Morgunblaðið - 23.06.2021, Side 10

10 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 2021FRÉTTIR
Hann Youssef minn er malískur í
aðra ættina, og af eyðsluvenjum
hans grunar mig sterklega að ást-
kær eiginmaður minn sé kominn í
beinan karllegg af Mansa Musa
sem stýrði Malíveldinu á 13. og 14.
öld.
Á þeim tíma var Malí stærsta
gullframleiðsluland heims og í
krafti gull- og saltnáma landsins
auðgaðist Mansa Musa svo mikið
að hann er talinn hafa verið einn
af ríkustu mönnum mannkynssög-
unnar – ef ekki sá ríkasti.
Mansa Musa var múslimi og árið
1324 lagði hann af stað í píla-
grímsför til Mekku, um það bil
4.300 km leið, og er ekki hægt að
finna nokkur dæmi í sögubókunum
um íburðarmeira ferðalag. Í fylgd-
arliði konungsins voru um 60.000
menn sem allir klæddust flíkum úr
fegursta útsaumaða silki. Þar af
voru 12.000 þrælar sem báru hver
um sig nærri tvö kíló af gull-
stöngum. Þá komu með hópnum 80
kameldýr sem voru klyfjuð pokum
fullum af gulli.
Eins og góðum múslima sæmir
var Mansa Musa rausnarlegur og
þeim fátæklingum sem hann mætti
á leið sinni til Mekku gaf hann gull
sem ölmusu. Þar sem hann hafði
langa viðdvöl, s.s. í Kaíró, Medínu
og Mekku, streymdi malískt gull
inn í efnahaginn enda Mansa Musa
eyðsluglaður og gjafmildur.
Mest voru áhrifin í Kaíró þar
sem hópurinn gisti í þrjá mánuði,
en þar bættist svo mikið gull inn í
hagkerfið að það olli strax mikilli
verðbólgu. Markaðsverð á gulli
hríðlækkaði og um leið snarhækk-
aði verð á neysluvörum, og tók það
meira en áratug fyrir hagkerfi
Kairó að jafna sig á heimsókninni.
Hafa hagfræðingar reiknað það út
að sú verðbólga sem ferðalag
Mansa Musa skapaði í Mið-
Austurlöndum hafi valdið efna-
hagstjóni sem næmi um 1,5 millj-
örðum dala að núvirði.
Slys eða ásetningsverk?
Mansa Musa til málsbóta segja
sumir sagnfræðingar að hann virð-
ist hafa áttað sig á því á leiðinni
heim úr pílagrímsförinni hvernig
hann hafði stórskaðað þau svæði
sem hann hafði heimsótt, og lét
hann menn sína því heimsækja alla
þá lánveitendur sem þeir gátu
fundið og taka gull að láni á háum
vöxtum til að reyna að koma aftur
jafnvægi á peningamarkaðinn.
Aðrir telja að það hafi verið ætl-
unarverk hjá Mansa Musa að
hleypa gullmarkaði Kaíró í upp-
nám enda var egypska höfuðborgin
á þessum tíma miðstöð gull-
viðskipta. Kannski vakti það fyrir
malíska kónginum að láta Tim-
búktú eða Gaó taka við hlutverki
Kairó í gullhagkerfi heimsins, og
máski að allur íburðurinn og
rausnarskapurinn á leiðinni til
Mekku hafi verið ein stór al-
mannatengslaherferð til að koma
Malí á kortið – og það í bók-
staflegri merkingu, því þegar
kortagerðarmenn á Majorka riss-
uðu upp miðalda-heimskortið
fræga Atlas català árið 1375 gættu
þeir þess að tiltaka sérstaklega
staðsetningu Malíveldis og teikn-
uðu þar svartan konung í hásæti
sínu, með stóra gullkórónu á höfði
og gylltan hnött eða hnullung í
annarri hendinni.
Boðskapur sögunnar er kannski
sá að næst þegar lesendur fara í
búðarferð með maka sem á það til
að vera helst til eyðsluglaður í
verslunum frönsku og ítölsku
tískurisanna, þá sakar ekki að
stíga lauflétt á bremsuna með því
að segja: „En elskan mín, manstu
ekki hvað gerðist í Kaíró á 14.
öld?“
Verðbólguþrýstingur
úr mörgum áttum
Það er ágætt að rifja upp sög-
una af Mansa Musa nú þegar
margir óttast að framundan sé
nýtt verðbólguskeið. Líkt og
rausnarskapur malíska konungsins
hafði neikvæðar afleiðingar til
lengri tíma virðast rausnarlegar
greiðslur bandarískra stjórnvalda í
kórónuveirufaraldrinum ætla að
draga dilk á eftir sér og hætta á
að áhrifanna muni gæta um allan
heim.
Sömu efnahagslögmál eiga við í
dag og árið 1324 og hafa hagfræð-
ingar sem vita sínu viti lengi varað
við því að stjórnvöld í stærsta hag-
kerfi heims væru að ganga allt of
langt með örvunaraðgerðum sín-
um. Er verðbólga nánast óhjá-
kvæmileg ef nýjum peningum er
dælt inn í hagkerfi án þess að
samsvarandi aukning í verðmæta-
sköpun eigi sér stað.
