Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.08.2021, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.8. 2021
V
ið ættum flest að vera bærilega
brött hvað kórónuveiruna snertir.
Við vorum það að minnsta kosti
eftir seinni sprautuna og ópantaða
aukaverkun af þeim báðum. Þeim
bónus var líka vel tekið í gam-
alkunnu trausti þess, að illt skuli með illu út reka.
Á meðan langt virtist enn í bóluefnin héldu menn í
það reipið að fjarlægð við náungann, aðgætni, hand-
þvottur og spritt gætu gert kraftaverk, ef hvergi
væri gefið eftir.
Gamla hjálparhellan, veiran
Á meðan grímur vantaði á heilbrigðisstofnanir
heimsins var dregið úr mikilvægi þeirra fyrir Jón
og Gunnu, en þegar óhætt var hækkuðu þær í
verði. Eftir aðeins þrjá mánuði í veiruslag tókum
við þá trú að framantaldar hjálpræðisaðgerðir
hefðu komið okkur fyrir vind. Gömul gröf og línurit
sýndu reyndar svipaða þróun í Bretlandi svo dæmi
sé tekið. Þetta var billega sloppið var sagt þar og
hér, en á daginn kom að sverari reikningar voru
komnir í póst. Þar og hér og alls staðar varð nýja
dagskipunin sú að þrauka yrði þar til bóluefnin
birtust. Stórir fjölmiðlar beggja vegna Atlantsála
nýttu tímann til að kenna Donald Trump um þenn-
an illa afturkipp og best stóðu sig frægu fjölmiðl-
arnir sem áttu eftir að fallera enn verr og þeir sem
vígðir eru hlutleysi og með kórónu opinbers rétt-
lætis á kollinum.
Bænakvak okkar hátt og í hljóði beindist nú al-
farið að bóluefnum sem ein gætu tryggt raunveru-
leg kaflaskil í ömurlegri óáran. Við réðum því að
sjálfsögðu ekki hvenær bóluefnin voru kynnt og
gerðum ráð fyrir því að þau réðu mestu um það
sjálf.
En í sumarlok ársins 2020 sáum við glitta í þau
og sjálfstraustið hér og víðar fór því vaxandi upp
frá því. Lyfjarisarnir vestra létu það eftir Demó-
krataflokknum þar að birta ekki tilkynningar um að
bóluefnin væru í húsi fyrr en þremur dögum eftir
forsetakosningarnar í nóvember, og um leið mundi
flokkurinn, sem betur fer, eftir Biden, og sótti hann
ofan í kjallarann til Kela í Delaware þar sem hann
hafði varist lengst af.
Veiruslagurinn hafði reyndar reynst demókrötum
vel. Þeir náðu því fram í nokkrum lykilkjördæmum
að breyta háttum við kosningar og „laga þær að að-
stæðum vegna Covid“. Í fjölmennum ríkjum eins og
New York, þar sem Cuomo ríkisstjóri hafði látið til
sín taka á hjúkrunarheimilunum, og í Kaliforníu
voru yfirburðir demókrata taldir svo ríkulegir að
engar sérstakar tilfæringar þyrfti að gera á fyrir-
komulagi kosninga vegna Covid. Í hinum sérvöldu
ríkjum var hins vegar, „vegna Covid“, tryggt að
hægt væri að panta kjörseðla heim til fólks í
stórum stíl og tryggja að einkaaðilar, sem aldrei
höfðu komið að kosningum, gætu unnið útboð til að
safna kjörgögnum í sínum sendibílum og komið
þeim til kjörstjórnar. Þeim var rennt í gegn um
kosningavélar, sem lentu í því að nokkrir þús-
undatugir atkvæða komu í einu rennsli merkt
demókrötum, án þess að „hinir“ fengju nokkuð í
þeirri andrá. Ef eitthvað þvíumlíkt myndi henda í
drætti í lottói yrði kallað á lögreglu áður en lengra
væri haldið. Ekki var nokkur vinnandi vegur að
tryggja að þeir sem pöntuðu seðlafjöld gerðu það í
eigin nafni eða að viðkomandi væri örugglega á
kjörskrá.
Hér var ekki um hefðbundna utankjörstaðakosn-
ingu að ræða, eins og Íslendingar þekkja vel til, þar
sem menn mæta til opinbers sýslunarmanns, sýna
skilríki og nöfn eru borin við kjörskrá og allt fært
inn í lögmæta skrá. Atkvæði í merktu umslagi með
nafni kjósanda svo komið á kjörstað hans af honum
sjálfum en þó oftar af erindreka hans. Í lok kjör-
dags er gengið úr skugga um að kjósandinn hafi
ekki kosið á kjörfundi, og sé svo ekki er öll tenging
við nafn kjósandans rifin frá og atkvæðið fer óper-
sónutengt í kjörkassann eins og hann hefði kosið
þar sjálfur. Hefði kjósandinn kosið á ný á kjörfundi
er ekkert athugavert við það. Komi í ljós í lok kjör-
dags að kjósandinn hafi þegar kosið er utankjör-
fundaratkvæðið eyðilagt, bæði merkta umslagið og
það innra með kjörseðlinum.
