Morgunblaðið - 04.01.2021, Blaðsíða 17

Þjónar þjóðkirkj-
unnar hafa ekki farið
varhluta af þeim miklu
siðferðiskröfum sem
til þeirra eru gerðar og
af þeim sökum hafa
t.d. reynslumiklir col-
lega misst embætti á
síðustu misserum. Er
skemmst að minnast
mála sr. Ólafs Jóhann-
essonar, sem talinn
var hafa farið yfir per-
sónuleg mörk í samskiptum við tvær
konur, og sr. Skírnis Garðarssonar,
sem talinn var hafa brotið trún-
aðarskyldu. Hvorugur var sakaður
um að hafa brotið landslög og t.d.
sérstaklega tekið fram í máli sr.
Ólafs að hann hefði ekki gerst sekur
um kynferðisbrot auk þess sem hann
sjálfur hélt fram sakleysi sínu. Ekki
er ætlunin hér að beina sjónum að
málunum sem slíkum heldur að við-
brögðum kirkjuyfirvalda. Til sam-
anburðar verður minnst á viðbrögð
þeirra við öðrum málum, sem upp
hafa komið og fela í sér rökstuddar
ábendingar um siðferðisbrot ef ekki
eitthvað þaðan af verra. Eru kirkju-
yfirvöld, og þá einkum biskup Ís-
lands, samkvæm sjálfum sér eða
gætir tvískinnungs í viðbrögðum
þeirra? Hafa kirkjuyfirvöld eitthvað
að fela?
Siðferðiskröfur
Í máli sr. Skírnis var í yfirlýsingu
þjóðkirkjunnar áhersla lögð á hlut-
verk prestsins sem sálusorgara og
mikilvægi þess að hann „aðstoðar og
gengur veginn fram með skjólstæð-
ingi sínum“, samanber eftirfarandi:
„Prestar gegna afar sérstöku hlut-
verki þegar kemur að trúnaði gagn-
vart skjólstæðingum sínum. Það er
eðli starfsins að vera hlustandi þegar
hugur, sál og hjarta þurfa að tala um
sín innstu mál … Presturinn hlustar,
leiðbeinir, samgleðst og aðstoðar og
gengur veginn fram með skjólstæð-
ingi sínum.“ Töldu kirkjuyfirvöld að
sr. Skírnir hefði brugðist þessu hlut-
verki og því var hann látinn taka
pokann sinn.
Mál sr. Ólafs fengu ítarlega um-
fjöllun á vettvangi úrskurðar- og
áfrýjunarnefnda þjóðkirkjunnar
sem töldu hann hafa farið yfir per-
sónuleg mörk í samskiptum við tvær
konur af fimm, sem höfðu sett fram
ásakanir á hendur hon-
um. Til viðbótar var
fjallað um mál hans af
nefnd sérfróðra manna
í samræmi við ákvæði
starfsmannalaga og
komst hún að þeirri nið-
urstöðu að ekki væri
ástæða til aðgerða og að
hann ætti að halda emb-
ætti sínu. Biskupar
þjóðkirkjunnar voru
hins vegar á öðru máli
og sendu frá sér sam-
eiginlega yfirlýsingu
þar sem eftirfarandi mátti lesa:
„Það er óásættanlegt að prest-
urinn hafi brotið siðferðislega á kon-
unum meðan hann var þjónandi
prestur í þjóðkirkjunni og í sam-
skiptum við þær. Það er einnig sárt
að þolendum hefur þótt skorta á að
hlustað hafi verið á þær eða ekki
fylgst með líðan þeirra af hálfu yf-
irstjórnar kirkjunnar á þeirri leið
sem þær þurftu að ganga … Við trú-
um frásögnum kvennanna og teljum
ólíðandi að persónuleg mörk hafi
ekki verið virt, þar með virðing fyrir
tilfinningum og einkalífi þeirra. Okk-
