Morgunblaðið - 31.05.2021, Síða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. MAÍ 2021
Í greininni Undir suðrænni sól fjalla
þau Erla Erlendsdóttir og Karl
Jóhannsson um sólarferðir
Íslendinga til Spánar.
Sólarferðir til Spánar
[…] Árið 1955 stofnuðu nokkrir
áhugamenn Ferðafélagið Útsýn.
Framkvæmdastjóri þess var Ing-
ólfur Guðbrands-
son sem hafði
starfað hjá
Ferðaskrifstofu
ríkisins um nokk-
urra ára skeið.
Hér var á ferðinni
nýtt félag sem
lagði áherslu á að
fólk fengi hvíld í
sumarleyfis-
ferðum. Í fréttatilkynningu í Morg-
unblaðinu 1957 segir að Útsýn efni
til þriggja hópferða næsta sumar og
að í athugun sé að efna til Spánar-
ferðar í september. Ári síðar, eða í
mars 1958, auglýsti Ferðafélagið
Útsýn kvöldvöku í Sjálfstæðishúsinu
en þar stóð til að J.A.F. Romero,
sendikennari við Háskóla Íslands,
myndi flytja erindi sem hann nefndi
„Svipmyndir frá Spáni“. Tekið var
fram að erindið hefði verið samið
með tilliti til ferðamanna og fjallaði
einkum um siði og venjur á Spáni og
að það yrði flutt á íslensku enda tal-
aði sendikennarinn „málið ágætlega
vel.“ Í september þetta sama ár lenti
Skymaster-vél Flugfélags Íslands
með 54 farþega á Barajas-flugvelli í
Madríd ásamt fararstjóranum Ing-
ólfi Guðbrandssyni og J.A.F. Rom-
ero sem átti að vera „stoð og stytta“
hans, „alfróður um Spán og spænska
menningu og dável mæltur á
íslenska tungu“. Ferðatilhögunin
var þannig að flogið var til Madrídar
og aftur heim frá Barcelona. Frá
Madríd var ekið til Córdoba, Sevilla,
Granada og Alicante og dvalist tvo til
þrjá daga í hverri borg. Frá Alicante
var svo siglt til Mallorca og dvalið í
Palma í fimm daga. Þá var farið til
Barcelona og borgin skoðuð áður en
heim var haldið.
Ári síðar birtist í Alþýðublaðinu sú
frétt að 8. september 1959 hafi
Viscount-vél Flugfélags Íslands far-
ið til Madrídar með yfir 40 farþega á
vegum Ferðafélagsins Útsýnar og
að ferðaskrifstofan hafi tekið flug-
vélina á leigu til fararinnar. Skipulag
ferðarinnar var með svipuðu sniði og
áður. Í febrúar sama ár hafði komið
fréttatilkynning í Vísi þar sem skýrt
var frá þemur orlofsferðum Útsýnar
til útlanda. Meðal þeirra var ferð til
Spánar og Mallorca. Þar segir að
Spánn sé „orðinn eitt vinsælasta
ferðamannaland álfunnar enda hefur
landið upp á margt að bjóða, frábæra
náttúrufegurð, fagrar byggingar og
minjar hinnar sérstæðu fornu menn-
ingar, sem er í senn af arabískum og
rómönskum toga spunnin“. Farið er
lofsamlegum orðum um gestrisni
Spánverja og bent á að á Spáni sé
verðlag lægra „en víðast hvar annars
staðar í álfunni“. Útsýn bauð upp á
svipaðar ferðir næstu árin enda nutu
þær mikilla vinsælda. Ummæli far-
þega voru alla jafna lofsamleg eins
og eftirfarandi orð sýna: „Að okkar
mati ættu fleiri Íslendingar að
leggja leið sína til þessa fagra, sól-
ríka lands og hinnar kurteisu, geð-
þekku þjóðar, sem það byggir.“ Ekki
leið á löngu þar til aðrar íslenskar
ferðaskrifstofur fóru að bjóða upp á
svipaðar Spánarferðir, eins konar
sambland af menningar- og sólar-
ferðum, en á þessum árum voru
„aðallega kynnisferðir farnar til
skemmtunar og fróðleiks en ekki
fyrst og fremst til hvíldar“, eins og
Ingólfur Guðbrandsson sagði í við-
tali árið 1970.
