Morgunblaðið - 17.04.2021, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. APRÍL 2021
Ég hef veitt því at-
hygli að helstu mæli-
kvarðar vinstriflokk-
anna á árangur í
loftslagsmálum eru
annars vegar hve háir
skattar eru lagðir á al-
menning í nafni and-
rúmsloftsins og hins
vegar hve útgjöld rík-
isins til málaflokksins
eru mikil. Það er orð-
inn reglulegur við-
burður í þinginu að vinstriflokk-
arnir metist um hver býður hæstu
skattana og mestu eyðsluna í þess-
um efnum.
Þvert á það sem vinstriflokkarnir
boða eigum við stefna að árangri á
þessu sviði sem öðrum með sem
lægstum sköttum og minnstum
kostnaði. Vinstrimenn eru hins veg-
ar staðráðnir í því að efna til lofts-
lagsmála við almenning með skött-
um, eyðslu, boðum og bönnum.
Sérstaða Íslands í orkumálum
Loftslagsmálin eru öðrum þræði
orkumál. Íslendingar hafa auðvitað
svo mikla sérstöðu í orkumálum að
ef aðrar þjóðir væru eins og við
væri enginn að tala um hamfara-
hlýnun. Við notum um 80% end-
urnýjanlega orku á meðan restin af
veröldinni notar yfir 80% jarð-
efnaeldsneyti. Evrópusambandið er
að basla við að koma sínu hlutfalli
endurnýjanlegrar orku upp í 20%
og notar til þess alls kyns vafasam-
ar aðferðir eins og brennslu líf-
eldsneytis og lífmassa. ESB stefnir
að því að koma hlutfallinu upp í 32%
árið 2030.
Ef ekki koma fram hagkvæmar
tækninýjungar í orkuframleiðslu
mun heimurinn áfram ganga að
mestu leyti fyrir olíu, kolum og gasi.
Loftslagssamningar munu litlu
breyta þar um. Fólk í fátækari ríkj-
um heims mun ekki af-
þakka raflýsingu úr
kolaorkuveri, gas til
eldunar eða bensín á
bílinn. Ekki af því að
það hafi það sem sér-
stakt markmið að nota
þessa orkugjafa og
vilji ekki skipta yfir í
minna mengandi orka-
gjafa. Ástæðan er sú
að aðrir hagkvæmari
kostir standa þessu
fólki ekki til boða. Það
er mikilvægt að slíkir
kostir komi fram og þróunin er í þá
átt.
Sérstöðu Íslands ætti hins vegar
að viðurkenna í alþjóðlegu samstarfi
um þessi mál eins og gert var fyrstu
tvo áratugina. Vegna sérstöðu okk-
ar er ekki sjálfgefið að við sætum
sömu skilyrðum og þjóðir sem búa
við allt aðrar aðstæður. Íslensku
ákvæðin svonefndu í loftslagssamn-
ingunum voru felld á brott í tíð
vinstri stjórnarinnar 2009-2013.
Himinhá gjöld
Samkvæmt fjármálaáætlun sem
samþykkt var á alþingi á dögunum
verður samtals 60 milljörðum króna
varið til loftslagsmála á árunum
2020-2024. Þessar miklu fjárhæðir
verðskulda sérstaka athugun. Ekki
síst nú þegar ríkissjóður er rekinn
með miklum halla. Í hvað eru þessi
fjármunir að fara og skila þeir
ásættanlegum árangri?
Eftir Sigríði Á.
Andersen
» Það er orðinn reglu-
legur viðburður í
þinginu að vinstriflokk-
arnir metist um hver
býður hæstu skattana
og mestu eyðsluna.
Sigríður Á.
Andersen
Eytt út í loftið
Höfundur er þingmaður.
Síðastliðið ár hefur
verið gert hlé á ýmsu
því sem áður taldist
til almennra mann-
réttinda vegna veiru-
faraldurs. Það var
talið nauðsynlegt. En
á sama tíma leggur
ríkisstjórnin nú fram
sérstakt frumvarp um
lögleiðingu annars
faraldurs sem er ekki
síður hættulegur. Það
er frumvarp um lögleiðingu fíkni-
efna. Verði frumvarpið samþykkt
verður Ísland í sérflokki á heims-
vísu hvað varðar leyfi frá ríkinu til
að fara með og neyta eiturlyfja.