En til að gera illt verra standa
Bandaríkin líka frammi fyrir verð-
bólgu vegna minnkaðs vöru-
framboðs. Þannig er t.d. verð á
timbri í hæstu hæðum, m.a. vegna
þess að ekki er nóg af timbri í boði
á markaðinum til að mæta þörfum
byggingariðnaðar sem núna er að
vakna aftur til lífsins eftir kórónu-
veirufaraldurinn. Nemur verð-
hækkun timburs 124% bara á
þessu ári. Flutningakerfum heims-
ins hefur líka gengið erfiðlega að
bregðast við aukinni eftirspurn og
flöskuhálsar myndast víða, með til-
heyrandi töfum og hækkandi flutn-
ingskostnaði sem síðan smitast út í
allt vöruverð. Bílaleigurnar, sem
reyndu að minnka bílaflota sína
eftir að faraldurinn lamaði ferða-
þjónustugeirann, eiga núna í stök-
ustu vandræðum með að skaffa
ökutæki fyrir fólk á faraldsfæti og
hefur verð á notuðum bílum rokið
upp um 21% – bara í aprílmánuði
nam hækkunin 10%. Ekki er hægt
að biðja bílaframleiðendur um nýja
bíla, því að skortur á tölvukubbum
hefur orðið til þess að hægja hefur
þurft á færiböndum bílaverksmiðj-
anna.
Til að bæta gráu ofan á svart
eiga vinnuveitendur fullt í fangi
með að fá fólk til starfa til að geta
aukið framleiðslu og mætt þannig
vaxandi eftirspurn – og það þrátt
fyrir að margar milljónir Banda-
ríkjamanna séu á atvinnuleys-
isskrá. Er háum atvinnuleys-
isbótum kennt um en yfirvöld í
Bandaríkjunum ákváðu að greiða
viðbótarstyrk til þeirra sem misstu
vinnuna í faraldrinum og eru bæt-
urnar það háar að fyrir marga
borgar sig ekki að vinna. Er
stuðningurinn við atvinnulausa það
rausnarlegur á sumum stöðum í
Bandaríkjunum að jafngildir því
fyrir fjögurra manna fjölskyldu að
hafa um 100.000 dali í árstekjur.
Er komið að skuldadögum?
Bæði Janet Yellen, fjár-
málaráðherra Bandaríkanna, og
Jerome Powell seðlabankastjóri
hafa fullyrt að verðbólguskot síð-
astliðinna mánaða sé bara tíma-
bundið: hagkerfið sé að koma upp
úr lægð og að skammvinnt ósam-
ræmi framboðs og eftirspurnar
leiti jafnvægis. Vinnumarkaðstölur
halda samt áfram að benda til
þess, mánuð eftir mánuð, að
bandaríska hagkerfinu gangi illa
að koma framboðshliðinni í lag.
Enginn veit með vissu hvað gæti
gerst næst. Á meðan Powell og
Yellen halda fast í að allt lagist af
sjálfu sér þá hefur t.d. Michael
Burry – sem er þekktur fyrir að
hafa stórgrætt á því að hafa séð
fyrir hrun bandaríska skuldatrygg-
ingamarkaðarins – varað við kröft-
ugu verðbólguskoti og hefur hann
fjárfest fyrir hundruð milljóna dala
í afleiðusamningum sem ættu að
gefa vel af sér ef þróun verðbólgu
heldur áfram með sama hætti.
Fjárfestirinn Peter Schiff, sem
einnig sá fyrir vanda bandaríska
fjármálageirans á sínum tíma,
gengur enn lengra og segir það
reglu hjá bandaríska seðlabank-
anum að reyna að draga upp sem
fegursta mynd af ástandinu hverju
sinni til að valda ekki óðagoti á
mörkuðum. Hann reiknar með
sársaukafullu verðbólguskeiði þar
sem verð á vörum og þjónustu
leiðréttist loksins bæði með tilliti
til örvunaraðgerðanna sem gripið
var til í faraldrinum og einnig allr-
ar þeirrar innspýtingar sem
stjórnvöld beindu inn í bandaríska
hagkerfið í heilan áratug eftir
hrun fjármálageirans.
Ef Schiff og Burry hafa á réttu
að standa er ekki von á góðu, og
ljóst að bandarísk stjórnvöld
þyrftu þá að grípa til bæði sárs-
aukafullra og óvinsælla aðgerða til
að höggva á hnútinn, svipað og
Paul Volcker gerði í embætti
seðlabankastjóra á 8. og 9. ára-
tugnum þegar hann skrúfaði stýri-
vexti upp í hæstu hæðir og hratt
af stað samdráttarskeiði á árunum
1980 til 1982 en endaði um leið
langt kreppuverðbólguskeið og
lagði grunninn að löngu tímabili
stöðugleika og hagvaxtar.
Rausnarskapurinn dregur dilk á eftir sér
Ásgeir Ingvarsson
skrifar frá Mexíkóborg
ai@mbl.is
Fréttir af verðbólguþró-
uninni í Bandaríkjunum eru
ekki beinlínis traustvekjandi.
Svartsýnustu markaðs-
greinendur óttast að komið
sé að uppgjöri við örvunar-
aðgerðir faraldursins og ár-
anna frá bankahruni.
AFP
Jerome Powell seðlabankastjóri er einn þeirra sem reikna með að verðbólguskotið verði skammvinnt.
Vissir þú að
r þína auglýsingu?
Morgunblaðið er með
47%
lengri lestrartíma að
meðaltali og
106%
lengri yfir vikuna *
yfi
*
G
a
llu
p
Q
1
2
0
2
1