Morgunblaðið - 14.04.2021, Síða 2

2 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. APRÍL 2021
Ljósmyndir Rutar og Silju
Skipholti 31 | 105 Reykjavík | Sími 568 0150 | www.rut.is |
Opið alla virka daga kl. 10-17
Passamyndir
Tímapantanir
í síma 568 0150
eða á rut@rut.is
Tryggjum
tveggja metra fjarlægð
og gætum ítrustu
ráðstafana
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík. Sími 569 1100 Fulltrúar ritstjóra Sigtryggur Sigtryggsson sisi@mbl.is Ágúst Ingi Jónsson aij@mbl.is Andrés Magnússon andres@mbl.is Fréttir Guðmundur Sv. Hermannsson ritstjorn@mbl.is Menning Einar Falur Ingólfsson
menning@mbl.is Viðskipti Stefán E. Stefánsson vidskipti@mbl.is Íþróttir Víðir Sigurðsson sport@mbl.is mbl.is Jón Pétur Jónsson netfrett@mbl.is Smartland Marta María Jónasdóttir smartland@mbl.is Umræðan | Minningar mbl.is/sendagrein Prentun Landsprent ehf.
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Eldfjallagas frá gosinu í Holuhrauni
2014-2015 leiddi til umtalsverðrar
aukningar öndunarfærasjúkdóma á
Reykjavíkursvæðinu meðan meng-
unar frá gosinu gætti. Þetta kemur
fram í nýrri fræðigrein í Nature
Communications. Dr. Evgenia Ily-
inskaya, dósent í eldfjallafræði við
Leeds-háskóla á Englandi er aðal-
höfundur ásamt Hanne Krage Carl-
sen. Í kynningu á vef Háskólans í
Leeds segir m.a. að niðurstöðurnar
geti haft áhrif á aðgerðir til verndar
heilsu 800 milljóna manna sem búa
nálægt virkum eldfjöllum.
„Það voru gefnar út viðvaranir
vegna gasmengunar, aðallega
brennisteindíoxíðs (SO2), meðan á
Holuhraunsgosinu stóð. Sama er
gert nú vegna gossins í Fagradals-
fjalli. Gasið barst til Reykjavíkur og
þá mældist aukning á öndunarfæra-
sjúkdómum eins og komið hefur
fram í annarri grein,“ sagði Ev-
genia. „Þetta gas barst nokkrum
sinnum til Evrópu og kom svo aftur
til Íslands. Það var ekki gert ráð fyr-
ir því í spám og viðvörunum um
mengun. Við sýnum fram á það að
þessi „ósýnilega“ mengun sem spár
gerðu ekki ráð fyrir olli líka aukn-
ingu öndunarfærasjúkdóma.“
Evgenia sagði að með tímanum
umbreytist gasið í gosmekkinum í
agnir og að gamall mökkur innihaldi
meira af ögnum en gasi. Í ögnunum
er mikið af súlfati, brennisteinssýru
og ýmsum málmum, m.a. þung-
málmum. „Það er ekki vitað hvort
það er efnasamsetningin eða agn-
irnar sjálfar sem valda auknum
heilsuvandamálum. Agnirnar eru
svo smáar að þær komast djúpt ofan
í öndunarfærin. Við vitum að heilsu-
vandamál geta aukist þegar ögnun-
um fjölgar en það er ekki vitað ná-
kvæmlega hvað veldur því,“ sagði
Evgenia.
Eldra fólk og börn viðkvæmust
Aukning öndunarfærasjúkdóma
vegna eldfjallagassins sást helst hjá
fólki eldra en 65 ára og börnum und-
ir 18 ára aldri. Astmasjúklingar
fundu fyrir menguninni og aukning
varð í sölu astmalyfja meðan meng-
unin var til staðar.