ur þykir afar sárt að konurnar, sem
komu fram, hafi þurft að ganga í
gegnum þá eldraun að verja sín eigin
mörk og siðferðiskennd á opinberum
vettvangi með kærum og öðrum op-
inberum hætti.“
Hornsteinn réttarríkisins
Í ljósi þeirra margvíslegu ágrein-
ingsmála sem greinarhöfundur rek-
ur nú á hendur kirkjuyfirvöldum á
vettvangi úrskurðar- og áfrýj-
unarnefndar hefur hann undrast
þær áherslur sem hér má líta við af-
greiðslu þjóðkirkjunnar á fyrr-
greindum starfsmannamálum. Er af
hálfu biskupanna þriggja mikið gert
úr mikilvægi þess að „trúa“ fram-
komnum ásökunum og grípa til að-
gerða á grundvelli þeirrar sömu
„trúar“. Þá er áhersla lögð á stuðn-
ing presta við sérhvern skjólstæðing
og tekur biskupana sárt að horfa á
Tvískinnungur kirkjuyfirvalda
Eftir Kristin Jens
Sigurþórsson
Kristinn Jens
Sigurþórsson
» „Verður ekki annað
séð en að núverandi
kirkjuyfirvöld geri mun
minni siðferðiskröfur til
sjálfra sín en þau gera
til annarra.“
Höfundur er síðasti sóknarpresturinn
sem sat Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd.
kristinnjens@icloud.com
fólk þurfa að ganga í gegnum eld-
raunir „með kærum og öðrum op-
inberum hætti“.
Greinarhöfundur gerir ekki lítið
úr þeirri eldraun sem felst í op-
inberri umfjöllun um persónuleg mál
og getur tekið undir með bisk-
upunum hvað það varðar. Hins veg-
ar er ekki annað hægt en að stað-
næmast við þá afstöðu biskupanna
að einfaldlega sé hægt að trúa – eða
eftir atvikum neita að trúa – ásök-
unum að vild og grípa til aðgerða á
grundvelli slíkrar trúarafstöðu.
Verður ekki betur séð en að slík af-
staða til ásakana feli einfaldlega í sér
brottnám þess hyrningarsteins rétt-
arríkisins að menn skuli teljast sak-
lausir uns sekt sannast. Ásakanir um
afbrot á heldur ekki að taka trúan-
legar per se heldur ber að taka þær
alvarlega og bregðast við í samræmi
við það. Er áhyggjuefni að sjá
kirkjuyfirvöld ekki ráða við þá hugs-
un.
Tómlætið sýnir tvískinnung
Greinarhöfundur hefur frá því að
segja að vegna embættis síns sem
sóknarprestur í Saurbæ á Hvalfjarð-
arströnd leitaði hann ítrekað ásjár
biskups Íslands og kirkjuráðs og
gerði grein fyrir alvarlegum málum,
þar sem m.a. telja verður að brotið
hafi verið gegn almennum hegning-
arlögum. Einnig var vígslubisk-
upunum gerð grein fyrir málum.
Ekki er hægt að segja að viðbrögð
biskupanna eða kirkjuráðs hafi verið
traustvekjandi því öllu var aðallega
mætt með grunsamlegu tómlæti.
Voru umræddir aðilar ófáanlegir til
að taka rökstuddar ásakanir alvar-
lega, sem telja verður tvískinnung
þegar horft er til harkalegra við-
bragða þeirra í málum prestanna
tveggja er áður eru nefndir. Verður
ekki annað séð en að núverandi
kirkjuyfirvöld geri mun minni sið-
ferðiskröfur til sjálfra sín en þau
gera til annarra.
