Morgunblaðið - 12.10.2021, Side 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 2021
Loftslagsbreyt-
ingar! Hnattræn hlýn-
un! Loftslagsvá! Ham-
farahlýnun! Ég fæ
samviskubit. Er þetta
mér að kenna?
Ég keyri um á dís-
ilbíl. Er ég umhverf-
issinni? Nei, segja
sumir. Þú mengar
andrúmsloftið. Já,
segja aðrir. Það þarf
ekki að virkja víðernin til þess að
þú getir hlaðið bílinn þinn.
Ég pota niður trjám af og til.
Frábært, segja sumir. Tré binda
CO2. Þú ert að kolefnisjafna dísil-
brennsluna. Arfavitlaust, segja
aðrir. Trén, sem þú ert að planta,
eyðileggja íslenskt vistkerfi og
ásýnd landsins.
Ég reyni að flokka eftir bestu
getu. Nýlega bættist við ný tunna,
brún, undir lífrænan úrgang.
Tunnugeymslan tekur bara tvær
tunnur. Flokkunin hefur því færst
inn í bílskúr að hluta og ég er bú-
inn að birgja mig upp af glærum
plastpokum í stað þeirra svörtu,
svo ég verði ekki skammaður hjá
Sorpu. (Talandi um Sorpu. Mér
leyfist að setja bylgjupappa í bláu
tunnuna og grenndargám, en hjá
Sorpu verð ég að farga honum í
sérstakan gám. Af hverju?) Ég
þarf að stækka tunnugeymsluna,
en vandamálið er að ég veit ekki
hvað tunnurnar verða margar fyrir
rest og það sem skiptir e.t.v. meira
máli; hve stórar. Af hverju þarf ég
120 lítra tunnu undir 2-3 poka af
lífrænum úrgangi?
Ég fer með margnota burð-
arpoka út í búð. Hvað ber ég heim?
Plast! „Íslenskt grænmeti, þú veist
hvaðan það kemur!“ Já, ég veit það
og því er öllu pakkað í plast. Og nú
stefnir í að maður
þurfi að borga auka-
gjald fyrir allt plastið.
Af hverju á ég að
greiða aukalega fyrir
plastílát eða -umbúðir
og sjá svo um að farga
þeim líka? Las ein-
hvers staðar að 80%
plastmengunar sjávar
megi rekja til fimm
stórfljóta á suðurhveli
jarðar. Leyfi mér að
fullyrða að meirihluti
jarðarbúa hefur ekki
hugmynd um aðsteðjandi lofts-
lagsvá eða er slétt sama.
Samkvæmt nýjustu fréttum er-
um við Íslendingar meðal mestu
umhverfissóða heims. Við losum
meira af gróðurhúsalofttegundum
per haus en flest ríki veraldar.
Hvernig má það vera? Við með alla
okkar hreinu orku. Er það stór-
iðjan? Aflátsbréfin? (Hvaða rugl er
það?) Gosið í Geldingadölum? Hef
ekki hugmynd, en finnst þetta
ósanngjarn mælikvarði. Væri ekki
eðlilegra að miða losun gróður-
húsalofttegunda við höfðatölu?
Kínverjar og Indverjar eru sam-
anlagt um þriðjungur mannkyns.
Heyrði haft eftir einhverjum að ef
Kína og Indland væru ekki með
gætum við gleymt baráttunni við
loftslagsvána. En mér skilst að ef
við stöndum ekki við umsamin
markmið samkvæmt Parísarsam-
komulaginu þurfum við að borga
milljarða í sektir. Hverjum?
Er það e.t.v. stærsta lofts-
lagsváin? Fjölgun jarðarbúa? Við
teljum nú um átta milljarða og
verðum orðin tæplega 10 millj-
arðar um miðja öldina ef spár
ganga eftir. Allt þetta fólk þarf
fæði, klæði og húsnæði og losar
reiðinnar býsn af CO2. Það þarf
fleiri verksmiðjur. Það þarf að
brjóta meira land til ræktunar. Og
hvar á að hola fólkinu niður? Á
þekktum flóðasvæðum eins og
gerðist í Þýskalandi og Belgíu?