Málið er hið nýjasta frá ríkis-
stjórninni úr flokki „nýaldar-
stjórnmála“. Í slíkum stjórnmálum
eru hlutir jafnan endurskírðir á
þann hátt sem best var lýst í
skáldsögum Orwells. Enda snýst
allt um umbúðirnar. Fyrir vikið
tala stjórnvöld nú ekki um lögleið-
ingu fíkniefna. Þess í stað hafa
þau tekið upp orðskrípið „af-
glæpa-væðing“.
Raunveruleikinn
Raunin er hins vegar sú að hér
er um að ræða einhverja róttæk-
ustu lögleiðingu fíkniefna sem
fyrirfinnst. Talsmenn lögleiðingar
hafa vísað til þess að baráttan við
eiturlyf hafi ekki unnist þrátt fyrir
langa baráttu og því sé baráttan
tilgangslaus.
Þessi „rök“ hafa alltaf verið sér-
kennileg í því ljósi að frá fornu
fari þekkjum við mennirnir ótal
viðfangsefni þar sem endanlegur
sigur mun aldrei vinnast en þó
augljóst að ekki megi
hætta baráttunni
gegn hinu illa. Sjúk-
dómar eru nærtækt
dæmi. Þeim verður
seint útrýmt en það
þýðir ekki að við eig-
um að hætta að berj-
ast gegn þeim. Það
sama má segja um
glæpi.
Aðdragandinn
Eftir áratuga um-
ræðu hafa stjórnvöld
á nokkrum stöðum
lögleitt fíkniefni í mismiklum
mæli. Jafnan eru þetta stjórnvöld
sem aðhyllast nýaldarpólitíkina.
En nú ætlar ríkisstjórn Íslands að
ganga lengra en flestir eða allir
aðrir eftir mjög litla umræðu og í
skjóli heimsfaraldurs.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar er
upprunið hjá pírötum eins og heil-
brigðisráðherra játar og píratarnir
þreytast ekki á að minna á. Það er
því svo komið að ríkisstjórn Vg,
Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks
hefur tekið að sér að innleiða
stefnu sem píratar geta kynnt sem
alheimsmet á næsta heimsþingi
anarkista.
Með leyfi ríkisins
Með því að banna eiturlyf senda
stjórnvöld skilaboð um að þau séu
hættuleg. Það að eitthvað sé ólög-
legt er sterk hindrun.
Með lögleiðingu fíkniefna eru
stjórnvöld í raun að gefa leyfi til
að prófa. Í ótal samkvæmum á
námsárunum og á ólíkum vinnu-
stöðum varð ég aldrei var við
eiturlyf. Eflaust voru þau stund-
um skammt undan en fólk var
ekki að flíka þeim vegna þess að
þau voru ólögleg.
Því væri öðruvísi farið ef ríkis-
valdið legði blessun sína yfir með-
ferð „neysluskammta“. Eftir það
munu ungmenni ekki hika við að
mæta með slík efni í samkvæmi
enda gera þau það með leyfi
stjórnvalda. Það verður þá freist-
ing fyrir aðra að prófa og jafnvel
erfitt að fylgja ekki ef vinirnir
gera það. Það verður aukin hætta
á „smiti“ í hverju bekkjarpartíi
(„hvað er‘idda maður, þetta er lög-
legt“). Fjöldi fólks sem ella hefði
ekki komist í tæri við slíka freist-
ingu eða hópþrýsting mun eiga á
hættu að komast í kynni við fíkni-
efni og margir ánetjast þeim.
Hvað er neysluskammtur?
Allir sem hafa orðið fíklar hafa
byrjað á einum skammti. En hvað
á ríkisstjórnin við þegar hún talar
um neysluskammta? Hún virðist
ekki vita það sjálf því samkvæmt
frumvarpinu á að fela ráðherra að
skilgreina það síðar í reglugerð.
Það er með öðrum orðum verið að
fara fram á að þingmenn sam-
þykki eitthvað sem hvorki þeir né
ríkisstjórnin vita hvað er. Í um-
ræðu um frumvarpið kom fram að
ráðherrann sem flytur málið veit
ekki sjálfur hvað neysluskammtur
er. Það stendur víst til að komast
að því meðal annars með sam-
tölum við fíkniefnaneytendur. En
neysluskammtur eins getur verið
banabiti annars. Þekkt eru dæmi
um að ungmenni hafi látist eftir
að hafa reynt eiturlyf í fyrsta
skipti.
Hvað gerist þegar einhver deyr
af „ráðlögðum neysluskammti“
samkvæmt reglugerð ráðherra?