Guðni Þórðarson, blaðamaður hjá
Tímanum, fór fyrstu ferðina til Mal-
lorca með hóp Íslendinga vorið 1959.
Hann hafði skipulagt afar vel heppn-
aða páskaferð til Parísar fyrir Flug-
félag Íslands árið áður og var beðinn
um að skipuleggja aðra ferð með
svipuðu sniði. Þá bætti hann Mal-
lorca inn í ferðaáætlunina. Sam-
kvæmt Guðna vissu Íslendingar yfir-
leitt lítið um Mallorca og Spán á
þessum tíma og minnist hann þess
að „þetta var í fyrsta sinn sem
íslensk flugvél lenti á Mallorca“. Svo
fór að Guðni söðlaði um og í sept-
ember árið 1959 tók ferðaskrifstofa
hans Sunna til starfa og skömmu síð-
ar hóf hann að bjóða Íslendingum
ferðir til Kanaríeyja. Fyrsta ferðin
var farin árið 1962 og var flogið frá
Íslandi með DC-6B vél Flugfélags
Íslands með millilendingu í Lund-
únum. Þessi fyrsta ferð var farin til
Tenerife en nokkrum árum síðar var
flogið til Gran Canaria og þá var lent
í Las Palmas. Þegar fram liðu stund-
ir bauð Sunna upp á beint leiguflug
frá Íslandi til sólarlanda, einkum til
Spánar. Í fyrstu annaðist Flugfélag
Íslands flugið en síðar sá flugfélagið
Air Viking, sem Guðni stofnaði árið
1970, um allt flug fyrir ferðaskrif-
stofuna. Samkvæmt Guðna voru
„Spánarferðirnar alltaf veigamestar
í sólarlandafluginu […]“ og „ferðir
til Mallorca og Costa Brava og Costa
del Sol voru alltaf vinsælastar“.
Miklar hræringar hafa markað
sögu ferðaskrifstofa á sviði skipulags
og sölu utanlands- og orlofsferða og
margar hurfu af sviðinu en nýjar
komu í staðinn. Hjá langflestum var
boðið upp á Spánarferðir.
Sólarlandaferðir
[…] Vinsælustu Spánarstrend-
urnar hafa í gegnum tíðina verið
Costa Brava, Costa Blanca og Costa
del Sol á meginlandi Spánar, og svo
fjölmargar strendur á Mallorca og
Kanaríeyjum. Ýmis afþreying var í
boði meðan á dvölinni stóð, svo sem
skoðunarferðir, skemmtiferðir í
næturklúbba og hinar svokölluðu
grísaveislur, sem voru geysivinsælar
á sínum tíma. Þessar veislur voru
almennt haldnar á herrasetri eða
bóndabæ upp til sveita að kvöldi til.
