Fiskifréttir - 11.11.2005, Blaðsíða 4

4
FISKIFRETTIR 11. nóvember 2005
FISKRANNSOKNIR
Texti: GE
Frá háborðinu. F.v.: Jóhann Sigurjónsson forstjóri Hafrannsóknastofnunar, Michael Sinclair frá Kanada, Ransom A. Myers frá Kanada, Björn Ævarr Steinarsson fiskifræðing-
ur og Guðmundur Þórðarson fiskifræðingur. (Mynd/Fiskifréttir: Arnaldur Halldórsson).
Málþing sjávarútvegsráðuneytisins og Hafrannsóknastofnunarinnar:
Minnkum sóknina í þorskstofninn!
— voru hvatningarorð allra fyrirlesaranna
„Lélega nýliðun þorskstofnsins
undanfarna áratugi má fyrst og
fremst rekja til stærðar og stærð-
arsamsetningar hrygningarstofns-
ins. Lítill hrygningarstofn, lítill ald-
ursbreytileiki og lágt hlutfall stór-
þorsks er afieiðing of stífrar sókn-
ar. Lækka þarf veiðihlutfall til að
auka líkur á að hrygningarstofn og
þar með nýliðun fari vaxandi,“
sagði Björn Ævarr Steinarsson
fiskifræðingur í ræðu sinni á mál-
þingi sjávarútvegsráðuneytisins og
Hafrannsóknastofnunarinnar í
Reykjavík nú í vikunni. Málþingið
var haldið í tilefni þess að 40 ár eru
liðin frá því að Hafrannsókna-
stofnunin var sett á laggirnar.
Segja má að allir fyrirlesarar á
málþinginu hafi tekið undir þessi
orð með einum eða öðrum hætti.
Bjöm Ævarr sagði að sýnt hefði
verið fram á að tölfræðilega mark-
tækt samanband væri á milli fjölda
nýliða og stærðar hrygningarstofns
þó svo að stærð hans skýrði aðeins
hluta af breytileika í nýliðun til
skemmri tíma litið. Breytilegir um-
hverfisþættir, stærðarsamsetning
stofnsins og fæðuframboð gæti skipt
verulegu máli og hugsanlega fram-
lag einstakra hrygningarstofhsein-
inga á hveijum tíma. Bjöm Ævarr
minnti á að Haffannsóknastofnun
hefði ítrekað á síðustu áratugum var-
að við hættunni sem fylgdi því að
keyra hrygningarstofninn of mikið
niður með veiðum þannig að hann
yrði ófær um að gegna líffræðilegu
endumýjunarhlutverki sínu.
Athugun á 364
fiskistofnum
Meðal fyrirlesara á málþinginu
var Ransom A. Myers frá háskólan-
um í Dalhousie í Kanada, en hann
hefiir rannsakað nánast öll tiltæk
langtímagögn um samband hrygn-
ingarstofns og nýliðunar í heimin-
um, alls 364 fiskistofna, til þess að
meta hvort nýliðun væri háð stærð
hrygningarstofns. Niðurstaða hans
er sú að mesta nýliðun eigi sér jafn-
an stað þegar hrygningarstofn sé
stór og minnsta nýliðun eigi sér yfir-
leitt stað þegar hrygningarstofn sé
lítill. Það sé með öðrum orðum nær
alltaf samband þama á milli. Niður-
staða Myers var sú að öll gögn bentu
til mikilvægis þess að viðhalda stór-
um hrygningarstofni við Island.
Hrun þorsksins í Kanada
Michael Sinclair fiskiffæðingur
og forstjóri Bedford haffannsókna-
stofnunarinnar í Dartmouth í Kanada
fjallaði um þorskstofninn við austur-
strönd Kanada, sem er ennþá í
hörmulegu ástandi. Hann sagði að
þar sem sáralitlar þorsk-
veiðar hefðu verið
stundaðar við landið allt
frá árinu 1992 hefðu
menn búist við að stofn-
inn rétti úr kútnum en sú
hefði ekki orðið raunin.
Svo virtist sem náttúran
hjálpaði ekki til fyrr en
stofninn væri orðinn
mjög lítill. Athygli vekti
að náttúruleg affoll
væru afar há hjá
kanadíska þorskinum
eða allt upp í 80%. Við
venjulegar kringum-
stæður væri reiknað
með plús/mínus 20% af-
follum af náttúrulegum
orsökum. Sinclair sagði
að ennþá væri umdeilt
hvort eða hversu ríkan
þátt selastofnamir ættu í
hmni kanadíska þorsks-
ins og því að ekkert gengi að byggja
stofninn upp að nýju. Fram kom í
máli hans að við Atlantshafsströnd
Kanada og í svokölluðum Syðriflóa
væm 430.000 útselir sem ætu um
700.000 tonn af sjávarfangi á hveiju
ári samanborið við 6.000 tonn fyrir
fjómm áratugum. Loks vék hann að
þeirri breytingu sem orðið hefði í líf-
ríkinu við brotthvarf þorsksins og
varpaði ffam þeirri spurningu hvort
afræningjar kæmu í veg fyrir upp-
byggingu þorskstofnsins, þ.e.a.s.
aðrar fisktegundir sem fyllt hefðu
það tómarúm sem myndaðist þegar
þorskurinn hmndi og héldu þorskin-
um nú niðri.
Lítið samband
við Færeyjar
Hjalti í Jákupsstovu, forstjóri
hafrannsóknastofnunar Færeyja,
ræddi þróun þorskstofnsins við
Færeyjar. Þorskaflinn við eyjarnar
hefur yfirleitt verið á bilinu 20-40
þús. tonn á ári síðustu áratugina en
nokkrum sinnum farið niður fyrir
10 þús. tonn. Hann sagði að lítið
samband væri milli hrygningar-
stofns og nýliðunar og sýndi fram á
að stundum hefði hrygningarstofn
í lægð gefið góða nýliðun og öfúgt.