Það höfðu víst ekki komið ham-
faraflóð á þessum svæðum í nær
heila öld. Það hlaut því að vera
óhætt að byggja þar. Álíka gáfu-
legt og að skipuleggja íbúabyggð
við rætur Heklu. Það er svo
„langt“ síðan hún gaus síðast.
Jökullinn Ok er horfinn og þar
hefur verið reistur minnisvarði.
Einhverjir heimamanna hafa
reyndar viðrað þá skoðun að Ok
hafi aldrei verið jökull. Ætla ekki
að blanda mér í þá umræðu. Man
einhver eftir Glámu? Þegar ég var
í barnaskóla lærði ég að Gláma
væri jökull. Að sögn fræðimanna
missti hins vegar Gláma þá stöðu
sína í lok 19. aldar. Þar er enginn
minnisvarði. Um svipað leyti byrj-
uðu skriðjöklar Vatnajökuls að
hopa. Hver var styrkur CO2 í and-
rúmslofti þá?
Og nú á að halda enn eina lofts-
lagsráðstefnuna, þá 26. í röðinni og
þá allra mikilvægustu af þeim öll-
um, ef marka má skipuleggjendur.
Nú á sko að taka á honum stóra
sínum. Skyldu ráðstefnugestir kol-
efnisjafna þátttöku sína? Ég mun
fylgjast með fréttum frá þessari
ráðstefnu á milli þess sem ég velti
fyrir mér kaupum á rafmagnsbíl …
eða reiðhjóli, flokka sorp, arka um
með margnota burðarpoka fullan
af plasti og sötra mjólkurhristing
með papparöri úr glerglasi, sem ég
geng nú með í vasanum. Kannski
ráðstefnugestir frétti af þessu og
hugsi sem svo: Sjáið hvað Íslend-
ingurinn er að gera. Eigum við
ekki að gera þetta líka? Jú, en eig-
um við ekki að bíða eftir næstu
skýrslu og sjá til hvort þetta hefur
haft einhver áhrif? Ræðum þetta á
næstu ráðstefnu, COP 27.
Vangaveltur
Eftir Ara Kr.
Sæmundsen » Leyfi mér að fullyrða
að meirihluti jarð-
arbúa hefur ekki hug-
mynd um aðsteðjandi
loftslagsvá eða er slétt
sama.
Ari Kr. Sæmundsen
Höfundur er líffræðingur.
ari@medor.is
Ég fékk símhring-
ingu frá Sjúkratrygg-
ingum Íslands, eða
heilbrigðisráðuneyt-
inu, man það ekki al-
veg, fyrir nokkrum
vikum. Tilefnið var
mjög erfið staða
Landspítalans á þá
leið að þar dveldu allt
of margir aldraðir
einstaklingar, sem
ættu frekar að búa á hjúkr-
unarheimili en að eyða síðustu ævi-
dögunum á hátæknisjúkrahúsi.
Sem er sko algjörlega satt. En sím-
talinu fylgdi ótrúleg beiðni. Hvort
við gætum ekki bætt við rúmum í
einstaklingsherbergi Grundar
þannig að það kæmust tveir heim-
ilismenn í eins manns herbergi.
Hoppað áratugi aftur í tímann í
einu símtali. Og pissað rækilega í
báða skóna. Ég trúði varla því sem
ég heyrði, en þetta er dagsatt!
Við á Grundarheimilunum, á
Grund og í Ási, höfum sl. áratugi
verið að fækka tvíbýlum og útbúið
eins manns herbergi með sérbað-
herbergi fyrir hvern og einn.
Nokkur tvíbýli eru enn á Grund og
sömu sögu er að segja úr Ási. Við
stefnum að því að þau verði öll úr
sögunni á næstu árum. En þarna
var sem sagt verið að snúa við já-
kvæðri og skynsamlegri þróun
undanfarinna ára á augabragði.
