Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.08.2021, Qupperneq 14

M
argir urðu varir við það í
vetur er óprúttnir aðilar
sendu símaskilaboð á all-
marga Íslendinga með vef-
síðuhlekk sem smella átti
á til að borga kostnað vegna póstsendingar.
Til þess að greiða þurfti svo að gefa upp
kortanúmer sem netsvindlararnir ætluðu sér
að nota til að hafa fé af þeim sem féllu fyrir
bragðinu.
Þá hafa ástarsvindl verið nokkuð í um-
ræðunni síðustu árin þar sem svikarar villa
á sér heimildir og koma sér í samband við
oft og tíðum einmana fólk, nýta sér veikleika
þess og einangrun til að hafa af því háar
fjárhæðir. Lögreglan hefur ítrekað varað við
glæpum af þessu tagi en alltaf eru ein-
hverjir sem falla í gildruna enda nota þrjót-
arnir sífellt þróaðri leiðir til að klekkja á
fólki.
Ragnar Sigurðsson, sérfræðingur í net-
öryggismálum og framkvæmdarstjóri al-
þjóðlega netöryggisfyrirtækisins AwareGO,
segir að tvenns konar svindl sé mest áber-
andi í netheimum um þessar mundir. Annars
vegar er það þegar fólk er platað til að setja
upp einhvers konar forrit á tölvu sinni sem
síðan reynist vera vírus sem notaður er til
að komast yfir viðkvæmar upplýsingar. Hins
vegar eru það svokallaðar gervi-fjárfest-
ingasíður sem auglýstar eru mikið á sam-
félagsmiðlum.
„Þetta kemur upp annað slagið. Þér er
lofað mikilli ávöxtun þar sem þú leggur inn
meiri og meiri peninga en svo er ekkert á
bak við þetta. Peningurinn er bara tekinn
út,“ segir Ragnar en oft og tíðum eru þessar
síður auglýstar með nafni einhvers fjár-
sterks einstaklings. Einhverjir muna eflaust
eftir því þegar skáldað var viðtal við Ólaf
Jóhann Ólafsson, viðskiptamann og rithöf-
und, þar sem farið var yfir hve vel honum
átti að hafa gengið í rafmyntabraski. Í við-
talinu, sem fékk töluverða dreifingu um Fa-
cebook, voru hlekkir á vefsíður netsvindlara
sem reyndu að hafa fé af fólki með loforðum
um skjótfenginn gróða af viðskiptum með
rafmyntir eins og bitcoin.
Skurðgrafa á 17 þúsund krónur
Ekki eru það einungis þeir sem lofi fólki
himinháum ávöxtunum fjárfestinga sem aug-
lýsi á samfélagsmiðlum. Það gera einnig
þeir sem auglýsa vörur á lygilega lágu verði
sem þeir segjast muni senda til kaupandans
en gera það aldrei. Ragnar segist hafa tekið
eftir slíkri auglýsingu fyrir stuttu. Þá var
minnsta gerð af skurðgröfum auglýst á um
það bil 17 þúsund krónur og send heim frítt.
Til samanburðar kosta slíkar gröfur um
þrjár milljónir, notaðar og fyrir utan send-
ingarkostnað, á löglegum síðum. „Svindl-
ararnir kaupa auglýsingar af Facebook,
jafnvel með stolnum kreditkortum, og reyna
að fá þig til að kaupa eitthvað á alveg spott-
prís,“ segir Ragnar.
„Ég prófaði þetta því við þurfum að vita
hvers konar svindl þetta er,“ segir hann.
„Og svo varð ég bara að prófa til að sjá hvað
myndi gerast. Þetta var borgað í gegnum
PayPal þannig að ég gaf engar kortaupplýs-
ingar frá mér. Svo ef varan kom ekki var
hægt að fá endurgreiðslu frá PayPal. Þetta
var því lítil áhætta svo ég keypti eina gröfu
fyrir mig eina fyrir konuna mína,“ segir
Ragnar kíminn.
Gröfurnar skiluðu sér auðvitað aldrei svo
Ragnar fékk endurgreitt frá PayPal,
greiðslufyrirtækinu. „Það sem þeir eru að
stóla á er að þú fattir ekki að biðja um end-
urgreiðslu frá fyrirtækinu,“ segir hann.
