Morgunblaðið - 13.09.2021, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. SEPTEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ísland virðist
vera að vinna
sig hraðar og
betur út úr kórónu-
kreppunni en flest-
ar aðrar þjóðir.
Þetta gefur tilefni
til bjartsýni um þróun efnahags-
mála og almennrar hagsældar
hér á landi á næstu árum og
bendir til að þeir sem munu
skipa næstu ríkisstjórn fái í
hendurnar áhugavert og upp-
byggilegt viðfangsefni, þó að
ófyrirsjáanlegir atburðir muni
líklega setja mark sitt á það
kjörtímabil eins og mörg önnur.
En þó að horfur séu góðar er
að mörgu að hyggja og viðfangs-
efnin fjarri því einföld. Umsvif
ríkisins eru meðal þess mikil-
vægasta sem þarf að glíma við á
næsta kjörtímabili ef ekki á illa
að fara í efnahag þjóðarinnar og
þeirrar þjónustu sem lands-
menn vilja búa við.
Verkalýðsfélög opinberra
starfsmanna auglýsa nú af mikl-
um móð mikilvægi þeirra starfa
sem opinberir starfsmenn vinna
þó að enginn hafi lýst efasemd-
um um þau störf sem í þeim aug-
lýsingum eru nefnd. En það að
störfin þarf að vinna felur ekki í
sér að þeir sem inna þau af
hendi verði að vera opinberir
starfsmenn. Þvert á móti eru
líkur á að mörg þessara starfa
væru betur komin hjá einka-
reknum fyrirtækjum og breytir
þá engu þó að ríkið mundi í flest-
um tilvikum áfram tryggja að
þjónustan væri í boði.
Brýnt er að ná tökum á
rekstrarkostnaði hjá hinu opin-
bera og tryggja að nauðsynleg
starfsemi á borð við heilbrigð-
isþjónustu, menntun og hvers
kyns velferðarþjónustu sé unnin
á sem hagkvæmastan máta.
Þegar að því kemur
að finna leiðina út
úr óhóflegum og ört
vaxandi kostnaði er
nauðsynlegt að for-
dómum í garð
einkarekstrar verði
vikið til hliðar og hagkvæmasta
leiðin jafnan valin.
Kórónukreppan hefur kostað
ríkissjóð háar fjárhæðir og
skuldsetningu sem allgóð sam-
staða var um að hann tæki á sig
og virðist það hafa heppnast vel.
En skuldasöfnun verður að snúa
við á næsta kjörtímabili og er
það ein ástæða þess hve brýnt er
að endurskoða starfsemi rík-
isins, straumlínulaga þann
rekstur sem ríkið þarf að halda
áfram hjá sér, færa rekstur ann-
arrar starfsemi til einkaaðila og
hætta óþarfri starfsemi.
Þetta mun einnig stuðla að því
að auka hagvöxt og auðvelda
ríkinu þannig að greiða niður
skuldir sínar. Annað sem stuðla
mun að hagvexti er að lækka
skatta og draga úr regluverki og
eftirliti hins opinbera. Af um-
ræðunni í kosningabaráttunni
nú virðist skilningur á þessu
fara vaxandi. Loforð um skatta-
lækkanir heyrast til dæmis frá
fleirum en stundum áður, þó að
eitthvað vanti upp á útfærsluna.
Þá heyrist víðar en áður það
sjónarmið að besta leiðin fram á
við sé að vaxa út úr vandanum,
þó að efast megi um að allir þeir
sem slíkt nefna skilji fyllilega
hvað í því felst.
Þrátt fyrir kraðak flokka er
því ástæða til hóflegrar bjart-
sýni um næsta kjörtímabil, en
það krefst þess þó vissulega að
þau sjónarmið sem hér hafa ver-
ið nefnd verði ofan á við ríkis-
stjórnarmyndun og í störfum
næstu ríkisstjórnar.