Umræddar ásakanir greinarhöf-
undar hafa, ásamt fjölmörgum öðr-
um umkvörtunarefnum í garð
kirkjuyfirvalda og starfsmanna
þeirra, verið sendar úrskurðarnefnd
þjóðkirkjunnar til umfjöllunar en í
starfsreglum um nefndina er að
finna ákvæði sem kveður á um að
kvikni grunur um refsiverða hátt-
semi sé af hennar hálfu hægt að fara
fram á lögreglurannsókn. Þá er í
þjóðkirkjulögum kveðið á um að
hægt sé að víkja embættismönnum
og starfsmönnum frá tímabundið
eða til frambúðar, reynist þeir sann-
ir að sök, auk þess sem hægt er að
leggja til endanlega brottvikningu
þeirra úr hvaða starfi sem er á
kirkjulegum vettvangi.
Viðamikil mál greinarhöfundar
hafa verið send úrskurðarnefnd
þjóðkirkjunnar, sem vonandi er
treystandi fyrir verkefnunum, því á
meðan áfrýjunarnefnd þjóðkirkj-
unnar er lögum samkvæmt alfarið
skipuð af Hæstarétti er formaður
úrskurðarnefndar skipaður án til-
nefningar af biskupi Íslands auk
þess sem annar fulltrúi nefndarinnar
er skipaður af prestastefnu, sem lýt-
ur forystu biskups. Þriðji fulltrúi úr-
skurðarnefndarinnar er svo kosinn
af leikmönnum á kirkjuþingi, þar
sem biskup Íslands situr jafnan í
öndvegi. Hefur biskup Íslands nokk-
uð ríkulega aðkomu að þeim kirkju-
legu stofnunum sem hafa með hönd-
um skipun þeirra nefndarmanna er
nú hefur verið falið að fjalla um
ávirðingar á hendur honum sjálfum.
UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. JANÚAR 2021
Fyrir skömmu kom
lokaniðurstaða frá
Mannréttindadómstól
Evrópu, MDE, um
skipun fyrstu dóm-
aranna við Landsrétt.
Það er dálítið sláandi
að sjá hvað þjóðin,
jafnt almenningur sem
lærðir, taka þessum
efnislega ranga dómi
með miklu umburð-
arlyndi. Það eru stór
orð að segja dóm MDE rangan.
Hvað styður það?
Þegar auglýst var eftir umsókn-
um um 15 dómara við Landsrétt
var sagt að ráðið yrði í stöðurnar
samkvæmt dómstólalögum. En
hvaða lögum og hvað stóð í þeim
lögum? Þar komum við að flóknu
atriði. Það var verið að stofna nýtt
millidómstig; dómstól milli héraðs-
dóms og Hæstaréttar. Ekki var um
að ræða nein eldri lög fyrir nýjan
dómstól, svo setja varð ný lög. Þau
lög voru sett 7. júní, nr. 50/2016.
Lögin sjálf tóku ekki gildi fyrr en
1. janúar 2018. Hins vegar voru við
lögin bráðabirgðaákvæði I, II, IV,
V og VI, sem tóku strax gildi 14.
júní 2016. Bráðabirgðaákvæði I
fjallaði um Hæstaréttarmál.
Br.b.ákv. II. fjallaði
um dómstólasýsluna.
Bráðabirgðaákvæði III
fjallaði um nefnd um
dómarastörf. Bráða-
birgðaákvæði IV
fjallaði um skipun
dómara við Landsrétt.
Í bráðabirgðaákvæði
IV í lögum 50/2016
segir að: „Skipun dóm-
ara við Landsrétt skal
lokið eigi síðar en 1.
júlí 2017.“ Hér var úr
vöndu að ráða. Það
voru einungis bráða-
birgðaákvæðin sem upp voru talin
hér á undan sem tóku gildi 14. júní
2016. Í lögunum voru hins vegar
reglurnar um hvernig ætti að
standa að mati á umsækjendum um
embætti landsréttardómara. Lögin
áttu ekki að taka gildi fyrr en 1.
janúar 2018.
