Feykir - 15.01.2020, Side 7

80 ára afmæli sínu þann 24.
desember með sínum nánustu
en lét opnunina í sumar
duga sem afmælisfagnað.
„Ég hélt eiginlega upp á það
í sumar þegar við opnuðum
sýninguna, það má eiginlega
segja það. 24. desember er
nú ekki heppilegur dagur til
að vera með stóra veislu, ég
var bara með fjölskyldunni í
Kakalaskálanum þá.“
Steinaherinn
Á Facebooksíðu Kakalaskála
segir að Sturlungaöldin hafi
einkennst af miklum átökum
milli helstu höfðingjaætta
Íslands um eignir og völd en
endalok tímabilsins miðist við
árið 1262 þegar Íslendingar
gengu Noregskonungi á
hönd með Gamla sáttmála.
„Skagafjörður varð miðpunktur
þessara átaka og þar voru
háðar nokkrar af stórorrustum
Sturlungaaldar. Meðal þeirra
var Haugsnesbardagi sem fram
fór þann 19. apríl 1246 og er
hann mannskæðasti bardagi
sem háður hefur verið á Íslandi
en þar féllu yfir eitt hundrað
manns. Sigurður Hansen
bóndi í Kringlumýri hefur
alla tíð verið áhugamaður um
Sturlunga sögu og haft sögusvið
Haugsnesbardaga fyrir augum
sér en hann fékk söguna ekki
til að ganga upp í landslaginu.
Árið 2009 byrjaði hann að
safna saman stórum steinum
á þeim slóðum sem bardaginn
á að hafa farið fram og raða
þeim upp eins og hann sá fyrir
sér að fylkingarnar hefðu verið
augnabliki áður en þeim laust
saman. Sviðsetning Sigurðar
telur yfir þrettán hundruð
stóra grjóthnullunga, sem vega
samtals um 600 tonn, og táknar
hver steinn einn þátttakanda
bardagans. Sumir steinanna
eru merktir með krossi til að
tákna þá sem féllu.“
Sigurður segist hafa sett
fram tilgátu um hvernig
bardagann hefði borið að og
skrifað hana niður nokkuð
skýra, gert svolitla breytingu á
sögunni vegna þess að honum
fannst hún ekki ganga upp
í landslaginu, eins og segir
í textanum hér að framan.
„Þá þurfti maður að fara að
pæla í því hvernig þetta hefði
raunverulega getað gerst.
Það var í rauninni forsagan
fyrir því að ég fór að sviðsetja
bardagann. Við María, konan
mín, vorum einhvern tímann
að keyra afleggjarann og ég
sagði henni að ég hefði fengið
þá hugmynd að sviðsetja
Vinirnir Sigurður og Þórólfur Pétursson í Austurdal sumarið 2018.
MYND: SÆUNN KOLBRÚN ÞÓRÓLFSDÓTTIR.
bardagann til að geta reynt
þessa tilgátu mína, hvernig
þetta myndi líta út ef maður
sæi herina þarna fyrir sér. Og
hún hvatti mig mjög til þess
að gera það og ég bara byrjaði
á því strax,“ segir Sigurður sem
fljótlega hóf að flytja þangað
steina sem tók þó nokkurn
tíma. „Það voru miklar hug-
leiðingar um það hvernig ég
gæti gert þetta en ég notaði
sagnfræðina eins nákvæmlega
og maður hafði en svo varð
maður að skálda eitthvað á
milli. Maður hafði ekki alla
söguna til að setja upp svona
verk þannig að þetta er einhver
skáldskapur,“ segir hann en
ítrekar að hann byggi það á
eins miklum staðreyndum
og mögulegt er. „Þarna eru
rúmlega 1300 steinar sem taka
álíka mikið rými í fylkingu
og maður myndi gera. Gæti
trúað að þarna væru um 600
tonn af grjóti sem ég flutti á
svæðið. Þetta var helvíti mikið
verk en það fór líka mikill tími
í að hugsa hvernig þessu yrði
best fyrir komið og yrði eins
sannfræðilegt og gæti verið.“
Og þá er það stóra spurningin,
hvað var það í sögunni sem
ekki gekk upp?
„Það er sagt að Brandur
Kolbeinsson hafi komið
snemma morguns og stillt upp
liðinu. Hann vissi það, eða átti
að vita, að Þórður kakali var
með sitt lið fram á Úlfsstöðum
en þeir voru búnir að hittast
kvöldið áður við Vallarlaug.