Hver verður ábyrgð stjórnvalda
þá?
Svo bætist það við að í raun er
ekki bara um einn neysluskammt
að ræða. Ráðherrann skýrði það í
umræðunni að e.t.v. mætti miða
við að 10 daga birgðir væru
neysluskammtur og óheimilt verð-
ur að gera fíkniefni upptæk hjá 18
ára og eldri ef þau eru „til eigin
neyslu“.
Þannig verður komin upp sú
staða að lögreglan getur tekið
bjórdós af 18 ára ungmenni en ef
sami einstaklingur er með 10 poka
af kókaíni getur viðkomandi sagt
löggunni að hypja sig.
Auðveldara að selja,
erfiðara að hjálpa
Menn geta svo rétt ímyndað sér
hvort þetta muni ekki auðvelda
fíkniefnasölum starfið og þar með
þeim sem halda utan um skipu-
lagða glæpastarfsemi sem liggur
þar að baki. Lögreglunni verður í
raun gert ókleift að grípa inn í.
Sölumenn dauðans geta starfað
fyrir opnum tjöldum á meðan þeir
gæta þess að ganga ekki með all-
an lagerinn á sér (sem þeir hafa
væntanlega ekki gert hvort eð er).
Með lögleiðingunni er komið í
veg fyrir möguleika lögreglu eða
aðstandenda á að grípa inn í til að
hjálpa fíkniefnasjúklingi. Eftir að
áform ríkisstjórnarinnar voru
kynnt ræddi ég við foreldra sem
sögðu mér að það hefði bjargað
lífi sonar þeirra að hægt hefði ver-
ið að grípa inn í þegar hann var
tekinn með neysluskammt.
Bent hefur verið á að ekki eigi
að refsa veiku fólki fyrir veikindin.
Eflaust eru flestir sammála því en
raunin er sú að fólk er ekki dæmt
til fangelsisvistar á Íslandi fyrir
að vera tekið með neysluskammt
af fíkniefnum. Það er hins vegar
sjálfsagt að endurskoða skráningu
slíkra brota í sakaskrá. Það er
ástæðulaust að láta fólk sitja uppi
með mistök til langrar framtíðar
eftir að viðkomandi hefur tekið sig
á.
Kristjanía heimsins
Síðastliðið ár hefur stjórnmála-
umræða verið í lamasessi vegna
veirufaraldurs. Við þær aðstæður
hafa stór mál runnið í gegn án
eðlilegrar opinberrar umræðu. En
værukærð má ekki verða til þess
að á Íslandi verði gengið lengra
en nánast alls staðar annars stað-
ar í lögleiðingu eiturlyfja og þar
með aukið á smithættu skæðasta
faraldurs Vesturlanda.
Í frumvarpinu er vísað til
reynslu annarra landa og meintra
fordæma sem eru þó allt annars
eðlis ef að er gáð. Raunin er sú að
verði frumvarpið að lögum verður
Ísland sér á parti varðandi frelsi
til eiturlyfjaneyslu. Lög landsins
munu þá ganga langt umfram það
sem viðgengst í Kristjaníu í Kaup-
mannahöfn, hvort sem litið er til
formlegra reglna eða raunveru-
legrar framkvæmdar þeirra.
Vonandi ná menn áttum áður en
Ísland gerist leiðandi í lögleiðingu
eiturlyfja. Annars verða gerð stór-
kostleg mistök í máli sem er raun-
verulega upp á líf og dauða.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson »Raunin er hins vegar
sú að hér er um að
ræða einhverja róttæk-
ustu lögleiðingu fíkni-
efna sem fyrirfinnst.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er formaður Miðflokksins.
Lögleiðing eiturlyfja
Á síðustu dögum
hefur ráðuneyti mitt
opnað tvo rafræna
gagnagrunna, annars
vegar Mælaborð fisk-
eldis og hins vegar
Mælaborð landbún-
aðarins. Megintil-
gangurinn að baki
báðum þessum verk-
færum er hinn sami;
að tryggja yfirsýn yf-
ir þessar atvinnugreinar og auka
gagnsæi um starfsemi þeirra.
Mælaborð landbúnaðarins
Stofnun Mælaborðs landbún-
aðarins er hluti af samkomulagi
ríkis og bænda við endurskoðun
rammasamnings búvörusamninga
en þar kemur fram að nauðsynlegt
þyki að hafa yfirsýn yfir fram-
leiðslu, sölu og birgðir í landinu
m.a. vegna fæðuöryggis og að slík-
ur gagnagrunnur auki gagnsæi.
