Morgunblaðið - 07.07.2021, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Opinbera
hlutafélagið
Betri sam-
göngur og Vega-
gerðin héldu í gær
kynningarfund um
verkefni tengd samgöngu-
sáttmálanum svokallaða sem ríki
og sveitarfélög á höfuðborgar-
svæðinu hafa gert með sér.
Kynningin var fróðleg um margt
og sýndi hvar ætlunin er að
leggja nýjar stofnbrautir og
stokka og á hvaða stigi sú vinna
er, en það er allt frá því að vera
hugmynd upp í það að vera kom-
ið á framkvæmdastig. Ljóst er að
flestar þessara framkvæmda
verða til bóta í samgöngum á höf-
uðborgarsvæðinu þó að vissulega
hafi komið fram efasemdir um
útfærslu einstakra framkvæmda.
Á fundinum var einnig rætt
um hjóla- og göngustíga og þá
aukningu sem þar er fyrirhuguð,
sem er töluverð og mun enn auð-
velda þeim sem velja slíkan
ferðamáta, en mikið hefur þegar
verið gert í þeim efnum og til
dæmis mun auðveldara að kom-
ast hjólandi bæjarhluta á milli en
áður var.
Nokkur atriði vöktu sérstaka
athygli við kynningarfundinn, þó
að ekki sé hægt að segja að þau
hafi komið á óvart. Eitt er er að á
fundinum var rætt um svokallaða
borgarlínu og raktir ýmsir
meintir kostir hennar, auk þess
að stefnt væri að því að með
borgarlínu færu almennings-
samgöngur upp í 12% af ferðum
á höfuðborgarsvæðinu. Þetta er
þreföldun frá því sem nú er í
strætisvagnakerfinu og hefur
það kerfi þó verið niðurgreitt um
milljarðatugi á síðustu árum og
fengið sérstakan stuðning með
samningi ríkis og Reykjavíkur til
að reyna að auka notkunina. Að
minnsta kosti það sem af er þess-
ar öld og þrátt fyrir þessar gríð-
arlegu aðgerðir til að reyna að
lokka fólk upp í vagnana, hefur
engin breyting orðið. Það er þess
vegna ekki boðlegt að opinberir
aðilar haldi því fram órökstutt og
gangi út frá því í áætlunum sín-
um að með nýjum og stærri
strætisvögnum sé hægt að þre-
falda notkun þeirra. Slík draum-
sýn á ekki heima í opinberri
stefnumótun og alls ekki við
meðferð fjármuna almennings.
Þá var ekki minnst á kostnað
við fyrirhugaðar framkvæmdir
og þar með ekki þá milljarðatugi
eða meira sem fara eiga í stofn-
kostnað við borgarlínuverkefnið.
Og rekstrarkostnaður borgarlín-
unnar var vitaskuld ekki ræddur
heldur, enda liggur engin áætlun
fyrir um hann, þótt ótrúlegt
megi virðast. Ríkið og sveit-
arfélögin á höfuðborgarsvæðinu
ætla ekki aðeins að leggja borg-
arlínuna og koma henni af stað
fyrir upphæðir sem eru nokkuð
óljósar en þó gríðarlegar, heldur
ætla þessir aðilar að reka fyrir-
bærið án þess að hafa gert um
það áætlun hversu marga millj-
arða á ári það mun
kosta - ofan á kostn-
aðinn við að reka
strætisvagna sem ef-
laust munu ganga
áfram, enda á borg-
arlínan ekki að ná út í hverfin þar
sem fólkið býr.
Þá er umhugsunarvert fyrir þá
sem horfðu á kynninguna á fyrir-
huguðum framkvæmdum að þar
var ekki rætt um Sundabraut,
sem þó hefur verið talin ein
helsta samgöngubót svæðisins.
Síðar í gær skýrðist hvernig
túlka ber þá þögn. Síðdegis und-
irrituðu Sigurður Ingi Jóhanns-
son, samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, og Dagur B.
Eggertsson borgarstjóri yfirlýs-
ingu um lagningu Sundabrautar.
Framkvæmdir myndu hefjast
2026 og ljúka 2031. Það eru því
heil fimm ár í að hafist verið
handa og ekki beinlínis hægt að
segja að hin margboðaða Sunda-
braut sé í forgangi.
Samgöngusáttmálinn svokall-
aði, rétt eins og samningur ríkis
og borgar um aukin fjárframlög
til strætisvagna gegn því að
hætta að byggja upp vegakerfið í
borginni, er birtingarmynd þess
fjandskapar sem ríkir í stjórn
Reykjavíkur gagnvart einkabíln-
um. Það undarlega er að ríkið og
sveitarfélögin umhverfis Reykja-
vík skuli hafa látið borgina draga
sig út í þessi áform þótt þau séu
augljóslega fjarri því að vera
hagkvæm eða til bóta fyrir íbúa
svæðisins.
Í umfjöllun um samgöngur er
gjarnan talað um almennings-
samgöngur annars vegar og
einkabíla hins vegar, en miðað
við það hve hátt hlutfall almenn-
ings notar einkabíl er augljóst að
almenningur lítur á einkabílinn
sem almenningssamgöngur.