„PayPal er notað til að kaupa sér traust.“
Algengara er þó að fólk þurfi að gefa upp
kortanúmer. Þá eigi það á hættu að tapa
stórum fjárhæðum. „Ég varð eiginlega fyrir
smá vonbrigðum. Ég hélt að þetta væri að-
eins þróaðra svindl en svo reyndist vera,“
segir Ragnar og hlær. „Þetta er nú það
grófasta sem ég hef séð. Oftast er þetta nær
því að vera trúverðugt.“
Aukning í faraldrinum
Svindlin eru þó orðin nokkuð þróuð. Ekki
auglýsa menn aðeins á samfélagsmiðlum
heldur einnig á leitarvélum, þá helst
leitarvél Google. Sunnudagsblaðið veit til
að mynda af fólki sem hefur ætlað að
fjárfesta í rafmyntum, smellt á efstu
síðuna sem kom upp við leit á Google sem
oftast er kostuð auglýsing, og lent á síðu
netsvindlara. Þar er fólk platað til að láta
af hendi kortanúmer og aðrar upplýsingar
til að geta fengið þá þjónustu sem boðið er
upp á og peningar hafðir af því.
Þá eru auðvitað síður sem þykjast selja
alls kyns vörur, líkt og Ragnar nefnir hér að
ofan, sem auglýsa á Google og því betra að
hafa varann á. Er þetta kallað netversl-
unarsvindl (e. online purchase scam) og hef-
ur færst í aukana síðan kórónuveirufarald-
urinn fór af stað með tilheyrandi
samkomubönnum að sögn Ragnars. Fólk
eyðir meiri tíma heima sem hefur leitt til
þess að fleiri nýta sér þjónustu netverslana.
Útlit þessara síða er oft mjög traustvekjandi
en það er auðvitað ein leiðin sem þrjótarnir
nota til að öðlast traust þeirra sem heim-
sækja síðurnar.
Þá hafa einhverjir sem hyggjast taka þátt
í happdrætti fyrir græna kortið, sem veitir
atvinnu- og dvalarleyfi í Bandaríkjunum,
lent á síðum sem auglýsa þjónustu í
tengslum við happdrættið þar sem mark-
miðið er að hafa fé af fólki. Það sama má
segja um þá sem ætla að fá ESTA, leyfi til
að ferðast til landsins. Svo virðist sem fólk
treysti síðum séu þær ofarlega á leitarsíðum
á borð við Google en þar geta óprúttnir að-
ilar auglýst sig og gabbað þannig þá sem
leggja traust sitt á leitarvélarnar.
Netrisar standa sig ekki
Rannsókn neytendaeftirlitsins Which? fyrir
skömmu sýndi að 34% þeirra svindlauglýs-
inga sem birtar voru á Google voru ekki
fjarlægðar. Er það nokkuð verri árangur en
hjá Facebook þar sem 26% auglýsinga sem
reyndust vera fyrir svindl voru ekki fjar-
lægðar. Þrátt fyrir þetta segjast fyrirtækin
fjarlæga allar slíkar auglýsingar.
Að sögn Which? lætur stór hluti þeirra
sem lenda í svindli á Facebook samfélagsris-
ann ekki vita af athæfinu því fólk trúir ekki
að Facebook muni gera nokkuð í því. Á Go-
ogle komust rannsakendurnir að því að erf-
itt væri að láta vita af svindli á leitarvélinni,
ferlið væri bæði flókið og óskýrt. Þá sagði
Which? að sú staðreynd að aðilar geti keypt
nýjar auglýsingar eftir að öðrum hefur verið
lokað kalli á nýja og beittari nálgun af hálfu
netrisanna.