Í IV. hluta bráðabirgðaákvæð-
anna segir að: „Nefnd skv. 4. gr. a
laga um dómstóla, nr. 15/1998, skal
meta hæfni umsækjenda um emb-
ætti dómara við Landsrétt í fyrsta
sinn og láta ráðherra í té umsögn
um umsækjendur í samræmi við 2.
mgr. þeirrar greinar og reglur sem
um nefndina gilda.“
Þarna eru undarleg fyrirmæli
löggjafa. Lagt var til að við mat á
umsækjendum til starfs landsrétt-
ardómara yrði notuð nefnd sem
skipuð var skv. 4. gr. laga nr. 15/
1998. Sú nefnd hafði einungis fyr-
irmæli um hvernig velja ætti
hæstaréttardómara. En nú átti að
meta hæfi umsækjenda um emb-
ætti dómara við Landsrétt. Þær
reglur voru allar í 21. gr. laga nr.
50/2016, sem áttu ekki að taka gildi
fyrr en 1. janúar 2018, eða sama
dag og Landsréttur átti að taka til
starfa. Þarna hafði löggjafanum
orðið á hrapalleg mistök. Heimildir
til að skipa nefnd til að meta um-
sóknir um dómarastöður í Lands-
rétti var að finna í 11. og 12. grein
laga um dómstóla nr. 50/2016. En
þau lög tóku ekki gildi fyrr en 1.
janúar 2018.
Nefndin sem kölluð var saman til
að meta umsóknir umsækjenda um
dómarastörf í Landsrétti var ekki
með neitt gilt umboð til að meta
þær umsóknir. Reglur um hvernig
þær væru metnar tóku ekki gildi
fyrr en 1. janúar 2018. En matið
var framkvæmt síðla árs 2016. Í út-
gefnu hæfismati hinnar meintu
„hæfisnefndar“ var sagt að matið
væri gert samkvæmt reglum nr.
620/2010. Um gildissvið þeirrar
reglugerðar segir svo í 1. gr. þeirr-
ar reglugerðar:
„1. gr. Gildissvið reglnanna.
Reglur þessar gilda um störf
dómnefndar um umsækjendur um
embætti dómara skv. 4. gr. a og 3.
mgr. 12. gr. laga nr. 15/1998 um
dómstóla.“
Í nefndri 4. gr. var fjallað um
hæstaréttardómara. En í 12. gr. var
fjallað um héraðsdómara. Engar
heimildir voru í þessum „reglum“
eða reglugerð til að fjalla um hæfi
umsókna til embættis landsrétt-
ardómara. Þær reglur tóku ekki
gildi fyrr en með lögum nr. 50/2016,
þann 1. janúar 2018.
Öllu þessu til viðbótar, þá brást
dómsmálaráðuneytið hlutverki sínu
við að flokka umsóknirnar eftir því
mikilvægi starfsreynslu sem tiltekið
var í lögum um dómstóla. Um
flokkun starfsreynslu var sagt í V.
kafla: Landsréttur, 21. gr. Almenn
hæfisskilyrði, 7. töluliður:
„Þann einn má skipa í embætti
landsréttardómara sem fullnægir
þessum skilyrðum:
7. Hefur starfað í minnst þrjú ár
sem 1) héraðsdómari, [lögmaður
með málflutningsréttindi fyrir
Hæstarétti], 2) prófessor eða dós-
ent í lögum, lögreglustjóri, sýslu-
maður, saksóknari, ráðuneyt-
isstjóri, skrifstofustjóri í ráðuneyti
því sem fer með málefni dómstóla
og réttarfars eða umboðsmaður Al-
þingis eða hefur um jafnlangan
tíma gegnt öðru líku starfi sem
veitir hliðstæða lögfræðilega
reynslu.“
Þarna er mikilvægri starfs-
reynslu skipt í eina fimm flokka.
Fyrst er talin upp mikilvægasta
starfsreynslan, sem var starfs-
reynsla héraðsdómara í meira en
þrjú ár. Það alvarlegasta við mistök
hæfisnefndar var að nefndin skyldi
ekki virða starfsreynslumörk.
