleika í sínum fæðingar- og for-
eldraorlofslögum en það sem boðað
væri hér á landi með framlagningu
þessa frumvarps.
Það er mikilvægt að stjórnvöld
geri allt sem þau geta til þess að for-
eldrar geti nýtt það fæðingar- og for-
eldraorlof sem um er að ræða, að
stjórnvöld setji foreldra ekki í þá af-
leitu stöðu að þurfa að velja og hafna.
Treystum foreldrum
Eftir Önnu
Kolbrúnu
Árnadóttur
» Treystum foreldrum
og tryggjum sam-
eiginlegan rétt þeirra til
tólf mánaða fæðing-
arorlofs sem þeir geti
skipt með sér á 24 mán-
aða tímabili.
Anna Kolbrún
Árnadóttir
Höfundur er þingmaður
Miðflokksins.
annakolbrun@althingi.is
Heimsmarkmiðin,
markmið Sameinuðu
þjóðanna um sjálfbæra
þróun fram til ársins
2030, voru kynnt til leiks
árið 2015. Þau tóku við
af þúsaldarmarkmið-
unum sem snerust fyrst
og fremst um þróun sk.
„þróunarlanda“. Mark-
visst er unnið að því að
ná þeim. Ísland lætur
sitt ekki eftir liggja og
eru markmið og mælikvarðar rík-
isfjármála tengd við heimsmarkmiðin.
Eins ljóst og það ætti nú að vera hve
mikilvægt var og er að nota góð ár til
að búa í haginn fyrir þau sem síðri eru
er mikilvægt að fara varlega með það
sem safnast í sameiginlega sjóði.
Í fjármálaáætlun eru 39 mælikvarð-
ar um hagsæld og lífsgæði hátt skrif-
aðir enda var þróun þeirra nefnd í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar. Í
júní 2018 samþykkti ríkisstjórnin 65
forgangsmarkmið af 169 undirmark-
miðum heimsmarkmiðanna. Unnið
hefur verið að margvíslegri stefnu-
mótun ólíkra málefnasviða vegna
ákvarðana ráðherra og ríkisstjórnar
m.t.t. heimsmarkmiðanna. Það er stíl-
brot að „stefnustjórnin“, ríkisstjórn
sem mótar heildstæðar stefnur til
framtíðar, taki ekki heimsmarkmið 2:
ekkert hungur, 9: nýsköpun og upp-
byggingu, 14: líf í vatni og 17: sam-
vinnu um markmiðin með í mæli-
kvarða um hagsæld og lífsgæði.
Þannig mætti tengja vinnu að auknum
lífsgæðum og hagsæld beint heildrænt
við ákvarðanir um ráðstöfun sameig-
inlegra fjármuna landsmanna á mik-
ilvægum sviðum.
Forgangsmarkmið
um hagsæld og lífsgæði?
Undirmarkmið 2.1 tekur til fæðu-,
matvæla- og næringaröryggis, þátta
sem skipta máli fyrir líf og lífsgæði
landsmanna, og er í forgangi í alþjóða-
samstarfi. Undirmarkmið 9.1 fjallar
um þróun innviða til að styðja við efna-
hagsþróun og velmegun með áherslu á
jafnt aðgengi fyrir alla. Undirmarkmið
9.5 fjallar um eflingu vísindarann-
sókna, að ýtt verði undir nýsköpun og
fjölgun starfa í rann-
sóknum og þróun, m.a.
með aðkomu einka-
framtaks. Auk mæli-
kvarða 9.C er fjallar um
aukið aðgengi að upplýs-
inga- og fjarskiptatækni
og þá sérstaklega fyrir
almenning í þróunar-
löndum og er í forgangi
innanlands.
Innanlands er vinna
gegn súrnun sjávar,
undirmarkmið 14.3, for-
gangsmarkmið um líf í
vatni. Í alþjóðasamstarfi
er horft til 14.1; að draga úr og koma í
veg fyrir hvers kyns mengun sjávar
eigi síðar en árið 2025, 14.7; að smá ey-
ríki sem eru þróunarlönd hafi hlotið
efnahagslegan ávinning af sjálfbærri
nýtingu sjávarauðlinda eigi síðar en
árið 2030 og 14.C; um verndun og efl-
ingu sjálfbærrar nýtingar hafsins og
auðlinda þess með framfylgni alþjóða-
laga sbr. slík ákvæði í hafréttarsamn-
ingi Sameinuðu þjóðanna. Þá átti að
ganga vel um vistkerfi sjávar; 14.2,
hvort tveggja innanlands og í alþjóða-
samstarfi, eigi síðar en árið 2020.