Skýringa á sveiflum í nýliðun væri
frekar að leita í umhverfisaðstæð-
um. Þegar fmmffamleiðsla í hafinu
væri mikil væri nýliðun góð. Þá
virtust sveiflur í hafstraumi utan
landgrunnsins hafa sterkt áhrif á
þetta litla en afmarkaða vistkerfi
sem færeysku fiskimiðin eru.
Þorskstofninn skiptist í
undirstofna
Guðrún Marteinsdóttir prófessor
við Háskóla íslands skýrði frá nið-
urstöðum rannsókna sem sýnt hafa
að þorskur við Island hrygnir á
mörgum stöðum við landið og að
framlag mismunandi hrygningar-
svæða er breytilegt í tíma og rúmi.
Nýlegar rannsóknir á erfðasam-
setningu hrygningarþorsks hafa
ennfremur sýnt að marktækur
munur er á milli þorskhópa frá
mismunandi hrygningarsvæðum.
Athuganir á lögun, stærð og efna-
innihaldi kvarna sem og ferðum
þorska sem merktir voru á hrygn-
ingarslóð styðja þessar niðurstöður
og benda til þess að þorskur við Is-
land skiptist í nokkra undirstofna
sem hafa takmarkaðan samgang
sín á milli.
Að sögn Guðrúnar er
ljóst að sá fiskur sem
gengur til hrygningar
við Suður- og Suðvest-
urströndina tilheyrir
stærsta undirstofninum.
Þannig er talið að fram-
lag þessara svæða skip-
ti mestu máli hvað
varðar nýliðun. Flutn-
ingur eggja og lirfa
þorsksins frá megin-
hrygningarsvæðunum
inn á uppeldissvæðin
úti af Norðurlandi er þó
ákaflega breytilegur og
er hann m.a. háður
styrk strandstraumsins
sem og magni atl-
antísks hlýsjávar,
Irmingerstraumsins,
sem streymir upp með
Vesturlandi. Irminger-
straumurinn klofnar í
tvær greinar úti af Vestfjörðum og
flæðir annars vegar yfir til Græn-
lands og hins vegar í kringum Horn
inn á Norðurmið. Talið er ljóst að
magn hlýsjávar sem streymir inn á
Norðurmið hefur afgerandi áhrif á
fjölda seiða sem ná að lifa af og al-
ast upp við ísland. Því eru meiri lík-
ur á að fá sterka árganga þegar
stærð og samsetning þess undir-
stofns sem hrygnir við S- og SV-
ströndina er í góðu lagi og þegar áð-
urnefnd straumaskilyrði eru hag-
stæð. Guðrún sagði að smærri
hrygningareiningar sem finnast inni
á fjörðum við Vestur-, Norður- og
Austurland væru þó einnig mikil-
vægar, ekki síst þegar illa áraði og
flutningur ungviðis Ifá suðursvæð-
unum brygðist.
Áhrif veiða á vöxt
og kynþroska
Loks fjallaði Guðmundur Þórð-
arson fiskifræðingur á Hafrann-
sóknastofnun um það sem hann
kallaði „áhrif veiða á lífssögu
þorsks“. Hann benti á að mikið
veiðiálag og stærðarháð val væru
einkenni nútíma fiskveiða. A seinni
árum hefðu vísindamenn beint sjón-
um sínum í auknum mæli að áhrif-
um þessa á þróun fisktegundanna.
Hann sagði að stíft hefði verið
sótt í íslenska þorskstofninn undan-
farin 50 ár og því áhugavert að at-
huga hvort veiðar úr stofninum
hefðu valdið þróunarfræðilegum
breytingum. A síðari árum hefði
kynþroskahlutfall hækkað nokkuð á
norðursvæði en lítið breyst á sama
tíma á suðursvæði. Ekki væri hægt
að sjá miklar breytingar í vexti á
sama tíma. Stærðarháð val veiða úr
íslenska þorskstofninum gæti hugs-
anlega leitt til lækkunar á meðal-
lengdum eftir aldri sem leiddi til
minni frjósemi og minnkaði líkum-
ar á góðri nýliðun. Hins vegar væm
vísbendingar um að með breyttri
sókn og sóknarmynstri mætti snúa
dæminu við. Guðmundur vék líka
að ýsunni og sagði að vöxtur ýsu
við ísland væri minni en um 1960
og fiskurinn yrði fyrr kynþroska nú
en þá. Hann tók skýrt fram að þess-
ar rannsóknir við ísland væru á
byrjunarstigi og ekki væri hægt að
fullyrða að breytingar á kynþroska
þorsks væru vegna erfðafræðilegra
áhrifa. Einfaldasta leiðin til þess að
draga úr þróunarfræðilegum áhrif-
um veiða væri að minnka veiðiálag-
ið.
Því má bæta við að í fyrirspurn-
artíma lýsti Hjálmar Vilhjálmsson
fiskifræðingur efasemdum um að
hægt væri að draga miklar ályktan-
ir af breytingum í þorskinum síð-
ustu árin því taka yrði með í reikn-
inginn að loðna hefði ekki alist upp
við Island um nokkurra ára skeið.
Hafnar eru rannsóknir á því hérlendis hvort mikið veiði-
álag og val á stærð fisks við veiðar geti haft áhrif á þróun
þorskstofnsins hvað varðar vöxt og kynþroska. Myndin er
frá línuveiðum á Jonna SI frá Siglufirði um síðustu helgi.
(Ljósm: Jón Páll Halldórsson).