Eins og áður sagði segjast bæði Google
og Facebook fjarlægja auglýsingar svindl-
ara en ljóst er að auglýsingarnar eru ekki
yfirfarnar áður en þær birtast. Það gefur
óprúttnum aðilum tækifæri á að draga
saklausa neytendur í net sitt. „Þau ná ekki
að halda utan um þetta að öllu leyti. Þetta
sleppur bara í gegn,“ segir Ragnar um
málið. „Ef þetta er þarna inni í tvo daga til
dæmis er hægt að gera alls konar ósk-
unda.“
Spila á tilfinningar fólks
Þegar fólk fer inn á fyrrnefndar síður er
það oft á tíðum beðið um að skrá ýmsar
upplýsingar. Stundum skráir það þó ein-
ungis inn nafn sitt og símanúmer og fær í
kjölfarið símtal stuttu seinna þar sem reynt
er að hafa upp úr því viðkvæmar upplýs-
ingar eins og kortanúmer og fleira. Ekki er
því lengur um að ræða tölvupóstsamskipti
við prins frá Nígeríu eins og á árum áður
heldur er starfsemin háþróuð hjá svindl-
urunum.
„Þetta er orðið það þróað að þessir aðilar
eru komnir með þjónustuver,“ segir Ragnar.
Við þessar hringingar eru alls kyns brögð
úr sálfræði notuð til að fá þá sem svindlað
er á til að láta af hendi upplýsingar. Veikasti
hlekkurinn í netsvindli er jú hið mannlega
eðli. Það er sama hversu gott lykilorðið er
eða tölvan og nettengingin vel varin. Ef
hægt er að blekkja viðkomandi er hægt að
hafa af honum fé. Það er þó ekki þar með
sagt að þeir sem láta til leiðast af svindl-
urum séu fáfróðir eða heimskir, þvert á móti
geta þrjótarnir með aðferðum sínum fengið
gáfað fólk til að gera heimskulega hluti.
Það sem þessir aðilar gera til að ná upp-
lýsingum af fólki er kallað bragðvísi (e. soci-
al engineering). Þeir nota brögð til þessa
með því að einblína á tilfinningar fólks eins
og vilja þess til að láta öðrum líka vel við
sig, samkennd, samúð eða hræðslu. Þá beita
aðilarnir brögðum til að láta fólki líða eins
og það megi ekki missa af þessu einstaka
tækifæri og engan tíma sé að missa, tæki-
færið muni renna þeim úr greipum ráðist
fólk ekki strax í aðgerðir. Það veldur því að
það nær ekki að hugsa sig um áður en það
gefur upp kortanúmer til ókunnugra aðila.
Af frásögnum sem Sunnudagsblaðið hefur
heyrt að dæma þá reyna þessir aðilar að
halda fólki í símanum eins lengi og hægt er
þegar svo ber undir. Þannig ná þeir að öðl-
ast traust einstaklinganna sem þeir hyggjast
svindla á og á endanum fá þá til að gefa upp
kortanúmer. Þegar það er gert eru aðilarnir
fljótir að gjaldfæra kortin. Allt snýst þetta
um að beina athygli fólks að því sem virkar
traustvekjandi við það sem svindlararnir
bjóða en ekki að þeim þáttum sem benda til
þess að um svindl sé að ræða.
Þá nýta þrjótarnir sér oft bága stöðu fólks
eftir að hefur verið svindlað á þeim. „Ef það
er svindlað á þér koma þeir oft aftur og
þykjast vera einhverjir sem geta náð pen-
ingunum til baka,“ segir Ragnar. „En þá
stela þeir auðvitað peningnum sem þeir
rukka fyrir það líka.“
Enginn er óhultur
Fjársvik verða sífellt meira áberandi í netheimum eins og margir hafa tekið eftir. Svindlurum
hefur vaxið ásmegin í kórónuveirufaraldrinum og verður starfsemi þeirra þróaðri með ári
hverju. Ekki er einungis um að ræða svindlpósta í tölvupósthólfi fólks heldur rambar fólk jafn-
vel inn á svindlsíður þegar það hyggst í sakleysi sínu versla á netinu.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@mbl.is
Ragnar Sigurðsson er sérfræðingur í netörygg-
ismálum og framkvæmdastjóri AwareGO.
’
En auðvitað hefur verið mik-
ið um svona svindl bara hér
á Íslandi til dæmis. Þú ert í við-
ræðum við einhverja sem vilja
skipta við þig og svo kemur að
því að það eigi að borga en um
leið og þú ert búinn að borga þá
er þessi peningur farinn.
NETSVINDL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.8. 2021