Heimildarlausir heimiluðu
Kórónuundanþágan, sem sum yfirvöld (ríkisstjóri)
notuðu í viðkvæmum kjördæmum til að gjörbreyta
kosningafyrirkomulagi, var annar handleggur.
Samkvæmt stjórnarskrá Bandaríkjanna er það
þing viðkomandi ríkis sem eitt hefur allar heimildir
til að ákveða eða breyta tímabundið kosningafyrir-
komulagi í viðkomandi ríki. Þar sem repúblikanar
voru í meirihluta í þingsalnum þótti ekki vænlegt
að lúta þeirri reglu og höfð á þessu skemmri skírn.
Hér á Íslandi hefur verið gasprað af töluverðu
yfirlæti, og enn meira þekkingarleysi, að engir evr-
ópskir leiðtogar hafi tekið undir það að eitthvað
hefði verið bogið við framkvæmd kosninga í Banda-
ríkjunum núna. Ekki eru þeir þó margir til á þeim
slóðum sem hafa reynt að halda því fram að fyrr-
nefnd tilhögun kosninga hefði verið talin standast
skoðun í nokkru ríki í Evrópu.
Demókratar hafa lengi barist gegn því á hæl og
hnakka, að gert sé að skilyrði að kjósendur sýni
persónuskilríki á kjörstað. Meginrökin gegn því, ef
rök skyldi kalla, eru að slík krafa sé „hreinræktuð
rasísk aðgerð“ af versta tagi!
Slík skilyrði eru þó hvarvetna í gildi í evrópskum
ríkjum þar sem íbúar eru ekki jafn einsleitir og áð-
ur var. Hvergi er því haldið fram þar að persónu-
skilríki á kjörstað hafi eitthvað með kynþáttahatur
að gera. Alls staðar er hart eftir því gengið, rétt
eins og hér, að gild skilríki séu sýnd á kjörstað og
geti kjósandi ekki framvísað slíku fær hann ekki at-
kvæðaseðil afhentan.
Repúblikanar misstíga sig
Í sumum ríkjum Bandaríkjanna er það alkunna að
einstakir erindrekar mæta oft á kjörstað til að
kjósa. Bæði er kosið fyrir fjölskyldur og vini og hitt
er landlægt víða að kosið er fyrir löngu látna menn,
jafnvel í tugþúsundatali, sem sýnir óneitanlega
óvenjulega ræktarsemi og tryggð.
Hafa menn hreykt sér af slíkum aðferðum, allt
upp í „fínustu menn“ (Lyndon Johnson). Sú spurn-
ing hlýtur að vakna og hefur auðvitað gert það
hvort repúblikanaflokkur forsetans hafi ekki beint
því til dómstóla að stöðva þessa framkvæmd. Það
gerði forsetinn eða flokkur hans ekki í neinum mæli
fyrr en ótrúleg úrslit í nokkrum lykilkjördæmum
höfðu tryggt Joe Biden forsetaembættið. Dómstólar
höfnuðu efniskröfum forsetans og Hæstiréttur
Bandaríkjanna taldi ástæður ekki standa til þess að
leggja málatilbúnaðinn fyrir fullskipaðan rétt.
Hver er skýringin á því? Það liggur ekki afger-
andi fyrir en sjálfsagt koma fleiri en ein skýring til
greina. Þrískipting valdsins er í hávegum höfð
vestra, að minnsta kosti í orði kveðnu, þótt stund-
um vanti nokkuð upp á hitt.
Þá greip Hæstiréttur inn í
Muna mætti þegar Al Gore forsetaefni og demó-
kratar héldu uppi hreinum talningaskrípaleik svo
vikum skipti í Flórída og nutu til þess skjóls
Hæstaréttar ríkisins (sex flokksbundnir demókratar
og einn óháður).
Oftar en einu sinni hafði verið leitað til Hæsta-
réttar Bandaríkjanna um að grípa inn í farsann, en
rétturinn vildi tryggja að yfirvöld í ríkinu og dóm-
stóll ríkisins hefðu nægilegan tíma til að höggva
sjálf á hnútinn. Þegar Bandaríkin höfðu verið nið-
urlægð nægjanlega lengi inn á við og út á við, þá
brast Hæstarétt Bandaríkjanna loksins þolinmæð-
ina og samþykkti að hlýða á sjónarmið beggja aðila.
Demókratar hanga enn á þeirri mynd „að naumlega
stjórnmálalega klofinn Hæstiréttur, 5-4, hafi gert
George W. Bush að forseta“. Þar er flest sett á
haus. Rétturinn skipti málinu, sem fyrir lá, í tvennt:
1) Ber að taka málið til efnislegrar ákvörðunar?
Bóluefni og önnur
haldreipi
Reykjavíkurbréf30.07.21