Ef rétt er haldið á
málum getur næsta
kjörtímabil orðið
gjöfult Íslendingum}
Tækifærin framundan
Það er óhætt að
segja að
kvennalið Breiða-
bliks hafi fyrir helgi
skráð nafn sitt með
gullnu letri í knatt-
spyrnusögu Íslands
þegar liðið tryggði sér sæti í
riðlakeppni Meistaradeildar
Evrópu, fyrst íslenskra fé-
lagsliða, með fræknum 3:0 sigri
á Osijek, meistaraliði Króatíu.
Það segir sitt um hið góða
starf sem hér hefur verið unnið í
kvennaknattspyrnu að Blikar
verða í öðrum styrkleikaflokki af
fjórum, þegar dregið verður í
riðlana í dag, og er það vonandi
ávísun á enn frekari árangur
liðsins í leikjunum sex sem það
spilar nú í haust og vetur.
Árangur Blika þýðir einnig að
liðið fær umtalsverða fjárhags-
lega uppskeru fyrir árangur
sinn, en það hefur nú þegar
tryggt sér á áttunda tug milljóna
króna hið minnsta, og gæti jafn-
vel náð inn meiri
fjármunum, ef
gengið í riðlinum
verður gott. Þetta
mikla fé stafar eink-
um af því að áhugi
sjónvarpsáhorfenda
hefur aukist á kvennaknatt-
spyrnu og fjárhagsleg umsvif því
farið vaxandi. Ennfremur má
ætla að næsta vor fái öll íslensk
félög sem eiga lið í efstu deild
kvenna greiðslur vegna sölu á
sjónvarpsrétti, sem er jákvæð
þróun og ætti að styrkja kvenna-
knattspyrnuna enn frekar.
Það er ekki sjálfgefið að fá-
menn þjóð geti átt svo öflugt lið
og keppt með góðum árangri við
helstu stórþjóðir Evrópu í vin-
sælustu íþróttagrein heims.
Þessi merki árangur Breiðabliks
er því fagnaðarefni og verður
vonandi öðrum íslenskum fé-
lagsliðum hvatning í framtíðinni
til að feta þá braut, sem Blikar
hafa nú rutt.
Kvennalið Breiða-
bliks er braut-
ryðjandi fyrir
íslensk félagslið}
Einstakt afrek
É
g fékk mjög áhugaverða ábend-
ingu um Tryggingastofnun (TR)
í gær. Ég ætla að byrja á að
biðjast samt velvirðingar á eilít-
ið tæknilegri grein – en vonast
til þess að ég geti útskýrt af hverju ég
hneykslaðist allsvakalega enn og aftur á því
hvernig TR virðist mismuna fólki. Síðast voru
það búsetuskerðingarnar, núna virðist það
vera lífeyrissjóðsgreiðslur.
Ef ég fer í reiknivél TR fyrir ellilífeyri og
slæ inn 400.000 krónur í atvinnutekjur þá seg-
ir reiknivélin að ég fái 576 þúsund krónur í
tekjur samtals. Ef ég fæ hins vegar 400 þús-
und krónur í greiðslu úr lífeyrissjóði þá gerist
eitthvað stórfurðulegt og ég fæ einungis um
520 þúsund krónur. Einhvern veginn gufa upp
rúmlega 50 þúsund krónur á mánuði ef ég fæ
greiddar 400 þúsund krónur úr lífeyrissjóði í staðinn fyr-
ir að fá sömu krónur í atvinnutekjur.
Ástæðan fyrir þessu er áhugaverð, en samkvæmt lög-
um um tekjuskatt teljast greiðslur úr lífeyrissjóðum
vera tekjur. Samkvæmt lögum um almannatryggingar
er hins vegar gerð undanþága frá því fyrir örorkulífeyri
en ekki ellilífeyri. Sem sagt, ef ég er með örorkulífeyri þá
eru lífeyrissjóðsgreiðslur ekki tekjur en ef ég er með elli-
lífeyri þá teljast lífeyrissjóðsgreiðslur vera tekjur eins
og venjulega. Reiknivél TR segir mér hins vegar að það
sé ekki farið með atvinnutekjur og lífeyrissjóðsgreiðslur
á sama hátt. Þetta þýðir að 100 þúsund króna frí-
tekjumarkið vegna atvinnu sem ellilífeyris-
þegar hafa á mánuði virkar ekki fyrir tekjur
úr lífeyrissjóði og heildartekjur ellilífeyris-
þega skerðast – án þess að stoð sé fyrir því í
lögum.
