Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 42

Náttúrufræðingurinn
262
breytilegu beitarhólfi (4. mynd). Hrossin
(bæði geldingar og hryssur), sem voru
á aldrinum 4–23 vetra, höfðu flest verið
þar í mörg ár og þekktu staðhætti vel.
Algengast var að sjá stara í kringum
hestana um hádegisbil og seinni hluta
dags. Ég valdi að fara þegar lygnt var
og safnaði gögnum á níu dögum (5., 11.
og 12. september 2018, og 18., 21. og 25.
ágúst og 1., 5. og 28. september 2020).
Tilraunir til að skrá nákvæmlega
niður komur fuglanna í hrossahópinn
og athuga hversu lengi þeir dvöldust þar
gerðu mér ljóst að ég hafði ekki aðstöðu
né tæki til að safna slíkum gögnum. Til
þess voru fuglarnir of kvikir – þeir koma
á fullri ferð að hestunum, sumir setjast á
bak, aðrir setjast niður hjá þeim, ná sér
í fæðu, fljúga upp og færa sig um set eða
sameinast öðrum hópum, lenda á næsta
hóli og koma fljótt aftur eða láta sig
hverfa. Ég sá að þessi mikli hreyfanleiki
spratt að hluta til af því að þeir stunduðu
nokkurs konar höfrungahlaup í leit að
fæðu, væntanlega til að ná í sem mest.
Ég skráði ekki kerfisbundið hvaða
hegðun stararnir sýndu þegar þeir
voru á baki. Oftast stoppuðu þeir stutt.
Stundum voru þeir lengur, jafnvel
margar mínútur og það kom fyrir að þar
var þétt setinn bekkurinn. Ég fylgdist
með hvaða hegðun þeir sýndu og hvert
þeir fóru þegar þeir flugu upp.
Ég skimaði hestahópinn reglulega 14
sinnum og skráði þá hvort starar væru á
hestum og þá hversu margir á hverjum,
og hvernig hestarnir voru á lit. Það gerði
ég vegna þess að það virtist ekki vera
alger tilviljun hvernig fuglarnir dreifð-
ust á hestana eftir litum. Síðan reiknaði
ég út hvort dreifingin væri í réttu hlut-
falli við hversu algengur liturinn var í
hrossahópnum. Litur hrossanna er mis-
áberandi eftir umhverfi þeirra, þannig
að síðla sumars og á haustin eru brún,
mósótt, rauð og jörp hross í betri felu-
litum en grá, skjótt eða ljósbleik hross
(4. og 5. mynd). Tilgáta mín er að starar
setjist frekar á hross sem eru áberandi á
þessum tíma árs.
Ég fylgdist líka með því hvort hrossin
sýndu einhver viðbrögð við að fá fuglana
á sig – hristu sig, slægju til taglinu, tækju
á rás eða teygðu sig í áttina að fuglunum
á ógnandi hátt (sbr. c-lið í inngangi).
Til að geta lýst hegðun fuglanna
betur skilgreindi ég nokkrar mismun-
andi atferlisgerðir (1. tafla) sem í heild
mynda hegðunarkort15 (e. ethogram) sem
á við þá hegðun sem stararnir sýndu á
staðnum. Til að fá nákvæma mynd af því
hvað fuglarnir eru að gera og hvernig
þeir verja tíma sínum beitti ég aðferð
sem kallast skimun (e. instantaneous
scanning).15 Þá er augunum (með hjálp
sjónauka) rennt yfir hópinn og skráð
Á Íslandi verpur starinn í húsum
og hreiðurkössum en varp í klettum
hefur aukist á síðustu árum (Kristinn
Haukur Skarphéðinsson, munnl. uppl.).
Hér á landi hefst varp í seinni hluta
apríl og tekur álega og fóðrun unga um
fimm vikur. Starar verpa oft tvisvar og
um mitt sumar eru hópar með ungum
orðnir áberandi.6
Flestir kannast við sönginn og skræk-
ina í þeim og vita að starar eru meist-
arar í að herma eftir öðrum fuglum
og ýmsum hljóðum úr umhverfinu.
Karlfuglinn syngur mikið til að heilla
kvenfuglana og rannsóknir hafa sýnt
að þeir sem hafa langa, fjölbreytta og
flókna söngskrá (oft eldri fuglarnir) eru
eftirsóttari makar en aðrir. Kvenfuglar
syngja líka en mun minna. Allir starar
skrækja og kalla og hafa ellefu mismun-
andi köll hjá þeim verið skilgreind.2
Starar eru þekktir fyrir klókindi og
það hafa rannsóknir staðfest. Þeir geta
lært að tala og þeir hafa það fram yfir
apaketti (tamíra) að skilja þegar um
villu er að ræða í uppbyggingu setningar
í máli sem þeim hefur verið kennt.14
ATHUGUN Í KJÓSINNI
Aðferðir
Haustið 2018 og haustið 2020 fylgdist
ég með störum í kringum 24 hesta hóp í
landi Bæjar í Eilífsdal í rúmgóðu og fjöl-
4. mynd. Hóllinn við Bæ. Þarna er grár hestur, jarpur, rauður og mósóttur (liggur). Fjær eru brúnir hestar. – The field by the farm Bær. The colours
of the horses are grey, bay, chestnut and blue dun and in the distance black horses are visible. Ljósm./Photo: Hrefna Sigurjónsdóttir.