Börn og menning - 2016, Síða 20

Börn og menning20
eru hrakfallabálkar gengur það ekki slysalaust en næstu
nótt ná þau samt mynd af draugnum og eru fjarri því
að gefast upp í eltingarleiknum.
Veröld ný og vofulaus
Systurnar gömlu eru hins vegar örmagna, öfugt við
hetjur okkar eru þær skelfdar og ákveða að leigja húsið
út. Ævintýrinu virðist þannig ljúka á endasleppan hátt
en fljótlega færist fjör í leikinn á ný: í ljós kemur að
falsaðir peningaseðlar eru í umferð í bænum. Raunar
er hroki glæpamannsins svo mikill að þegar hann sést
í fyrsta sinn segist hann borga með fölsuðum seðli og
kemst upp með það.
Um leið framkalla hetjur okkar mynd af draugnum
og sjá að hann hefur æði mennskan svip. Segja má að
hér breyti sagan nokkuð um tón: í stað þess að vera
draugasaga er hún komin á kunnuglega braut sakamála-
sögunnar og er jafn raunsæ og Tinni eða Fimmbækurn-
ar. Það virðist ljóst að draugagangurinn sé af manna-
völdum og ef til vill tengdur peningafalsi. Það skapar
svo sérstakan hversdagslegan snúning á peningafalsið
þegar í ljós kemur að falsarinn sjálfur sem er tileygður
hefur teiknað bæði Richelieu kardínála og Victor Hugo
– sem mörg íslensk börn hafa eflaust kynnst í fyrsta sinn
í þessari sögu — tileygða á seðlunum.
Leið ungmennanna liggur aftur á Blómavelli þar
sem þau halda eitt og eitt á vettvang, eru handsömuð
af fölsurunum og uppgötva þá um leið að draugurinn
er aðalfalsarinn sem heitir því táknræna nafni Falsifí.
Allur draugagangurinn reynist aðeins vera yfirvarp til
að hrekja systurnar úr húsinu og útvega fölsurunum
kjöraðstæður til seðlaprentunar. Draugar reynast eftir
allt saman ekki til, aðeins óprúttnir náungar sem hafa
enga yfirskilvitlega hæfileika. Og þó að þeir séu til alls
vísir og haldi hetjum okkar föngnum smástund reynast
ungmennin fjögur eiga í fullu tré við þá. Aðeins Falsifí
sjálfur er heldur viðsjárverðari en hinir en Lastik eltir
hann þó ódeigur þegar hann reynir að sleppa úr haldi
laganna.
Draugagangurinn sem hin fjögur fræknu takast á við
er þannig enginn draugagangur og ógnar ekki vísinda-
legri heimsmynd eftirstríðsáranna. Þó að jafnvel hinn
víðlesni Doksi útiloki ekki tilvist drauga (með vísun í
Hamlet, Makbeð og Jólaævintýri Dickens) er Lastik frá
upphafi efasemdarmaður enda er heimur hans fullur af
tækni og tólum þar sem vísindin ráða og ekkert rými er
fyrir yfirnáttúrulega hluti.
Jafnvel hann er þó ekki með öllu laus við beyg
andspænis draugnum þó að hann sé ekki jafn tilbúinn
til að viðurkenna hann og hin kvenlega Dína – sem
þrátt fyrir ítrekaðar yfirlýsingar um hræðslu reynist
alltaf til í tuskið þegar hin fjögur fræknu halda á vit
ævintýra.
En þrátt fyrir stundarbeyg áður en draugurinn birtist
í fyrsta sinn eru hin fjögur fræknu ekki mjög hræðslu-
gjörn. Þau eru persónur af sama sauðahúsi og söguhetj-
ur Enid Blyton: ofurunglingar sem finna sjaldan fyrir
nokkrum ótta og reynast enda hafa einstakt lag á að
komast úr hverri raun. Munurinn er kannski sá að hin
fjögur fræknu eru hrakfallabálkar sem steypast reglulega
á kollinn og yfir þau hellist allnokkuð magn málningar,
vatns og annarra vökva í hverri einustu bók.
Þannig verður vofan á Blómavöllum uppistaða í
velviljaðan farsa og er að lokum afhjúpuð sem gabb:
við erum stödd í nútímalegum heimi eftirstríðsáranna
þar sem peningafalsarar eru sannarlega til en vofur eru
aðeins ímyndun, réttlætið sigrar að lokum og efnahags-
lífinu stendur ekki lengur ógn af fölsuðum seðlum.
Sögunni lýkur á að hin fjögur fræknu eru boðin í te
til systranna á ný og þær hafa fengið sér borð sem snýst
og vekur upp drauga (svokallað ouija-borð). Írónían er
fullkomnuð: mannfólkið þarf áfram sína drauga – og
væntanlega einnig sína draugabana. Hinum fjórum
fræknu er raunar ekki skemmt en hinir ungu lesend-
ur og aðdáendur þeirra þurfa ekki að hafa áhyggjur.
Hvaða vofur sem verða á leið þeirra (eða snjódrekar eða
sæslöngur) verða auðveldlega afhjúpaðar.
Höfundur er prófessor í íslenskum bókmenntum fyrri alda.