Hér ætla ég að gera risastóran fyrirvara
við þessa niðurstöðu mína. Lög um almanna-
tryggingar eru fáránlega flókin og kannski
eru löglegar ástæður fyrir þessu faldar ein-
hvers staðar annars staðar í lagatextanum,
en miðað við minnisblað frá Tryggingastofn-
un sem ég fékk samhliða þessari ábendingu,
þá sé ég ekki að vísað sé til annars hluta lag-
anna – en þar stendur orðrétt: „Ekki verður
því séð að tilefni sé til að jafna lífeyrissjóðs-
tekjum við atvinnutekjur við túlkun á 1. mgr.
23. gr. ATL.“
Þetta er mjög skýrt í 16. gr. laganna og 23.
gr. breytir engu hvað það varðar: „Þegar um er að ræða
örorkulífeyri […] teljast ekki til tekna […] greiðslur úr
skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum“. Ekk-
ert sambærilegt orðalag er að finna í málsgreininni:
„Þegar um er að ræða ellilífeyri …“
Því virðist TR reikna lífeyrissjóðsgreiðslur til ellilíf-
eyris eins og um örorkulífeyri sé að ræða og það virðist,
miðað við lögin, vera rangt. Hversu miklum skerðingum
ellilífeyrisþegar verða fyrir vegna þessa er óljóst en það
gætu verið ansi háar fjárhæðir ef rétt reynist.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Ólöglegar skerðingar
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
T
ilraunir voru gerðar til að
veiða ljósátu í Ísafjarðar-
djúpi á nýstárlegan hátt í
tveimur leiðöngrum árið
2018. Aðferðin byggist á því að nota
blátt ljós til að laða ljósátu að dælu
sem dælir henni að mestu lifandi um
borð í skip. Líffræðingarnir Petrún
Sigurðardóttir og Ástþór Gíslason á
Hafrannsóknastofnun fjalla um
þessar tilraunir í nýlegri skýrslu. Í
samtali við Morgunblaðið segir Pet-
rún að tilraunirnar hafi í sjálfu sér
gengið ágætlega og ljósátan hafi
dregist að ljósinu. Hún segist ekki
vita til þess að verkefninu verði
haldið áfram hér við land.
Farnir voru tveir leiðangrar
sumar og haust 2018 með norska
skipinu Røstnesvåg og var aflinn
bræddur um borð til að framleiða
lípíðolíu og mjöl. Aðspurð segir Pet-
rún að olían sé rík af fitusýrum, t.d.
omega-fitusýrum, og andoxunar-
efnum eins og astaxanthin sem gefi
henni rauðan lit. Hún er aðallega
notuð sem fæðubótarefni. Einnig
myndast mjöl við framleiðslu á
ljósátuaflanum sem er aðallega not-
að í dýrafóður.
Mest af fullorðinni öggu
Markmið leiðangranna var að
prófa virkni dælunnar við ólíkar að-
stæður ásamt því að rannsaka teg-
undasamsetningu ljósátu og með-
afla. Betur gekk að veiða ljósátuna
um haustið og var heildarafli þá tölu-
vert meiri, 13,1 tonn, en um sumarið,
4,6 tonn.
„Ljósátan laðaðist greinilega að
ljósinu á dælunni og safnaðist yfir-
leitt fljótt að henni. Fiskur leitaði
einnig mikið í ljósátuna í kringum
dæluna, en það olli vandræðum í
dælingu og festust nokkrir fiskar í
dælunni á meðan dælt var. Til að
koma í veg fyrir þetta var reynt að
setja 50 mm möskva net fyrir dælu-
opið í september, en ljósátuaflinn
reyndist þá minni og var netið því
fjarlægt eftir 17 daga,“ segir í ágripi
skýrslunnar.