„Mér finnst ég hafa lært af þessu
að gasmengunarspár þurfa að ná yf-
ir lengri tímabil, ekki bara fyrstu 3-4
klukkutímana frá því gasið kemur
upp. Spásvæðið þarf að vera nógu
stórt og spátíminn nógu langur til að
hægt sé að sjá hvort mengunin
hangi enn í loftinu nokkrum dögum
eftir að hún kom upp,“ sagði Ev-
genia. Hún sagði að eftir gosið í
Holuhrauni hafi Veðurstofan stækk-
að spásvæði vegna gasmengunar frá
eldfjöllum. Þannig er nú hægt að
fylgjast með gosmekkinum fara til
Evrópu og koma aftur, geri hann
það.
Eldgosið í Fagradalsfjalli er mun
minna en eldgosið í Holuhrauni en
miklu nær byggð. Evgenia sagði að
þess hafi ekki orðið vart enn sem
komið er að mökkurinn frá Fagra-
dalsfjalli hangi jafn lengi í loftinu og
mökkurinn frá Holuhrauni gerði
enda gasmengunin miklu minni í
Fagradalsfjallsgosinu.
Reynslan frá Holuhraunsgosinu
sýni að viðvaranir geri gagn. Þegar
ekki voru sendar út viðvaranir
mældust meiri heilsuáhrif af gos-
menguninni en ella. Því er ráðlegt að
fylgjast með og fara eftir viðvörun-
um sem gefnar eru út.
- Mengun frá Holuhraunsgosinu 2014-2015 leiddi til aukinna öndunarfærasjúkdóma - Gosmökkurinn
fór til Evrópu og kom svo aftur til baka - Skynsamlegt að fylgjast með og fara eftir viðvörunum
Eldfjallagasið hafði áhrif á heilsu
Morgunblaðið/RAX
Holuhraun Þar losnuðu um 11 millj-
ónir tonna af brennisteinsdíoxíði.
Karítas Ríkharðsdóttir
Sigurður Bogi Sævarsson
Skiptar skoðanir eru um þær hug-
myndir Dags B. Eggertssonar borg-
arstjóra að lækka hámarkshraða á
götum Reykjavíkur úr 50 km í 30 km
á nagladekkja-
tímanum frá 1.
nóvember til 15.
apríl í því skyni að
draga úr svif-
ryksmengun. Tal-
ið er að þessar
ráðstafanir geti
dregið úr svif-
ryksmagni um
allt að 40%, en
andmælendur
segja að taka
þurfi fleiri þætti inn í breytuna.
Óraunsæ rómantík, sagði Run-
ólfur Ólafsson, framkvæmdastjóri
Félags íslenskra bifreiðaeigenda, um
þetta mál í samtali við mbl.is í gær.
„Inn í þessa nálgun vantar hvaða
áhrif þetta hefði á líf borgara. Hvað
kosta til dæmis tafir á þjónustu þessi
fyrirtæki? Þá fækkar sam-
verustundum fjölskyldna ef á að
draga annan umferðarhraða í borg-
inni niður í 30 kílómetra á klukku-
stund,“ segir Runólfur Ólafsson, for-
maður Félags íslenskra
bifreiðaeigenda, í samtali við mbl.is í
gærdag.
Heilsuspillandi efni
Þyngd bíla hefur mikil áhrif á
ástand gatnakerfisins, eins og Ólöf
Kristjánsdóttir, byggingaverkfræð-
ingur og sviðsstjóri samgangna hjá
Mannviti, bendir á í samtali við
Morgunblaðið í gær. „Sambandið á
milli þyngdar ökutækis og áhrifa
þess á slit gatna hefur lengi verið
þekkt. Talað er um að einn stór vöru-
bíll orsaki slit á vegum á við 10.000
fólksbíla. „Þrátt fyrir ýmsar aðgerðir
til að draga úr svifryksmengun frá
malbiki eins og minni notkun nagla-
dekkja og slitþolnara malbik, þá er
hlutfall svifryksins í andrúmsloftinu
að mælast nokkuð hátt. Full ástæða
er til að þess að leita áfram leiða til
að takmarka slit á malbiki, sem inni-
heldur mörg heilsuspillandi efni,“
segir Ólöf.