Hann er hryggjarstykkið í sam-
göngum hér á landi og verður
áfram. Engar líkur eru á að það
breytist að nokkru marki, nema
ef til vill ef að stjórnendum í
Reykjavík verður leyft að halda
áfram að eyðileggja samgöngur á
svæðinu og þrengja að þeim með
öllum tiltækum ráðum, meðal
annars með því að taka akreinar
af almennri umferð og færa undir
borgarlínu.
Mál er til komið að þingmenn,
ekki síst í Suðvesturkjördæmi og
í Reykjavíkurkjördæmunum, auk
borgar- og bæjarfulltrúa á svæð-
inu, kynni sér það sem áformað
er í samgöngum á svæðinu. Þá er
ekki aðeins átt við það sem kynnt
er heldur einnig og ekki síður það
sem látið er undir höfuð leggjast
að kynna. Þeir sem þessum stöð-
um gegna bera ábyrgð gagnvart
almenningi á svæðinu og verða að
hafa í huga að langstærstur hluti
þessa almennings hefur kosið sér
þær almenningssamgöngur sem
hann telur sér henta best. Það er
ekki víst að hann sætti sig við það
til lengdar að kjósa þá sem vinna
gegn augljósum hagsmunum
hans í þessum efnum.
Stundum eru mestu
tíðindin í því sem
ekki er sagt}
Samgöngur á höfuð-
borgarsvæðinu
Í
leik og starfi telst það góður eig-
inleiki að kunna að tapa. Taka
ósigri með reisn, læra af reynslunni
og nýta hana til góðs. Að sama
skapi er mikilvægt að kunna að
sigra. Sýna hógværð þegar vel gengur, sýna
aðstæðunum virðingu og gæta þess að van-
meta ekki fyrirliggjandi áskoranir.
Þótt enn sé ótímabært að lýsa yfir sigri í
baráttunni við Covid-19 geta Íslendingar
glaðst yfir góðum árangri. Staðan er góð,
mikill meirihluti fullorðinna hefur verið
bólusettur og samkomutakmörkunum inn-
anlands hefur verið aflétt. Sú staðreynd
lyftir lundinni, stuðlar að hagvexti og leysir
margvíslega starfsemi úr hlekkjum kórónu-
veirunnar. Þannig er óendanlega gaman að
sjá menningarstarf komast á fulla ferð, sjá
tónleikahald glæðast og forsendur fyrir leikhússtarfi
gjörbreytast til hins betra. Fjöldasamkomur eru nú
leyfilegar, hvort sem fólk vill sækja í tónlistarhúsið
Hörpu, samkomuhúsið á Akureyri eða bæjarhátíðir
um land allt. Stór og smá leikhús horfa björtum aug-
um til haustsins og menningarþyrstir landsmenn geta
loksins svalað þorstanum, um leið og listamenn geta
að nýju aflað sér fullra tekna eftir langa bið. Ferða-
þjónustan hefur tekið við sér og flest horfir til betri
vegar.
Í þessum aðstæðum er rétt að rifja upp lífsspekina
um drambið og fallið. Hvernig oflát getur
snúið góðri stöðu í slæma og hvað við get-
um lagt af mörkum til að viðhalda árangr-
inum í Covid-stríðinu. Við þurfum að kunna
að sigra, sýna aðstæðunum virðingu en
ekki missa stöðuna frá okkur. Gárungarnir
töluðu um vímuskyldu sem eðlilegt fram-
hald grímuskyldu og ef marka má fréttir af
næturlífinu undanfarna daga virðast ýmsir
hafa tekið þá á orðinu. Vonandi rjátlast það
fljótlega af skemmtanaglaðasta fólkinu,
enda er baráttunni við Covid-19 ekki lokið.
Við þurfum að halda áfram að sýna ábyrgð
og í leiðinni meta hvað við getum lært af
reynslu undanfarinna 16 mánaða, svo ein-
staklingar, fyrirtæki og stjórnvöld geti
brugðist rétt við.
Stjórnvöld þurfa einnig að meta hvort
árangurinn af stuðningi við atvinnulíf og félagasamtök
hafi verið nægur og opinbert fé hafi nýst sem skyldi.
Sú umræða er að eiga sér stað. Við höfum öll í sam-
einingu lifað sögulega tíma. Ljóst er að það reynir á
samfélagið okkar í framhaldinu, en við höfum alla
burði til að koma sterkari út úr þessari áskorun.
Horfurnar eru góðar og sumarleyfistíminn er geng-
inn í garð. Björt sumarnóttin er táknræn fyrir góðan
árangur, sem okkur ber að varðveita í sameiningu.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Að kunna að sigra
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
mikil á sviði hljóðbóka þar sem Story-
tel er nánast einráður.
Nýir leikmenn geti ekki náð
risunum á markaðnum
Forlagið og Storytel eru stærst
hvort á sínum markaði og ráða yfir
stórri markaðshlutdeild íslenskra
bóka í smásölu og útgáfu. Forlagið á
sviði útgáfu prentaðra bóka en Story-
tel á sviði smásölu hljóðbóka.