Í mælaborðinu er að finna
margvíslegar upplýsingar um ís-
lenskan landbúnað. Meðal annars
um framleiðslu og innflutning bú-
vara, tölfræðilegar upplýsingar
um fjölda bænda og búfénaðar og
stuðningsgreiðslur til bænda.
Mælaborðið hefur þannig mikið
upplýsingagildi fyrir neytendur,
bændur, stjórnvöld og aðra sem
vilja nálgast upplýsingar um stöðu
og þróun helstu upplýsinga og
hagtalna í íslenskum landbúnaði.
Í mínum huga er mælaborðið
nauðsynlegt verkfæri til að
tryggja yfirsýn við framkvæmd
landbúnaðarstefnunnar á hverjum
tíma. Opnun mælaborðsins markar
tímamót því með því eiga stjórn-
völd frumkvæði að opinberri birt-
ingu þessara mikilvægu upplýs-
inga og gera þær
aðgengilegar öllum.
Gagnsæi er þannig
aukið og um leið
stuðlað að því að um-
ræða um landbúnað
byggist á rauntölum.
Næsta skref verður
að þróa og styrkja
mælaborðið enn frek-
ar.
Mælaborð fiskeldis
Kveikjan að Mæla-
borði fiskeldis var
ráðherrafundur sem ég sótti í
Færeyjum sumarið 2018. Þar fékk
ég tækifæri til að kynnast stöð-
unni á fiskeldi í Færeyjum, meðal
annars rafrænni upplýsingaveitu
sem birti allar helstu upplýsingar
um stöðu og þróun greinarinnar. Í
kjölfarið setti ég af stað vinnu við
að búa til slíkt mælaborð hér á
landi.
Árið 2019 voru gerðar breyt-
ingar á lögum um fiskeldi. Meðal
breytinga var að fiskeldisfyr-
irtækjum var gert að afhenta Mat-
vælastofnun mánaðarlega ýmsar
upplýsingar úr rekstri fyrirtækj-
anna. Sú breyting gerir okkur
kleift að nálgast þessar upplýs-
ingar og birta opinberlega. Þannig
er í mælaborðinu að finna upplýs-
ingar um m.a. umfang lífmassa í
sjókvíaeldi, umfang rekstrarleyfa,
áhættumat, burðarþol, afföll,
fjölda fiska og fjölda laxalúsa eftir
landshlutum og fjörðum. Einnig er
þar að finna kortasjá sem sýnir
staðsetningar eldissvæða um land-
ið, hvaða svæði eru í notkun og
þróun lífmassa. Þá eru eftirlits-
skýrslur Matvælastofnunar vegna
eftirlits með rekstri og búnaði
fiskeldisstöðva birtar í mælaborð-
inu.
Frumkvæði stjórnvalda að birt-
ingu þessara upplýsinga eykur
gagnsæi í starfsemi greinarinnar,
en tryggir um leið heildstæðari yf-
irsýn yfir stöðu og þróun grein-
arinnar.
Auðveldar stefnumótun
Stofnun þessara mælaborða er
til þess fallin að spara skrifræði,
m.a. við svörun upplýsingabeiðna
enda slíkt í mörgum tilvikum
óþarfi þegar upplýsingarnar eru
öllum aðgengilegar. Einna mik-
ilvægast er þó að það sé hægt að
nálgast á einum stað rauntölur um
starfsemi þessara mikilvægu at-
vinnugreina. Slík yfirsýn treystir
grunn þeirra ákvarðana sem
stjórnvöld taka á hverjum tíma og
auðveldar heildstæða stefnumótun
til framtíðar. Við þurfum enda að
þekkja bæði stöðu þessara at-
vinnugreina og söguna til að geta
kortlagt framtíðina, eins og segir í
aldamótaljóði Einars Benedikts-
sonar:
Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt
skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei, hvað
er nýtt.
Heildstæð yfirsýn yfir ís-
lenskan landbúnað og fiskeldi
Eftir Kristján Þór
Júlíusson
Kristján Þór Júlíusson
»Megintilgangurinn
að baki báðum þess-
um verkfærum er hinn
sami; að tryggja yfirsýn
yfir þessar atvinnu-
greinar og auka
gagnsæi um starfsemi
þeirra.
Höfundur er sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra.