Morgunblaðið - 20.09.2021, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. SEPTEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nú er runnin
upp síð-
asta
vinnuvikan fyrir
kosningar. Þess
vegna mætti ætla
að fylgið sem
mælist í könnunum sé orðið
nokkuð fast í hendi, en það er
ekki endilega víst. Annars
vegar verður að líta til þess að
fylgi hefur iðulega hlaupið
mjög til á lokametrum barátt-
unnar. Stundum er það vegna
einhverra atburða en stundum
er erfitt að sjá hvað veldur.
Fyrir nokkrum árum gerð-
ist það til dæmis að vinstri-
flokkarnir stungu saman nefj-
um fáeinum dögum fyrir
kosningar og hugðust með því
bjóða kjósendum annan kost
en stjórn með hægri- og
miðjuflokkum, einkum þó
Sjálfstæðisflokki, en ýmsir
vinstrimenn helga pólitískt líf
sitt andstöðu við þann flokk
og standa fyrir fátt annað.
Þegar þetta gerðist var inn-
an við eitt kjörtímabil frá því
að vinstristjórnin alræmda
sem sat á árunum 2009-2013
lauk störfum. Þegar kjós-
endur sáu fram á endurtekn-
ingu þeirrar stjórnar, og það
meira að segja með Pírötum
og einum öðrum vinstriflokki
innanborðs auk hinna tveggja,
þá dugði það til að þeir vöruðu
sig. Eitt er að velta fyrir sér
möguleikanum á að breyta til,
annað að stökkva að vel at-
huguðu máli út í kviksyndi
sem blasir við fyrir fótum
manns.
Hitt sem veldur því að hæp-
ið er að gera ráð fyrir því nú
að fylgið sé fast í hendi er að
ríkisstjórnin í heild mælist
mun sterkari en flokkarnir
sem hana mynda. Þeir hafa
samanlagt rúm 45% í könnun
sem MMR gerði í samstarfi
við Morgunblaðið og mbl.is og
birt var á laugardag. Í sömu
könnun mælist stuðningur við
ríkisstjórnina fimm prósent-
um meiri, eða rétt rúmur
helmingur kjósenda. Meti
þessi hópur það svo að eina
leiðin til að lýsa yfir stuðningi
við ríkisstjórnina í kosning-
unum sé að kjósa einhvern
þeirra flokka sem hana
mynda, sem væri ekki fráleitt
sjónarmið, þá er ljóst að hún
mun halda velli.
Í þessu sambandi má til að
mynda horfa til kjósenda Við-
reisnar, en rúmur þriðjungur
þeirra segist styðja ríkis-
stjórnina. Þetta má ætla að
séu borgaralega þenkjandi
kjósendur sem vilja alls ekki
vinstristjórn og gætu rétti-
lega óttast að Viðreisn væri
reiðubúin að ganga þá leið ef
byðist að kosningum loknum.
Og það er alls ekkert fráleitt
að þingmönnum
Viðreisnar verði
boðið upp í slíkan
dans. Enn síður er
ástæða til að ætla
að þeir myndu
hika við að stíga
þau spor. Miðað við kannanir
má sjá fyrir sér að hægt væri
að mynda stjórn Samfylk-
ingar, Pírata, Vinstri-grænna,
Sósíalistaflokks og Við-
reisnar, en enginn annar kost-
ur en fimm flokka stjórn eða
þaðan af flóknari er í spil-
unum verði Sjálfstæðisflokkur
utan stjórnar.
Það er eitthvað af þessu
tagi, vinstristjórn fimm til sex
flokka, sem nú blasir við kjós-
endum sem raunhæfur mögu-
leiki. Slík stjórn stæði aðal-
lega saman um að komast að
valdastólunum en hún þyrfti
einnig að sameinast um ein-
hver málefni og þá er hætt við
að þar yrði lægsti samnefn-
arinn ofan á. Skattahækkanir
eru eitt það helsta sem þessir
flokkar gætu sameinast um
enda hafa þeir allir daðrað við
þær eða stutt í gegnum tíðina.
Þá má ætla að rykið yrði
dustað af aðildarumsókninni
að Evrópusambandinu og
fleira ámóta kræsilegt yrði
dregið upp úr skúffum til að
efla til tilgangslauss ófriðar
meðal þjóðarinnar.
Athyglin sem þarf á næsta
kjörtímabili að fara í að efla
atvinnulíf, skapa fleiri störf og
treysta hagvöxt færi í sundur-
lyndi og misklíð engum til
gagns en þjóðinni til tjóns.
Íslendingar standa frammi
fyrir miklum tækifærum. Hér
er öflug atvinnustarfsemi til
sjávar og sveita. Útvegurinn
hefur fengið að blómstra og
það hefur leitt af sér gríðar-
lega nýsköpun og atvinnu-
uppbyggingu, ekki aðeins í
sjávarútvegi heldur einnig í
greinum sem styðja við þá
starfsemi. Sömu tækifæri eru
fyrir hendi í landbúnaði og
hafa að hluta til verið nýtt.
Þar þarf uppbyggilega nálgun
stjórnvalda, ekki lamandi
hönd sundurþykkju og jafnvel
fjandskapar, til að byggja
megi upp og leyfa landinu í
heild að blómstra.
Það þarf líka að hleypa
meira fjöri inn á önnur svið at-
vinnulífs og samfélags. Tæki-
færin liggja víða og þau er
hægt að grípa með samstöðu
og með því að leyfa ein-
staklingunum að njóta sín.
Tækifærin verða hins vegar
seint að veruleika ef stjórn
landsins verður í stöðugu upp-
námi allt næsta kjörtímabil og
það helsta sem stjórnarflokk-
arnir geta sameinast um er að
auka álögur á almenning og
fyrirtæki í landinu.
Þegar innan við vika
er til kosninga er
óvissa mikil og
hætturnar augljósar}
Lokadagarnir
M
argir velta því nú fyrir sér
hvaða flokk þeir eigi að kjósa,
jafnvel fólk sem hefur aldrei
áður þurft að hugsa sig um.
Áður fyrr vissu kjósendur
nokkurn veginn fyrir hvað flokkarnir stóðu.
Líklega voru stjórnmálin einfaldari þá en núna.
Úrslitaáhrif hafði hugmyndafræðileg afstaða
með eða móti oki sósíalismans eða með eða
móti tilgangslausum hernaði Bandaríkjanna í
fjarlægum heimshlutum. Hér voru í megin-
atriðum fjórir flokkar í áttatíu ár.
Við sjáum að flokkar færast til og leita sér
nýrra fylgismanna þegar kvarnast úr kjarna-
fylginu. Eftir að VG féllst í faðma við Sjálfstæð-
isflokkinn hefur Samfylkingin fært sig til
vinstri til þess að höfða til óánægðra flokks-
manna VG. Með svipuðum hætti er Miðflokk-
urinn nú að reyna að lokka til sín frjálshyggjumenn sem
ekki treysta Sjálfstæðisflokknum lengur með slagorðinu
Burt með báknið! sem hefur lengi legið ónotað á hægri
kantinum.
Ríkisstjórnarsamstarfið hefur líka orðið mörgum um-
hugsunarefni, en það er auðskýrt með stuttum samtölum.
Spurt var: Hvers vegna í ósköpunum ákvað VG að leiða
þessa hægristjórn?
Svar: Sú ákvörðun var í fullkomnu samræmi við innsta
eðli VG. Flokkurinn er þjóðernissinnaður íhaldsflokkur
sem vill sem allra minnstar breytingar. Þar má nefna
gjafakvótakerfið, landbúnaðarmálin, krónuna, stjórnar-
skrárbreytingar og afstöðuna til ESB. Flokkurinn hefur
aftur á móti villt á sér heimildir með því að kenna sig við
vinstrið. Ekkert er fjær sanni.
Viðbragð: Þótt mér finnist mjög erfitt að
sætta mig við þessa lýsingu átta ég mig núna á
því að hún virðist vera sönn.
Annað viðbragð: VG er bara Framsókn fyr-
ir fólk sem er með endurvinnslutunnur heima
hjá sér.
Spyrja mætti: Hvers vegna í ósköpunum
ákvað Sjálfstæðisflokkurinn að ganga inn í
þessa vinstristjórn?
Svar: Sú ákvörðun var í fullkomnu samræmi
við innsta eðli Sjálfstæðisflokksins. Flokk-
urinn er þjóðernissinnaður íhaldsflokkur sem
vill sem allra minnstar breytingar. Þar má
nefna gjafakvótakerfið, landbúnaðarmálin,
krónuna, stjórnarskrárbreytingar og afstöð-
una til ESB. Flokkurinn hefur aftur á móti villt
á sér heimildir með því að kenna sig við
hægrið. Ekkert er fjær sanni.
Viðbragð: Þótt mér finnist mjög erfitt að sætta mig við
þessa lýsingu átta ég mig núna á því að hún virðist vera
sönn.
Annað viðbragð: Sjálfstæðisflokkurinn er bara Fram-
sókn fyrir fólk sem vill ríkisstyrk á morgnana, lága skatta
á daginn og grillar á kvöldin.
Kannski spyr einhver: Hvers vegna ákvað Framsókn
að fara í þessa ríkisstjórn?
Svar: Það voru ráðherrastólar í boði og samvinna við
systurflokkana.
Viðbragð: Alveg rétt. Heimskuleg spurning.
Spurt er: Er þá ekki best að kjósa bara Framsókn?
Svar: Þú segir nokkuð. En hvaða Framsóknarflokk?
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Hvaða Framsóknarflokk er best að kjósa?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
U
mhverfisstofnun mun
ráðast í átak nú á haust-
mánuðum til að kynna
og fræða veitingamenn
og söluaðila um nýjar reglur um
gjaldtöku fyrir einnota plastílát.
Reglurnar tóku gildi í byrjun júlí og
fela það í sér að óheimilt er að gefa
viðskiptavinum einnota plastílát
undir mat og drykk sem tekinn er
með heim. Brögð eru að því að veit-
ingastaðir hafi ekki tileinkað sér
umræddar reglur en dæmi munu
einnig vera um það að þeir hafi að-
eins tileinkað sér þær að hluta eða
að veitingamenn hafi ekki einu sinni
heyrt af þessum nýju reglum.
„Við höfum aðeins verið að
heyra frá búðum sem spyrja hvern-
ig útfærslan eigi að vera. Við sjáum
hins vegar mikla þörf fyrir að fleiri
matsölustaðir þurfi að vita af þess-
um reglum,“ segir Gró Einarsdóttir,
sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun.
Þarf að rukka fyrir öll ílát
Hún segir að svo virðist sem
margir hafi ekki áttað sig á því
hversu umfangsmiklar nýju regl-
urnar eru. „Stundum hafa matsölu-
staðir tekið upp nýtt verklag en ekki
náð að fara yfir allt framboðið. Í
rauninni þarftu núna að rukka fyrir
hvert einnota matar- og drykkjarílát
úr plasti. Sumir hafa kannski haldið
að það sé nóg að rukka eitt gjald
fyrir öll plastílát en svo er ekki. Það
þarf að rukka fyrir hvert og eitt, líka
fyrir litla boxið undir kokteilsósuna
og plastlokið á pappaílátinu.“
Auk þess að taka gjald fyrir
plastumbúðir þurfa sölustaðir einnig
að gera grein fyrir gjaldtökunni, á
kassakvittun þarf verð fyrir hverjar
umbúðir að vera sundurliðað. Hverj-
um og einum sölustað er hins vegar
í sjálfsvald sett hversu hátt gjald er
tekið fyrir umbúðirnar. Þannig get-
ur kaffibollinn sem tekinn er með
heim kostað það sama og hann gerði
áður en á kvittuninni er hluti kaup-
verðsins fyrir umbúðirnar. Annar
möguleiki er að verðið sé hærra eft-
ir innleiðingu reglugerðarinnar; að
söluaðilar rukki sérstaklega fyrir
umstang sem þessu fylgir.
„Búðirnar ákveða sjálfar hvaða
gjald þær leggja á vöruna. Við er-
um ekki með nein skilaboð um
hvaða verð þær eiga að notast við.
Það er auðvitað þannig að ef þú
leggur á hátt gjald þá felst í því
fælingarmáttur sem er tilgangur
reglnanna í umhverfisvænu tilliti.
En þá er mikilvægt að önnur lausn
sé í boði. Til að mynda að þú getir
komið með eigið ílát og þannig
sleppt því að borga umrætt verð.
Eða þá að búðirnar myndu sjálfar
skipta út plastumbúðum, að þetta
væri hvati til að endurskoða hvaða
umbúðir þær bjóða upp á,“ segir
Gró.
100 króna hækkun á sjeik
Hún bendir jafnframt á að
söluaðilar þurfi að taka á sig kostn-
að við að setja sundurliðun inn í
kerfi sín eða að skipta út umbúðum.
Eins sé hærri virðisaukaskattur af
umbúðum en mat. Því sé kannski
ekki alveg sanngjarnt að gera ráð
fyrir því að verð hækki ekki neitt.
Morgunblaðið hefur fengið
ábendingar um gjaldtöku á einnota
umbúðum sem margir myndu ef-
laust telja óhóflega. Eitt dæmi var
af ísbúð sem rukkaði 50 krónur fyrir
hverja plasteiningu. Þannig bættust
til að mynda 100 krónur við verðið
fyrir box og plastlok undir sjeik og
annað eins fyrir box og plastskeið
fyrir bragðaref.
Neytendur alltaf
látnir bera byrðarnar
Breki Karlsson, formaður
Neytendasamtakanna, segir að sam-
tökunum hafi ekki borist ábend-
ingar vegna gjaldtökunnar og hún
hafi ekki verið skoðuð sérstaklega.
„Það er jákvætt að verið sé að gera
eitthvað til að draga úr notkun ein-
nota umbúða, sér í lagi plastumbúða
sem við notum í fimm mínútur og
hendum svo. Hins vegar er synd að
það séu alltaf neytendur sem eru
látnir bera byrðarnar. Það væri ef-
laust hægt að ná meiri árangri með
markvissari aðgerðum sem væru
minna íþyngjandi fyrir neytendur.“
Breki segir að ef einhver versl-
un leggur óhóflegt gjald á umbúðir
sjái vonandi aðrar verslanir tæki-
færi í því og fái fyrir vikið meiri við-
skipti. „Þannig skiptir samkeppnin
gífurlegu máli. Þetta hvetur líka
fólk til að koma með eigin ílát þar
sem það er mögulegt.“
Verða að rukka fyrir
öll plastílát undir mat
Gjaldtaka á plastumbúðir
Matsölu-
staðir
eiga
að taka
gjald fyrir
einnota
plastglös
undir gosdrykki, safa
og hristinga
Matsölustaðir eiga að
taka gjald fyrir einnota
matarílát og lok úr
plasti og pappírsílát sem
eru húðuð með plasti
Kaffihús eiga að taka
gjald fyrir pappamál
ef þau eru húðuð með
plasti, en líka fyrir 100%
pappamál sem fylgja
plastlok
Barir eiga að
setja gjald
á plastglös
undir bjór
og vín
Ísbúðir
eiga að
setja gjald
á ísbox úr
pappír sem
eru húðuð með plasti
Heimild:
Umhverfisstofnun
Gró Einarsdóttir Breki Karlsson