Þær voru með þannig sniði að fyrir
gesti var borinn sangría, „þjóðar-
drykkur“ Spánverja, og grillað
svína- og kjúklingakjöt. Meðan
snæddur var kvöldverður var mikil
dans- og skrautsýning, og fleira til
skemmtunar. Eftir kvöldverðinn
hófst dansleikur og var dansað fram
á nótt við undirleik stórhljómsveitar
hússins. Í mörg ár buðu ferðaskrif-
stofur til grísaveislu á Íslandi til að
kynna ferðir næsta árs. Ferðakynn-
ingarnar gengu meðal annars undir
heitinu Sunnu- eða Útsýnarkvöld og
voru gjarnan auglýstar í dagblöðum
landsins, einkum á árunum frá um
1965 og fram á níunda áratug síðustu
aldar. Sem dæmi má nefna að í febr-
úar 1967 auglýsir Sunna Spánar-
hátíð í Súlnasal Hótel Sögu en
„þangað er sérstaklega boðið öllum
þeim sem tekið hafa þátt í hinum vin-
sælu Mallorcaferðum“ á vegum
ferðaskrifstofunnar. Í nóvember
1974 var boðið upp á Útsýnarkvöld
og grísaveislu á Hótel Sögu og
næstu ár á eftir leið ekki sá vetur að
ekki væri í boði grísaveisla og „fiesta
espanol“ með sangríu og grilluðu
svínakjöti, myndasýningum frá
sólarströndum og ferðakynningum,
ferðabingói eða -happdrætti, tísku-
sýningu eða fegurðarsamkeppni, og
alla jafna endaði skemmtunin með
því að leikið var fyrir dansi fram yfir
miðætti.
Þessar veislur heyra nú sögunni
til á Íslandi en lifa þó í minningu
eldri kynslóða og í einstaka söng-
lagatexta. Hljómsveitin Stuðmenn
söng árið 1975: „Á Spáni get ég
skemmt mér fyrir lítið fé, á Spáni
kostar sjússinn ekki neitt. Grísa-
veisla, dexterín og diskótek. Sólolía,
bikiní og bús“ og gerði létt grín að
íslenskum sólarlandaförum. Laddi
samdi einnig lag sem er nokkuð lýs-
andi fyrir sólarlandaandann sem
sveif yfir vötnum á Íslandi á áttunda
áratug 20. aldar. Þar segir hann að á
Spáni sé „gott að djamma og djúsa“
og að ekkert jafnist á við „að þruma
sér í gott sólbað“ og telur síðan upp
þá dægradvöl sem er í boði: „Grísa-
veisla, sangría og sjór, senjórítur,
sjóskíði og bjór“. Að ógleymdu
nautaati og næturklúbbaferð.
Fleiri sönglagatextar hafa verið
samdir um Spán og Spánarferðir.
Árið 1961 kom út 45-snúninga hljóm-
plata með tveimur lögum. Annað var
Spánarljóð sem Jónas Jónasson
söng ásamt hljómsveit Svavars
Gests en textann samdi Sigurður
Þórarinsson. Lagið varð vinsælt í þá
tíð en hann segir „frá landi herlegu
Spáníá“, þar sem senjóríturnar
„syngja um ástir með ljúfum hreim.“
„Kanarí, Kanarí. Kostaeyjan sem
kemur mér alltaf í sólskinsskapið“
þar sem alla daga er „hægt að sleikja
sól við engin ský“ söng svo Steini
Spil forðum. Þá má nefna að árið
1976 var leikritið Sólarferð-Viva
España eftir Guðmund Steinsson
(1925-1996) frumsýnt í Þjóðleikhús-
inu. Hér er á ferðinni gamanleikur
með alvarlegum undirtón. Í verkinu
bregður höfundurinn upp mynd af
sólarlandaferðum Íslendinga á átt-
unda áratugnum, en þann heim
þekkti Guðmundur vel af starfi sínu
sem fararstjóri í sólarlöndum árum
saman.
Má segja að þessir textar séu vitn-
isburður um það hversu mikilvægur
þáttur sólarlandaferðir voru í lífi
margra landsmanna á þessum árum.
Nú á dögum eru þessar ferðir með
öðru sniði og ekki eins mikil nýjung
að bregða sér út fyrir landsteinana
eða „fara í siglingu“, eins og það var
kallað áður fyrr.
Í tengslum við sólarlandaferðirnar
spruttu upp ýmsir klúbbar og hópar.