60% bíla á negldum dekkjum
Í greiningu á samsetningu svif-
ryks við Miklubraut árið 2007 kom
fram að malbik var tæplega 50% af
svifrykinu. Fleiri rannsóknir hafa
leitt það sama í ljós.
„Uppruna svifryks má að mestu
rekja til fylliefna í malbiki og ljóst er
að notkun nagladekkja eykur svif-
ryksmyndun verulega. Útblástur og
slit dekkja og bremsa er minnihluti
svifryksins. Stærsti hlutinn kemur
beint af sliti malbiks vegna bíla-
umferðar. Slíkt leiðir til þess að
heildarmagn svifryks eykst jafnan
með meiri hraða,“ segir Ólöf og bætir
jafnframt við að hugmyndir um
lækkun hámarkshraða séu að auki
mikilvægt umferðaröryggismál.
Mikið annríki er á dekkjaverk-
stæðum þessa dagana, enda frestur
til hjólbarðaskipta að renna út. Arn-
ar Tryggvason, stöðvarstjóri hjá N1
á Réttarhálsi í Reykjavík, telur að
um 60% bíla sem þangað er komið
með séu á negldum dekkjum. Þetta
hlutfall sé þó breytilegt milli vetra og
ráðist af tíðarfari.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skipt um dekk Dekkjaskipti eru farin af stað enda nagladekkja mun síður þörf í borginni þegar vetri fer að ljúka.
Svifrykið eykst jafnan
með meiri ökuhraða
- Ræða hugmyndir borgarstjóra - Þyngd bíla hefur áhrif
Ólöf
Kristjánsdóttir
Gunnhildur Sif Oddsdóttir
gunnhildursif@mbl.is
Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir
sagði í samtali við mbl.is í gær, að
beðið verði með að bólusetja með
Janssen-bóluefninu þar til frekari
upplýsingar berist um hvað sé í
gangi.
Eins og mbl.is greindi frá í gær
hefur lyfjaeftirlit Bandaríkjanna
mælt með því að notkun bóluefnis
Janssen við Covid-19 verði tíma-
bundið hætt meðan rannsakað verð-
ur hvort bóluefnið tengist blóðtöpp-
um meðal yngra fólks.
2.400 skammtar af bóluefninu eru
væntanlegir til landsins í dag.
„Það er kannski erfitt að segja ná-
kvæmlega hvaða áhrif þetta hefur,
þetta er fyrst og fremst tímabundið
meðan menn eru að fá meiri gögn og
sjá hvernig staðan er út frá þessum
aðgerðum og þessum viðvörunum
frá Bandaríkjunum,“ segir Þórólfur
og bætir við: „Hvort það verður eitt-
hvað til frambúðar eða eitthvað
tímabundið það treysti ég mér ekki
til að segja. Áhrifin fara alfarið eftir
því hvort þetta verði eitthvað til
langframa eða hvort þetta verði í
stuttan tíma.“
Gæti sett strik í reikninginn
Þórólfur bendir á að ef dreifing-
unni verði einungis seinkað um stutt-
an tíma verði áhrifin ekki svo mikil.
„En ef menn fara eitthvað að
stoppa þetta til lengri tíma þá mun
það setja strik í reikninginn hjá okk-
ur. Ef niðurstaðan verður sú að það
verður ekki ráðlagt að nota bóluefnið
þá náttúrulega setur það stórt strik í
reikninginn.“ »11
Bíða með að nota
bóluefni Janssen
- Kanna mögulegar aukaverkanir
Morgunblaðið/Eggert
Covid-19 Þórólfur vill bíða frekari
gagna um mögulegar aukaverkanir.