Undirmarkmið 17.17 um skilvirk
samstarfsverkefni með útsjónarsemi
hjá hinu opinbera, milli opinberra aðila
og einkaframtaks og meðal borgar-
anna byggt á reynslu fyrri samstarfs-
verkefna, er forgangsverkefni innan-
lands.
Önnur forgangsmarkmið þessa
heimsmarkmiðs eiga við um alþjóða-
samstarf.
Hagsæld og lífsgæði
í fjármálaáætlun
Auk 34 mælikvarða með 44 teng-
ingar við 29 undirmarkmið heims-
markmiðanna, 17 þeirra eru forgangs-
markmið, voru valdir fimm
mælikvarðar sem tengjast tilgangi
markmiðanna. Fjögur heimsmarkmið
eru ekki tengd við þessa mælikvarða. Í
fjármálaáætlun eru flestum mála-
flokkum sett skýr markmið með skil-
greindum mælikvörðum. 174 markmið
málaflokka fjármálaáætlunar eru
tengd heimsmarkmiðunum og tölu-
verðar tengingar eru í fjármálaáætlun
við heimsmarkmið 2, 9, 14 og 17, þá
skýtur skökku við að hafa ekki tekið
þessi fjögur heimsmarkmið með í hag-
sældarreikninginn í ljósi tengslanna. Í
fjármálaáætluninni tengjast:
Utanríkisþjónusta og stjórnsýsla
utanríkismála, stjórnun landbúnaðar-
mála, stjórnsýsla fiskveiða og fiskeldis
auk rannsókna, þróunar og nýsköpun-
ar í sjávarútvegi og eldi við heims-
markmið 2.
Nýsköpun, samkeppni og þekking-
argreinar, utanríkisþjónusta og
stjórnsýsla utanríkismála, byggðamál,
sýslumenn, samgöngur, fjarskipti,
netöryggi og póstmál, stjórnun land-
búnaðarmála og málefni fatlaðs fólks
stefna að heimsmarkmiði 9.
Landhelgi, utanríkisþjónusta og
stjórnsýsla utanríkismála, stjórnsýsla
fiskveiða og fiskeldis og rannsóknir,
þróun og nýsköpun í sjávarútvegi og
fiskeldi tengjast heimsmarkmiði 14.
Hvorki er vísað til mælikvarða 14.C né
forgangsmarkmiðs 14.3 í fjármála-
áætlun. Hins vegar er vísað til mæli-
kvarða 14.B um aðgang að sjávarauð-
lindum og mörkuðum.
Forsætisráðuneyti, utanríkisþjón-
usta og stjórnsýsla utanríkismála,
samningsbundin framlög vegna fjöl-
þjóðasamstarfs, skattar og innheimta
og sjúkraflutningar eru tengd heims-
markmiði 17. Þá er 17.1 undirmarkmið
um styrkingu úrræða heimamanna til
að bæta skattkerfi og aðra tekjuöflun,
m.a. með alþjóðlegum stuðningi við
þróunarlönd, hluti markmiðssetningar
skatta og innheimtu.
Vonandi er enn hægt að íhuga út-
víkkun á umræddum mælikvörðum
hagsældar og lífsgæða. Þar sem
heimsmarkmiðin fjalla um sjálfbæra
þróun má kannski segja að öll ríki ver-
aldar sem vinna að framgangi þeirra
séu þróunarlönd, sjálfbær þróunar-
lönd, við erum að þróa okkur í sjálf-
bærni.
Eftir Arnljót Bjarka
Bergsson »Það er stílbrot að taka
ekki heimsmarkmið
um ekkert hungur, ný-
sköpun, líf í vatni og
samvinnu með sem
mælikvarða varðandi
hagsæld og lífsgæði.
Arnljótur Bjarki
Bergsson
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur.
Hagsæld og
lífsgæði til ársins 2030
Mér finnst nauð-
synlegt að kynna
þjóðinni hversu miklu
fjárhagslegu tjóni
veiran hefur valdið
henni, því hér virðist
vera um mörg hundr-
uð milljarða að ræða
og fast að þrjátíu
mannslíf. Þótt alþing-
ismenn og atvinnu-
rekendur meti ekki líf
aldraðra mjög hátt hefur ekki enn
verið gefið út aflífunarleyfi á þá.
