Morgunblaðið - 09.03.2021, Qupperneq 19

Fáðu Tilboð hjá söluráðgjafa í síma
569 1390 eða á augl@mbl.is
UMRÆÐAN 19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MARS 2021
hafðu það notalegt í vetur
vottun reynsla
ára
ábyrgð
gæði
miðstöðvarofnar
Vagnhöfða 11 - 110 Reykjavík - sími 577 5177 - ofnasmidja.is
Eigum úrval af
miðstöðvar- og handklæðaofnum
Markmið og til-
gangur Soroptim-
istahreyfingarinnar er
að styðja við konur til
að geta tekið þátt í
opinberu lífi án mis-
mununar eða ofbeldis.
En nú er það svo að
aðstæður kvenna eru
mjög mismunandi eft-
ir löndum og heims-
hlutum. Þarfir kvenna
geta verið mjög ólíkar
eftir því á hvaða stigi jafnrétti eða
ójafnrétti kynjanna stendur í
þeirra landi eða innan þeirrar
stéttar sem þær tilheyra. Og þetta
kallar á mismunandi stuðning. En
tilgangurinn er alltaf sá sami: Að
efla konur til að vera virkir þátt-
takendur í samfélaginu og nýta
hæfileika sína til fulls, á hvaða
aldri sem þær eru, og hvert sem
áhugamál þeirra kann að vera.
Þetta er ekki eins auðvelt og það
kann að hljóma, því ekki bara
möguleikar, heldur líka viðhorf og
væntingar samfélagsins til kvenna
eru oft allt aðrar og minni en til
karlkynsins. Og gætum þess að
þegar við tölum um samfélag, þá
er helmingur þess konur. Þegar
við ætlum að breyta viðhorfi sam-
félagsins þurfum við að hefja það
snemma, það er, strax í bernsku,
og láta bæði stúlkur og drengi
finna það að það er ætlast til hins
sama af hvorum tveggja þegar
kemur að því að nýta hæfileika
sína í þágu samfélagsins.
Soroptimistar taka mið af starfi
Sameinuðu þjóðanna, þar sem
Kvennastofnunin (UN Women)
hefur með ráðstefnum og rann-
sóknum bent á það sem helst er
áfátt í jafnréttismálum kynjanna.
Hin svokallaða Peking-áætlun er
leiðandi samþykkt á heims-
grundvelli og á 20 ára afmæli í ár.
Alþjóðasamtök soroptimista styðja
markmið hennar heils hugar.
Raunar vilja soroptimistar að
markmiðin nái til ungu kynslóð-
arinnar strax í dag, kvenna og
stúlkna á skólaaldri og í byrjun at-
vinnuþátttöku. Við vitum að frá
blautu barnsbeini fá stúlkur færri
tækifæri og minni hvatningu til að
þróa leiðtogahæfni sína, svo sem í
íþróttum, málfundum og hags-
munagæslu námsfólks. Aðeins
þegar þetta breytist getur sprottið
fram virkari þátttaka kvenna til
forystu í atvinnulífi og fé-
lagsmálum. Reynsla úr barnæsku
hefur svo mikil áhrif á síðari tíma
viðhorf og getur breytt úreltum
staðalímyndum. Raunar verða
staðalímyndir til í bernsku, og
breytast ekki nema byrjað sé þar.
Félagsleg viðhorf eru aft-
urhaldssöm í mörgum heims-
hlutum, og væntingar stjórna lífi
kvenna. Þar sem væntingarnar
eru litlar og lágstemmdar er ekki
að vænta þess að þær rísi til mik-
illa metorða né að hæfileikar
þeirra til forystu fái notið sín. Sér-
staklega á þetta við konur í lönd-
um þar sem karlar axla ekki
ábyrgð á umönnun barna til jafns
við konur.
Nýleg viðbrögð fólks á Vestur-
löndum við Me-too-hreyfingunni
hafa sýnt að ofbeldi og áreitni við-
gengst innan vinnustaða, og úr-
vinnsla mála er oft á ábyrgð
stjórnenda eða mannauðsdeilda.
Og hverjir sitja þar? Það er ekki
gefið að konur og sjón-
armið þeirra njóti
sannmælis. Og hætt er
við að þau mál sem
ættu heima fyrir op-
inberum dómstólum
séu smættuð og fái
málamyndaafgreiðslu
innan fyrirtækja eða
stofnana. Þetta þarf að
bæta.
Mörg hliðstæð dæmi
mætti taka en rúm
leyfir ekki meira en að
tæpa á hatursorðræðu
á netinu, sem dæmin sýna að konur
verða fyrir í meira mæli en karlar.
Það fælir marga konuna frá því að
gefa kost á sér í opinberu lífi.
