Morgunblaðið - 04.01.2021, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. JANÚAR 2021
Skriðuföllin á Seyð-
isfirði nú um miðjan
desember voru hörmu-
legur atburður, þótt
svo vel hafi atvikast að
enginn fórst í þeim.
Tjón á húseignum er
hins vegar tilfinnanlegt
og verður seint að fullu
bætt.
Ég samhryggist
Seyðfirðingum og öðr-
um vegna þessa atburðar, sem skilur
eftir sig sár sem lengi munu minna á
sig, þótt reynt verði
sem kostur er að fá þau
til að gróa. Húseign-
irnar sem flóðin tóku
með sér og löskuðu eða
eyðilögðu voru hluti af
sögulegu og ald-
argömlu húsasafni
Seyðisfjarðar, einstök
menningarverðmæti
sem mynduðu fágæta
heild. Margt stendur
að vísu eftir óraskað en
sárið er tilfinnanlegt,
fyrir utan eignatjón
margra hlutaðeigandi. Einna sárast
finnst mér að sjá á eftir gömlu Vél-
smiðju Seyðisfjarðar sem hýsti m.a.
Tækniminjasafn Austurlands, ein-
staka menningarstofnun sem byggð
hefur verið upp af alúð frá því á átt-
unda áratug liðinnar aldar. Safnið
var gildur þáttur í þáverandi Safn-
astofnun Austurlands sem margir
hlúðu að með Seyðfirðingum. Sitt-
hvað stendur þó eftir og sárabót er
að heyra að skápur með ljós-
myndaefni safnsins er fundinn; vek-
ur það vonir um að fleira komi í leit-
irnar á næstunni.
Sá sem þetta ritar á ríkulegar
minningar um Seyðisfjörð frá öld-
inni sem leið, m.a. sem þingmaður
Austurlands í tvo áratugi. Ég kom
þangað fyrst sumarið 1941 þegar er-
lent herlið setti svip sinn á umhverf-
ið. Upp úr 1970 vann ég að því með
heimamönnum að leggja þar grunn
að vörslu minja um fyrstu símstöð
landsins frá árinu 1906, sem og um
fyrstu riðstraumsrafstöð hérlendis
þar sem er Fjarðarselsvirkjun frá
árinu 1913. Um svipað leyti átti
Safnastofnun Austurlands hlut að
því með bæjarstjórn að fá Hörð
Ágústsson arkitekt og listamann til
að gera allsherjarhúsakönnun á
Seyðisfirði og skilaði hann nið-
urstöðum sínum í júní 1976. Að þeim
minjum hefur síðan verið hlúð af
fjölda einstaklinga og bæjarfélaginu.
Ég er þess fullviss að heimamenn
með aðstoð stjórnvalda gera sitt til
að bæta sem kostur er það tjón sem
orðið er á menningarverðmætum og
ásýnd Seyðisfjarðar.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Húseignirnar sem
flóðin tóku með sér
voru hluti af einstökum
menningarverðmætum
sem mynduðu fágæta
heild.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Um ofanflóðin á Seyðisfirði
Það er óheppilegt að
leiðandi bankar séu
arðsækin hlutafélög.
Miklu æskilegra er að
þeir séu sjálfseign-
arstofnanir með al-
mannaheill og arð-
sóknarlausa
samfélagsþjónustu að
markmiði. Nú stefnir
ríkisstjórnin að því að
selja ríkisbankana. Þá
skiptir þjóðina miklu að vel takist
til.
Aftur á móti er áríðandi að ríkið
dragi sig frá rekstri viðskiptabanka.
Stjórnmál og bankarekstur eiga
ekki samleið, verða í sameiningu
undirrót valdabjög-
unar og spillingar og
verka stundum eins og
logi við púðurtunnu.
Ríkisvaldið á að
forðast ábyrgð á þessu
sviði, að svo miklu leyti
sem það er unnt. Þetta
verður að tryggja með
löggjöf til að staðfesta
eiginábyrgð fjármála-
fyrirtækja og til að
setja upp varnir sam-
félagsins gegn þeim
ofanflóðum sem áföll á
fjármálamarkaði geta valdið.
Í stað sölu til fjárfesta á að breyta
báðum ríkisbönkunum í sjálfseign-
arstofnanir sem starfa að arðsókn-
arlausri samfélagsþjónustu. Þá er
átt við almenna bankaþjónustu við
einstaklinga og fjölskyldur, fyr-
irgreiðslu við íbúðakaup og venju-
legar fjárhagslegar þarfir fólksins. Í
þessari starfsemi getur fyrirgreiðsla
við námsfólk vel rúmast, svo og við
smáfyrirtæki, byggðatengd verkefni
og önnur slík viðskipti, menningar-
og samfélagsmál.
Bankarnir annast fleira en þetta.
Þeir þjóna líka fjárfestingum, verð-
bréfum, nýsköpun, viðameiri at-
vinnufyrirtækjum, fyrirgreiðslu við
viðskipti, einkabankaþjónustu,
eigna- og sjóðastýringu, alþjóða-
samskiptum og gjaldeyrismálum,
áhættutöku og fleira.