Að vísu hefur komið fram spurn-
ing lækna um það hversu miklu
megi eyða í að halda við heilsu
þeirra sem komnir eru yfir 80 ár-
in. Ef ferðaþjónustan fer aftur á
fulla ferð og veiran aftur á flug á
að gera ferðaþjónustuna ábyrga
fyrir þeim skaða sem hún veldur.
Það er ekki hægt að leyfa atvinnu-
grein að valda þjóðfélaginu
ómældum skaða endalaust og al-
menningi heilsutjóni og dauða.
Það er ljóst að þótt lyf fáist við
þessari veiru sem nú er í gangi
eiga eftir að koma fleiri afbrigði af
alvarlegum sýkingum er ferða-
mannastraumurinn fer aftur á
fullt og geta verið óteljandi. Hver
næsti meinvaldur verður og hvað-
an hann kemur er ekki hægt að
segja til um. Verði hann jafn skað-
legur og sá sem nú gengur yfir
mun eitthvað bresta. Það er al-
rangt að við þurfum að koma
ferðaþjónustunni á fullt aftur til
að bjarga efnahag þjóðfélagsins.
Það yrði eingöngu til að ausa fé í
þá valdasjúku og svo til innflutn-
ings á annarra þjóða verkamönn-
um, sem veldur skaðlegri ofþenslu
í þjóðfélaginu. Við eigum ekki að
bjarga atvinnuleysi annarra þjóða.
Áður en við settum ferðaþjón-
ustuna í gang var þjóðin vel stæð
og lifði góðu lífi. Ferðaþjónustan
er fyrir ákveðna forgangshópa
sem hugsa fyrst og fremst um eig-
in hag og vilja græða á kostnað
þjóðfélagsins og komast upp með
það. Atvinnurekstur þjóðfélagsins
þarf að byggjast á vinnuframlagi
þjóðarinnar því þegar illa árar
stendur öll þjóðin að baki erf-
iðleikunum. Þegar há prósenta
innfluttra starfsmanna stendur
undir þjónustugreinum í landinu
og starfsemin leggst
að mestu niður eru
þessir erlendu starfs-
menn ekki ábyrgir
fyrir tjóni þjóðfélags-
ins heldur fara flestir
til síns heima og yf-
irþenslan lendir ein-
göngu á hinni fá-
mennu íslensku þjóð.
Þetta þýðir raunveru-
lega að ferðaþjón-
ustan, eins og hún er
rekin, veldur þjóð-
félagslegum efnahags-
skaða, heilsufarsskaða og lífstjóni.
Þetta er óviðunandi ástand.
Í flestum tilvikum væri svona
skaðleg atvinnustarfsemi stöðvuð
hið snarasta. Þar sem forsætisráð-
herra og Alþingi kappkosta að við-
halda innflutningi á hinni skaðlegu
og lífshættulegu veiru virðast
nokkuð sterkar líkur á því að Al-
þingi sé stjórnað af þeim sterku
aðilum sem hafa sérstakan hag af
því að halda ferðamanna-
straumnum gangandi, hvað sem
það kostar. Kannski veldur þetta
stjórnsýsluástand því að við get-
um ekki staðfest nýja stjórn-
arskrá.
Loftslagsmálið þvælist einnig
fyrir okkur. Stjórnvöld vilja gera
vel en fara öfuga leið. Þeir vilja
stækka flugflotann og auka um-
ferð erlendra flugfélaga, þrátt fyr-
ir að flugumferð sé hinn mesti
mengunarvaldur. Þar ofan á er
hinni fámennu íslensku þjóð að
fækka mjög hratt. Kemur þar til
að fæðingarprósentan er mjög lág
og verulegur innflutningur er-
lendra aðila. Svona örþjóð er auð-
velt fyrir milljónasamfélög að út-
rýma. 1944 voru Íslendingar
stoltir af því að vera sjálfstæð
þjóð. Nú glápa menn á hinn bláa
bjarma fjarlægðarinnar.
Heimsveiran
Eftir Guðvarð
Jónsson
Guðvarður Jónsson
» Atvinnurekstur þjóð-
félagsins þarf að
byggjast á vinnufram-
lagi þjóðarinnar því
þegar illa árar stendur
öll þjóðin að baki erf-
iðleikunum.
Höfundur er eldri borgari.