Til að gera leið kvenna til
ábyrgðarstarfa greiðari ættu öll
ríki að fullgilda samning Samein-
uðu þjóðanna um afnám alls mis-
réttis gegn konum, án nokkurra
fyrirvara. Síðan þarf lagasetningu
og reglur um að konur komist upp
úr glerþakinu og öðlist félagslegt
réttlæti, svo sem launajafnrétti.
Endanlegt markmið er að eyða
kynbundnu misrétti og örygg-
isleysi. Soroptimistar hvetja sér-
staklega til þess að:
 veita ungum stúlkum síþjálfun
sem tryggi meðal annars jákvæðar
væntingar til stúlkna og þrói for-
ystuhæfileika þeirra
 tryggja að menntun stúlkna
feli í sér þjálfun til forystu þeirra
og valdeflingu til þátttöku í fé-
lagsstörfum
 auðvelda konum sem hafa
horfið frá námi til að auka við
menntun sína með öðru móti
 opna leiðir til að konur og
stúlkur taki þátt í opinberu lífi
Í þessu skyni bendum við á eftir-
farandi leiðir:
 Ríki, sveitarfélög og fyrirtæki
leitist við að fylgja kynjakvóta og
geri áætlun um jafnstöðu kynjanna
til frambúðar.
 Allir vinnuveitendur, bæði hið
opinbera og einkageirinn, sem og
félagasamtök, tryggi að starfsmenn
hljóti fræðslu um mikilvægi jafn-
réttis á öllum sviðum starfsem-
innar.
 Karlar fái hvatningu á starfs-
vettvangi sínum til að koma í veg
fyrir kynbundið ofbeldi og mis-
munun, bæði á vinnustað og heim-
ilum.
Nýleg dæmi um stúlkur eins og
Malölu Yousafzai og Grétu Thun-
berg hafa sýnt og sannað að ungar
konur eru hæfar og geta skilað ár-
angri til að umbreyta staðal-
ímyndum og bæta heiminn svo um
munar. Stuðlum að því að fleiri
slíkar fái hlutverk og verðug tæki-
færi. Konur, kjósið að taka slíkum
áskorunum.
Konur, við störfum í þágu rétt-
lætis, jöfnuðar og friðar um heim
allan.
8. mars –
alþjóðlegur bar-
áttudagur kvenna
Eftir Guðrúnu Láru
Magnúsdóttur
Guðrún Lára
Magnúsdóttir
»Markmið og til-
gangur Soroptim-
istahreyfingarinnar er
að styðja við konur.
Greinin er rituð í tilefni
af alþjóðlegum bar-
áttudegi kvenna sem
var í gær.
Höfundur er forseti Soroptimista á
Íslandi.
gudrunlara@mmedia.is
Jafnan höfum við,
sem búum í þessu
landi, litið á okkur
sem „þjóð“, sem „Ís-
lendinga“. En hvað
felst í þessu hugtaki
(eða orði)? Um það
kunna að vera skiptar
skoðanir, sem ef til vill
breytast í rás tímans.
Hér koma nokkrar
skilgreiningar úr nú-
tímanum:
Wikipedia skilgreinir þjóð svo:
„Þjóð er samfélag fólks byggt á
sameiginlegu tungumáli, land-
svæði, sögu, uppruna eða sameig-
inlegri menningu.“ (Þýð. höf.)
Í pistli 2.1. 2006 á Pressan.is
fjallar Eiríkur Bergmann stjórn-
málafræðingur um hugtakið
„þjóð“. Hann segir það flókið, en
segir svo: „Almennt hefur þó verið
talið að ýmsir samverkandi þættir
geti einkennt þjóðir, svo sem af-
markað landsvæði, sameiginlegt
tungumál, einsleitur kynþáttur,
sameinandi trú, sameiginleg saga
og aðrir menningarbundnir þætt-
ir.“
Í grein í DV 30.6. 2018 ræðir
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
þjóðarhugtakið og vísar í ensk-
austurríska heimspekinginn Karl
R. Popper, sem segir að líklega
kæmust Íslendingar næst því að
kallast þjóð, vegna þess að „þeir
töluðu sömu tungu, væru nær allir
af sama uppruna og í sama trú-
félagi, deildu einni sögu og byggju
á afmörkuðu svæði“.
Íslenska Wikipedia segir um
þetta efni: „Þjóð er stór hópur
fólks sem á sér að jafnaði sameig-
inlegt tungumál og menningu,
stundum sameiginlega sögulega
arfleifð og minningar og býr oftast
á samfelldu landsvæði við gagn-
kvæm innri viðskiptatengsl.“
Allar þessar skilgreiningar fela í
sér sameiginlega tungu, menningu
og landsvæði, en einnig sameigin-
lega sögu og trú. Úr þunga þessara
atriða er dregið nokkuð í síðustu
skilgreiningunni, sem virðist hníga
nokkuð að svokallaðri fjölmenn-
ingu.