Samkeppniseftirlitið lítur svo á
að þótt á hverju ári geti nýir útgef-
endur komið og náð talsverðri sölu
með einstaka titla séu aðgangshindr-
anir á útgáfu markaðnum þess eðlis
að erfitt sé að ná umtalsverðri mark-
aðshlutdeild sem getur talist sam-
bærileg þeirri sem Forlagið og, þótt í
minna mæli sé, Bjartur bókaútgáfa
hafa.
Penninn stærstur
í smásölu
Í hlutdeild smásölu ís-
lenskra bóka óháð útgáfuformi
er Penninn langstærsti aðilinn
á markaðnum með um 40-
45% hlutdeild. Á eftir hon-
um koma svo Hagar. Á
árabilinu 2018 til 2019
sótti Storytel hins vegar
heldur í sig veðrið og
hækkaði hlutdeild sína í
smásölu úr 5-10% í 15-
20%. Það er án þess að
selja eina einustu papp-
írsbók.
Samþjöppun á öllum
sviðum bóksölu
Guðrún Vilmundardóttir er
stofnandi og framkvæmdastjóri
bókaútgáfunnar Benedikts sem
Samkeppniseftirlitið gerir að
sérstöku umtalsefni í skýrslu
sinni um samþjöppun á íslensk-
um bókamarkaði.
„Ein af ástæðum þess að For-
lagið er með þessa miklu mark-
aðshlutdeild er náttúrulega allur
baklistinn sem þeir eiga. Það
hafa svo mörg forlög sameinast
inn í það sem heitir Forlagið í
dag. Þau búa yfir langstærsta
starfsliðinu af íslenskum út-
gáfum og gefa út flesta titla,
svo það væri umhugsunarvert
ef þau hefðu ekki stærstu
markaðshlutdeildina,“
segir Guðrún.
Guðrún kveðst stolt af
þeim árangri sem útgáf-
an hafi náð. Hún tefli
fram góðum höfundum
og selji góðan fjölda
bóka þrátt fyrir minni
baklista en stærri forlög.
Baklisti For-
lagsins telur
GUÐRÚN VILMUNDAR-
DÓTTIR ÚTGEFANDI:
Guðrún
Vilmundardóttir
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Flóð Penninn ehf. var með rúmlega helmingshlutdeild í smásölu prentaðra
bóka árið 2019. Mikil samþjöppun hefur orðið á öllum sviðum bókaútgáfu.
BAKSVIÐ
Baldur S. Blöndal
baldurb@mbl.is
S
amkeppniseftirlitið gaf ný-
verið út greiningarskýrslu
um markað fyrir íslenskar
bækur. Greiningin er unnin
úr gögnum sem Samkeppniseftirlitið
aflaði í tengslum við fyrirhuguð kaup
Storytel á bókaútgáfunni Forlaginu
en fallið var frá þeim kaupum í des-
ember 2020.
Samkeppniseftirlitið mótmælti
samrunanum í upphafi þar sem fyrir-
tækin væru með töluverða markaðs-
hlutdeild á fjölda markaða sem tengj-
ast útgáfu og sölu íslenskra bóka.
Hefðu horfið sem mögulegir
keppinautar hvort annars
Storytel hefði þannig horfið sem
mögulegur keppinautur Forlagsins á
markaði fyrir útgáfu og heildsölu
prentaðra bóka á íslensku og Forlag-
ið hefði horfið sem mikilvægur keppi-
nautur Storytel á markaði fyrir smá-
sölu hljóðbóka.
Árið 2019 nam velta á markaði
fyrir útgáfu og heildsölu íslenskra
bóka, óháð útgáfuformi, um einum og
hálfum til tveimur milljörðum króna.
Þar eru teknar með raf-, hljóð- og
prentaðar bækur. Af því var Forlagið
með stærsta markaðshlutdeild í út-
gáfu með 35-40% sem er þrefalt
meira en næsti útgefandi á eftir sem
var Bjartur. Í þriðja sæti á eftir þeim
var Storyside sem er útgáfuarmur
Storytel.
Storytel ræður yfir
hljóðbókamarkaðnum
Í útgáfu hljóðbóka er Storyside,
með yfirgnæfandi markaðshlutdeild,
eða 80-85% árið 2019. Þeir yfirburðir
Storytel teygja sig einnig yfir í smá-
sölu þessara sömu hljóðbóka en fyrir-
tækið er með 95-100% markaðs-
hlutdeild í sölu íslenskra hljóðbóka
þetta sama ár. Á sviði íslenskra hljóð-
bóka er Storytel því nokkurs konar
einvaldur. Það er einnig áhugavert að
sala hljóðbóka á íslensku jókst um
tæpan hálfan milljarð á árunum 2018-
2019 úr 100 til 200 milljónum í 500 til
600 milljónir.
Í skýrslu Samkeppniseftirlitsins
eru fleiri markaðir skoðaðir og það er
mat eftirlitsins að enginn þeirra
markaða sem þau höfðu til skoðunar
einkenndist af lítilli eða engri sam-
þjöppun. Samþjöppunin er mest á
smásölumörkuðum og sérstaklega