Má til dæmis nefna að á sjötta
hundrað manns mættu til leiks þeg-
ar félagsskapurinn Club Mallorca
var stofnaður árið 1975. Hér var
saman komið áhugafólk um Mallorca
og sólarlandaferðir. Klúbbar voru
einnig stofnaðir fyrir ungt fólk, til
dæmis Klúbbur 32, ferðaklúbbur
sem frá árinu 1974 stóð meðal ann-
ars fyrir sólarlandaferðum í sam-
vinnu við ferðaskrifstofuna Sunnu. Í
júlí 1975 birtist eftirfarandi auglýs-
ing Klúbbs 32 í Morgunblaðinu:
Viltu fjör í fríinu? Hótel Club 33 á
Mallorca er eingöngu ætlað ungu
fólki á aldrinum 18-32ja ára. Þetta er
nýtt og glæsilegt hótel við Palma
Nova ströndina. […] Innifalið í verði
er: Allar ferðir […] ókeypis aðgang-
ur að diskótekinu ásamt sérstakri
dagskrá hótelins. (Hlöðuball, Grísa-
veisla, fríir drykkir o.fl.)
Þá stofnaði Útsýn FRÍ-klúbbinn
árið 1984 „til að styrkja sumarleyfis-
ímyndina og heilsuna með hollri
hreyfingu og fjölbreyttri skemmtun
við hæfi fólks á öllum aldri“, upplýsti
Ingólfur Guðbrandsson, forstjóri
ferðaskrifstofunnar. Forystumenn
klúbbsins stóðu fyrir ýmiss konar
ferðafræðslu fyrir áhugasama ferða-
langa ásamt því að bjóða upp á mála-
námskeið í ensku, ítölsku, spænsku
og þýsku.
Enn fremur var komið á fót klúbb-
um fyrir eldri borgara, sérsniðnar
ferðir til sólarlanda stóðu félags-
mönnum til boða og var ýmislegt í
boði til dægrastyttingar. Eins voru
settir á laggirnar klúbbar fyrir börn
á öllum aldri með það í huga að hafa
ofan af fyrir ungu kynslóðinni, og
íþróttaklúbbar voru starfræktir svo
stunda mætti íþróttir af krafti undir
suðrænni sól.
Þess má geta að um tíma var
starfræktur íslenskur ferðamála- og
fararstjóraskóli á Mallorca. Námið
var hliðstætt því sem ferðaskrif-
stofur annarra landa buðu upp á með
það fyrir augum að undirbúa fólk
fyrir starf í þessum geira ferðaþjón-
ustunnar. Var um tæplega tveggja
mánaða námskeið að ræða þar sem
kennd voru ýmis undirstöðatriði í
þjónustu við sólarlandafara, svo sem
hótelstörf, fararstjórn, flugvallar-
störf og farseðlaútgáfa. Nemendum
skólans var jafnframt kennd
spænska en í málinu var „veitt
undirstaða er nægja átti til einfaldra
samræðna og skilnings á venjulegu
rituðu máli“, og saga Spánar ásamt
menningu Miðjarðarhafslanda. Að
skólanum stóðu íslenskir aðilar og
spænsk ferðamálayfirvöld og voru
kennarar jafnt íslenskir sem erlend-
ir. Þetta nám var í boði veturinn
1989.
„Grísaveisla, sangría og sjór“
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Sólarferð Kátir Íslendingar í sólarlandaferð á Spáni undir lok áttunda áratugarins.
Bókarkafli | Í bókinni
Á fjarlægum ströndum,
sem Erla Erlendsdóttir
og Kristín Guðrún
Jónsdóttir ritstýra, er
safn greina eftir fjórtán
höfunda, sem snúast
um margvísleg tengsl
Íslands og Spánar
í tímans rás.
Vissir þú að
r þína auglýsingu?
Morgunblaðið er með
47%
lengri lestrartíma að
meðaltali og
106%
lengri yfir vikuna *
yfi
*
G
a
llu
p
Q
1
2
0
2
1