Shengen
Samkvæmt tölum
Hagstofu Íslands var
mannfjöldi á Íslandi 1.
janúar 2020 364.134. Í
grein í Morgunblaðinu
19.2. 2021 segir Hauk-
ur Logi Karlsson, að
„samkvæmt tölum
Hagstofunnar væru
hér á landi 61 þúsund
innflytjendur af fyrstu
og annarri kynslóð“.
Talan er væntanlega
rúnnuð, en ef hún er notuð eru inn-
flytjendur um það bil 16% þeirra
sem búa í landinu og hafa komið
hingað til lengri dvalar.
Hvers vegna? Vegna þess að við
gerðum þá reginvitleysu að gang-
ast undir ákvæði Schengen-
sáttmálans um frjálsa för fólks.
Ýmsir komu í leit að vinnu eða voru
þegar komnir með hana, en aðrir
leita betri kjara til dæmis í velferð-
arþjónustu. Á meðal hinna síð-
arnefndu eru til að mynda þeir sem
fá hér hæli til langs eða skamms
tíma og hafa sumir fengið það
vegna linku eftirgefanlegra stjórn-
valda sem missa móðinn þegar fá-
mennir hópar taka til háværra mót-
mæla gegn löglegum brottvísunum.
Býr þetta fólk að sameiginlegri
tungu, menningu, sögu og siðum
með þeim sem fyrir eru?
Íslenskan
Í fyrrnefndri grein mælir Hauk-
ur Logi Karlsson gegn því, að í til-
lögum forsætisráðherra um breyt-
ingar á stjórnarskrá sé ákvæði um
íslensku sem ríkismál í landinu.
Hann virðist telja, að gera eigi ráð
fyrir því, að önnur tungumál, og þá
þeirra sem hingað hafa flutt af öðr-
um menningar- og málsvæðum,
njóti nokkurs konar „ríkismálsrétt-
inda“ sinna tungumála.
Fari svo verður ekki lengur ein
þjóð í þessu landi samkvæmt þeim
skilgreiningum á „þjóð“, sem fram
koma fremst í þessari grein, þar
sem „þjóð“ er talin þurfa að hafa
sameiginlegt tungumál og í fram-
haldi af því sameiginlega menningu
og sögu. Til verða innan landsteina
margar þjóðir og þjóðabrot, sem
ekki eru „Íslendingar“, heldur hver
með sína tungu, siði, menningu og
sögu, eins og dæmin sanna á meg-
inlandi Evrópu í þeim gettóum sem
þar hafa myndast.
Er nokkur ástæða til þess að
álíta að þróunin verði önnur hér á
landi?
Íbúarnir
Eins og fram hefur komið segir
Hagstofan íbúa hér landi rúmlega
364.134 við áramótin 2019/2020.
Samkvæmt tölunni um fjölda inn-
fluttra eru þeir um 16% íbúanna.
Innfæddir Íslendingar gera ekki
betur en svo að halda við fjölda sín-
um og reyndar tæplega svo. Við-
haldstalan er talin vera 2,1 barn á
konu, en hefur undanfarin ár tíðum
farið niður fyrir þetta viðmið.
Í langtímaspá Hagstofunnar
22.11. 2019 segir: „Ætla má að
íbúar landsins verði 434 þúsund ár-
ið 2068 samkvæmt miðspá Hagstof-
unnar um þróun mannfjöldans. Til
samanburðar var mannfjöldinn 357
þúsund hinn 1. janúar 2019. Í hásp-
ánni er reiknað með að íbúar verði
506 þúsund í lok spátímabilsins …“
Hvaðan kemur fjölgunin, ef inn-
fæddir Íslendingar halda ekki við
fjölda sínum? Væntanlega í frekara
innflutningi fólks, en ekki síður því,
að hinir aðfluttu eignast gjarnan
fleiri börn en hinir innfæddu og eru
því fyrir ofan – og jafnvel tíðum vel
fyrir ofan viðhaldsviðmiðið.
Í Danmörku er nokkuð rætt um
„befolkningsudskiftning“ (íbúa-
skipti) á einmitt þeim grunni, að
enn bætast við innflytjendur, og
einnig þeim, að þeir fjölga sér (eru
langt yfir viðmiðið 2,1) en inn-
fæddir Danir ekki. Þeim í raun
fækkar, enda þeir vel fyrir neðan
viðmiðið.
Eru íbúaskipti – og þá líka
menningar-, sögu- og siðaskipti –
sú framtíð, sem í vændum er hér á
landi?
Hvað verður þá um „íslenska
þjóð“?
Eftir Hauk
Ágústsson »Hvað er þjóð?
Tunga, menning,
siður
Haukur Ágústsson
Höfundur er fv. kennari.
Þjóð