Þannig hefðu allir verið metnir á
jafningjagrunni. Þá hefði málið
strax verið leyst farsællega, þar
sem störfin sem ráða átti í voru 15.
Og það voru 15 héraðsdómarar með
starfsreynslu, sem sóttu um störfin.
Ef algjörlega hefði verið farið eftir
lögum hefði enga hæfisnefnd þurft
til að velja í 15 stöður, þar sem 15
umsóknir voru í efsta starfs-
reynsluflokki. Kæra til Mannrétt-
indadómstóls hefði þá aldrei orðið
inni í myndinni, ef allt hefði farið
eftir gildandi lögum. Og næst hefði
þá verið auglýst eftir 15 héraðs-
dómurum í stað þeirra sem fóru í
Landsrétt.
Mistök að Landsréttarmálið færi til MDE
Eftir Guðbjörn
Jónsson »Kæra til Mannrétt-
indadómstóls hefði þá
aldrei orðið inni í mynd-
inni, ef allt hefði farið eftir
gildandi lögum.
Guðbjörn
Jónsson
Höfundur er fv. ráðgjafi.
haldandi vörukaup innanlands og
framkvæmdir því tengdar og al-
menn hófsemi mun skapa störf og
efla þjóðarhag um tugi milljarða eða
meira á ári hverju. Horfa þarf til
lægri skatta og gjalda, það má t.d.
gera með því að afleggja óþarfar op-
inberar einingar og með hertu að-
haldi á skattaskilum.
Ekki má gleyma heimilunum, viss
vaxtaókyrrð er í loftinu og fleira
sem huga þarf að. Vaxtalækkunin
virðist ekki hafa skilað sér sem
skyldi til allra lántakenda, sem get-
ur skipt verulegum fjárhæðum á
ársgrundvelli af meðalláni. Vísutölu-
þátt verðtryggðra lána og vexti þarf
að endurskoða, stytting á lánstíma
slíkra lána skilar engu. Hér hefur
löngum verið óvissa í lána- og vax-
taumhverfinu, líkt og gerst hefur sl.
mánuði með lánabreytingum og
auknum lántökum með breytilegum
vöxtum og þar með óvissu um fram-
tíðargreiðslubyrði sem fyrr. Sam-
kvæmt sérfróðum er hægt að fá 30
ára óverðtryggð íbúðarlán í Noregi
með 1% vöxtum.
Hef leyft mér að nefna áður þarfa
lækkun á sköttum við starfslok af
séreignarsparnaði o.fl. (t.d. vissri
upphæð pr. ár) þegar margir lækka
mikið í framfærslugetu. Einnig af-
skriftir á námslánum í áföngum eftir
18 til 20 ára trygg greiðsluskil á
þessum lífstíðarlánum, ella t.d. hjá
láglaunafólki. Jafnframt uppbygg-
ingu hagkvæmra íbúða/heimila fyrir
eldri borgara sem myndi rýmka um
húsnæði fyrir yngra fólk/fjölskyldur
í uppbyggðum hverfum.
Hagkvæmt fyrir samfélagið t.d.
með samvinnu lífeyrissjóða, ríkis og
sveitarfélaga. Um 6.000 milljarðar
eru í ávöxtun hjá lífeyrissjóðunum
sem margir sjóðsfélagar njóta því
miður aldrei lífeyris af og/eða í
stuttan tíma. Framlag í sjóðina hef-
ur hækkað mikið án breyttra lífeyr-
isréttinda.
Ljóst er að land og þjóð þarf á
öflugri og skarpri framfarapólitík að
halda, nú sem aldrei fyrr.
»Um 6.000 milljarðar
eru í ávöxtun hjá líf-
eyrissjóðunum sem
margir sjóðsfélagar
njóta því miður aldrei
lífeyris af og/eða í stutt-
an tíma.
Höfundur er fulltrúi/dst. og
talsmaður áhugahóps stjálfstæða
framfarahópsins.
Þarftu að láta
gera við?
FINNA.is