Til að annast þessa þjónustu eiga
bankarnir af hafa arðsækin dótt-
urfyrirtæki. Þessi skipting felur í
sér „virkisvörn“ (e. „ring-fencing“),
og móðurbankinn minnir þá á
„Landesbanken í Þýskalandi.
Bankarnir verða að lúta ákvæðum
laga um bankastarfsemi, með nauð-
synlegum breytingum. Lögbinda
verður allt það sem máli skiptir
þannig að ekkert fari milli mála,
ábyrgð, eftirlit, öryggisatriði og
annað. Og vilji ríkisvaldið fá til sín
endurgjald fyrir bankana kemur vel
til greina að lög geri ráð fyrir
greiðslum af rekstrarafgangi eða
arði dótturfélags til ríkisins.
Ýmsir valkostir eru um stjórn-
skipan slíkra banka. Myndað er full-
trúaráð með fulltrúum frá aðilum
vinnumarkaðarins og sveitar-
félögum, og einnig fulltrúum rík-
isins, kjörnum á Alþingi og/eða ráð-
herraskipuðum. Mikilvægt er að
fulltrúar séu alveg óháðir í afstöðu
og ákvörðunum. Fulltrúaráð kýs
bankaráð, og fulltrúaráð eða banka-
ráð velur í bankastjórnina.
Nú þarf að forðast gamalkunn
mistök. Nú er sjaldgæft tækifæri til
nýsköpunar á mikilvægu sviði. Nýt-
um þetta tækifæri.
Bankarnir – ekki ný mistök
Eftir Jón
Sigurðsson » Í stað sölu til fjár-
festa á að breyta
báðum ríkisbönkunum í
sjálfseignarstofnanir
sem starfa að arðsókn-
arlausri samfélagsþjón-
ustu.
Jón Sigurðsson
Höfundur er fv. skólastjóri.
jsi@simnet.is
Við Húsavíkurhöfða Sólin lét sjá sig á fallegum himni við Húsavíkurhöfða þegar ljósmyndari Morgunblaðsins átti leið þar hjá nýverið. Við vitann má sjá sjóböðin sem hafa notið mikilla vinsælda.
Hafþór Hreiðarsson
Vefsíðan VDmeta-
.com hefur birt sam-
antekt á 36 rann-
sóknum um áhrif
D-vítamíns á Co-
vid-19-sjúkdóminn.
Af samantektinni má
ráða að þeim sem
hafa nægt magn D-
vítamíns í blóði er
miklu síður hætt við
að veikjast alvarlega
eða deyja af völdum Covid-19 en
þeim sem skortir D-vítamín.
Það er brýnt að al-
menningur viti af
þessu á tímum heims-
faraldurs, ekki síst í
ljósi þess hve D-
vítamínskortur er út-
breiddur hér á landi.
Rannsóknir á D-
vítamínbúskap Ís-
lendinga hafa ítrekað
sýnt að stórt hlutfall
landsmanna er með
of lítið D-vítamín í
blóði. Eðlilegt væri
því að landlæknir
efndi nú þegar til þjóðarátaks
gegn þessum skorti. Slíkt átak
yrði vafalaust bæði ódýrt og
áhrifaríkt.
Best er að fá D-vítamín úr sólar-
ljósi, en hér á landi er sól því mið-
ur ekki nógu hátt á lofti til að húð-
in geti unnið D-vítamín úr
sólarljósi nema rétt yfir sum-
armánuðina. Ekki er mögulegt að
fá nægt D-vítamín úr venjulegum
mat og jafnvel ekki þótt tekin sé
matskeið af lýsi daglega. Yfir vet-
urinn þurfa því flestir landsmenn
að taka D-vítamín sem bætiefni.
En hvað þarf að taka mikið af
D-vítamíni daglega til að hafa nóg?
Á vefsíðu Embættis Landlæknis
er ráðlagður dagskammtur D-
vítamíns fyrir 10-70 ára sagður
vera 600 AE (15 ug). Það er því
miður allt of lítið til að bregðast
við skorti. Fleiri en hundrað
læknar og vísindamenn hafa skor-
að á stjórnvöld allra landa að
hækka opinber viðmið, því þau séu
allt of lág. (Sjá má áskorun þeirra
hér: www.VitaminDforAll.org)
Þörf fólks fyrir D-vítamín eykst
með aldri og þyngd. Sjálfur tek ég
daglega 4.000 AE af D3-vítamíni
yfir vetrarmánuðina en læt það svo
eiga sig þá mánuði sem sólin er
sterkust enda er talið að tíu mín-
útna sólbað í hádegi á sumardegi
geti gefið allt að 10.000 AE (100
ug) af D-vítamíni. Á vefsíðu land-
læknis eru 4.000 AE (100 ug) sögð
vera efri mörk daglegrar neyslu til
lengri tíma og varað við því að
taka hærri skammta nema í sam-
ráði við lækni.
Eftir Frosta
Sigurjónsson »D-vítamínskortur
eykur hættu á al-
varlegum einkennum
Covid-19.
Frosti Sigurjónsson
Höfundur er rekstrarhagfræð-
ingur.
frosti@frostis.is
Tugir rannsókna staðfesta
að D-vítamín mildar Covid-19