Þar gengu menn á milli þeirra
til að reyna að ná sáttum sem
náðist ekki. Þeir ákveða því
að berjast morguninn eftir
og völdu þennan stað til að
mætast. Brandur fer snemma
af stað frá Víðmýri um
morguninn og ríður austur
yfir og lætur stilla upp liðinu
neðan við Haugsnesið og hann
á von á því að Þórður komi
gömlu þjóðleiðina framan úr
Blönduhlíðinni. En svo allt
í einu birtist Þórður uppi á
Haugsnesinu með allt sitt lið og
koma í hvellinum niður eftir og
í rauninni á hliðina á fylkingu
Brands þannig að herstjóri
hans, sem var Norðmaður,
Eysteinn hvíti, hóf að snúa
liðinu um leið og hann sér hann
en nær afskaplega skammt í því.
Nær kannski rétt að byrja því
það tekur ekki nema um 15 –
20 mínútur fyrir Þórð að koma
þangað en stóðið kemur úr
óvæntri átt. Í sögunni er sagt að
hann komi frá fjallinu, ofan af
Haugsnesinu, en ef hann hefði
komið þjóðleiðina framan að
og síðan upp fyrir þá sjá þeir
hann alla leiðina. Þannig að
mín tilgáta er sú að Þórður hafi
verið kominn áður en birti,
upp með Djúpadalsánni við
Litla-Dal og verið þar meðan
Brandur stillti upp liðinu. Það
er í raun breytingin sem ég
gerði á sögunni því að öðru vísi
gengur hún ekki upp. Annars
vita þeir af honum þarna. Þetta
er í rauninni sú greining sem
ég geri og því hefur ekki verið
hnekkt af sagnfræðingum sem
hafa skoðað þetta.“
Einar Kára og áhugi
almennings á sögunni
Eins og áður hefur komið
fram varð Haugsnesbardagi
sá mannskæðasti sem háður
hefur verið á Íslandi og féllu
þarna, samkvæmt því sem
Sigurður setur upp, 111 manns.
Hann segir það vera umdeilan-
lega tölu en finnst hún einna
líklegust. „Sumir hafa talað um
að þarna hafi fallið 130 menn
en mér fannst ég ekki hafa
rök fyrir því. Svo hafa menn
kannski talið þá sem féllu eftir
bardagann því að einhverjir
hafa bæði örkumlast og
jafnvel dáið fljótlega af sárum
sínum. Þess má jafnvel geta
að það hafa fleiri særst, þetta
hefur verið þó nokkuð langur
bardagi og mikið barist en ég
tel upp 39 úr liði Þórðar og 72
úr liði Brands.“ Sigurður segir
að í bardaganum sé maður
sem hefur flótta úr liði Brands
og því verið haldið fram að
hann hafi verið flugumaður
Þórðar en Sigurður er á annarri
skoðun. „Konan hans var
fjarskyld Þórði í Sturlungaætt
en það kemur fram annars
staðar að þeir væru miklir vinir
Brandur og Einar í Vík, sá sem
talinn er að hafi hafið flóttann.
Greinilegt er að Brandur
treysti honum mjög vel og það
er mín tilgáta að hann hafi
hafið flóttann á allt öðrum
forsendum en til þess að láta
Þórð vinna bardagann. Hann
hafi bara séð að bardaginn var
tapaður og talið heppilegast
að slíta honum sem fyrst. En
Brandur er tekinn til fanga.
Kolbeinn grön eltir hann og
það segir okkur það að Brandur
komst á hestbak og segir
manni það líka að það hafa
verið einhverjir hestasveinar
sem hafi gætt hestanna að
baki báðum liðunum því
báðir aðilar komast á hesta.
Brandur var tekinn á flótta
og færður upp á grundina,
þar sem Skagfirðingar reistu
honum minnismerki líklega
einhvern tímann um miðja
Hjónin María og Sigurður á gamlárskvöld 2019.
MYND: BERGLIND ÞORSTEINSDÓTTIR
Sigurður er mikill sagnamaður og hér fræðir hann Þórdísi Kolbrúnu um söguna.
MYND: PF
Frá fjölskylduleiðsögn sem Sigurður var með á Haugsnesgrundum í vetrarfríi
gunnskólanna 17. október 2019. MYND: BERGLIND ÞORSTEINSDÓTTIR
02/2020 7