Um sumarið var aflinn aðallega
fullorðin agga (Thysanoessa raschii,
96% af afla). Um haustið fannst
einnig mest af öggu (66%), en öfugt
við fyrri leiðangurinn þá fundust
bæði fullorðin dýr og ungviði í aflan-
um. Einnig fannst þá mikið af ung-
viði augnsílis og náttlampa. Meðafli
var sömuleiðis meiri um haustið þeg-
ar alls fundust 46 loðnu- og/eða síld-
arlirfur í sýnum sem voru tekin úr
aflanum, en um sumarið aðeins eitt
seiði. Áætlað er að heildarmagn fisk-
seiða sem veiddust um haustið hafi
verið um 242.000 seiði.
Þó ekki sé áætlað að halda til-
raunaveiðum með þessari dælu
áfram við Ísland þá eru ýmsar til-
raunir í gangi hvað varðar ljósátu.
Þannig fékk Hraðfrystihúsið-
Gunnvör hf. leyfi til veiða á ljósátu
með fínriðnu neti í Ísafjarðardjúpi í
sumar og haust. Einnig eru, að sögn
Petrúnar, í gangi tilraunir við að
fóðra þorsk með hjálp ljóstækni hjá
Ocean EcoFarm ehf. í Steingríms-
firði. Tilraunin gengur út á að laða
ljósátu að búrum eða kvíum með
þorski í sem svo nýtist sem fóður
fyrir þorskinn.
Veiðar í Suður-Íshafinu
Spurð um veiðar á ljósátu í at-
vinnuskyni nefnir Petrún að slíkar
veiðar séu aðallega stundaðar í Suð-
ur-Íshafi á tegund sem nefnist Eup-
hasia superba, sem er stærri en þær
íslensku og er því líklega auðveldara
að veiða. Þar er net dregið á eftir
skipi og afla stöðugt dælt upp úr net-
inu um borð í skipið. Þær veiðar eru
kvótasettar. Einnig voru stundaðar
veiðar á öggu, ljósátutegundinni sem
fyrr er nefnd, við Kanada með 500
tonna árlegan kvóta, en Petrún seg-
ist ekki vita hvort þær veiðar séu
enn í gangi.
Norska fyrirtækið Calanus AS
hefur stundað veiðar á rauðátu, en
hún er mun smærri en ljósáta. Afl-
inn er ekki mjög mikill en verðmæt
efni eins og omega-fitusýrur, astax-
antín og fleiri tegundir eru unnin úr
aflanum. Norðmenn eru jafnframt
að kanna hvort átan inniheldur líf-
virk efni.
Ljósátan í Djúpinu
dróst að bláa ljósinu
Ástþór Gíslason, annar höfunda
skýrslunnar um rannsóknirnar í
Ísafjarðardjúpi, hefur um árabil
rannsakað m.a. svif og átu í haf-
inu. Hann segir um veiðar á átu:
„Það er gríðarmikið af átu í
hafinu og hún er því auðlind
sem kemur til greina að nýta, en
veiðar eru vandkvæðum bundn-
ar vegna þess hversu smávaxin
átan er. Hún er líka framarlega í
fæðukeðjunni en það á svo sem
við um fleiri nýtta stofna.
Vegna vandkvæða við að
veiða átu er hætt við að aflinn
yrði aldrei mjög mikill. Því þyrfti
að huga vel að því að vinna
verðmæt efni úr aflanum. Og
auðvitað þarf að hafa í huga
vistfræðilegt hlutverk átunnar
og einnig huga að meðafla í
veiðunum.“
Veiðarnar
vandasamar
FRAMARLEGA Í FÆÐUKEÐJU
Ljósmynd/Hafrannsóknastofnun
Tilraunir Dælan og kerfið sem
henni fylgdi í rannsóknum í Ísa-
fjarðardjúpi fyrir þremur árum.
Ljósáta Rík af fitusýrum.