Einhverjir gætu sagt að þetta yrði
bara til bráðabirgða og stæði stutt
yfir. En lítið til dæmis á Vífilsstaði
sem Landspítalinn rekur. Hefð-
bundnum hjúkrunarheimilisrekstri
var hætt þar árið 2010, enda hús-
næðið og öll aðstaða allsendis ófull-
nægjandi til slíks. En viti menn, í
lok árs 2013 var opnuð þar biðdeild
LSH, til bráðabirgða og er enn
rekin sem slík fyrir þá
sem hafa lokið með-
ferð á sjúkrahúsinu og
bíða þess að komast í
varanlega dvöl á
hjúkrunarheimili. Þar
búa í dag 42 ein-
staklingar. Átta ára
bráðabirgðaúrræði?
Hvað ætli lang-
tímaúrræði nái yfir
langan tíma?
Stjórnvöld hafa
dregið lappirnar um of
varðandi uppbyggingu nýrra
hjúkrunarrýma á suðvesturhorni
landsins um langt árabil. Reglu-
lega dúkkar upp umræða meðal
opinberra aðila um aukna heima-
hjúkrun og heimaþjónustu, en eins
og hingað til eru slík vilyrði því
miður frekar í orði en á borði. Auk-
in þjónusta heim er að sjálfsögðu
af hinu góða en hún dugar ekki til
því aldurssamsetning þjóðarinnar
er með þeim hætti að við þurfum
einnig ný hjúkrunarrými.
Vonandi sér ný ríkisstjórn ljósið
og dregur til baka þessar forn-
eskjulegu hugmyndir um að fjölga
einstaklingum í þeim herbergjum
sem núverandi heimilismenn
hjúkrunarheimila búa í í dag. Piss-
ið verður fljótt kalt í skónum.
Pissað í skóinn
Eftir Gísla Pál
Pálsson
Gísli Páll Pálsson
»Hoppað áratugi
aftur í tímann í
einu símtali. Og pissað
rækilega í báða skóna.
Ég trúði varla því sem
ég heyrði, en þetta
er dagsatt!
Höfundur er forstjóri
Grundarheimilanna.
gisli@grund.is
Verkalýðsfélögin
fara mikinn og tala
um auðvaldið á Íslandi
sem einhvers konar
neikvætt afl.
Verkalýðsforustan
þarf að gera sér grein
fyrir því að auðvald er
hjá þeim, það er þeim
sem hafa auðinn, og
hverjir eru það? Jú,
það eru hið opinbera,
bankar, lífeyrissjóðir og verkalýðs-
félögin, ekki satt? Þarna eru völdin
yfir auðnum í þjóðfélaginu og því
sannkallað auðvald.
Því er það hjákátlegt að heyra
forustumenn verkalýðsins tala nið-
ur til auðvaldsins, því þeir eru þá að
tala sjálfa sig niður.
Meira um verkalýðsfélögin, sem
sitja á stórum sjóðum og stýra sín-
um málum og skoðunum í ljósi auð-
valdsins og þurfa nú að fara að
hugsa sinn gang. Þessir aðilar eru
alltaf að tala um jöfnuð og sann-
girni og að deila jafnt. Ekki ganga
verkalýðsfélögin fram með góðu
fordæmi því þau mismuna félögum
sínum allverulega í innheimtu á svo-
kölluðum félagsgjöldum. Þau inn-
heimta ákveðið hlutfall af heild-
arlaunum félagsmanna og finnst
það sanngjarnt. Ef málið er betur
skoðað þá er þetta í raun innheimt
eins og tekjuskattur en ekki fé-
lagsgjald. Þess vegna eykst hagur
félaganna við hverja launahækkun í
landinu. Ekki mikill jöfnuður í
þessu.
Þá er lýðræðið og jöfnuðurinn í
stéttarfélögum ekki upp á marga
fiska, því að það að það skuli vera
hægt að kjósa formann
með örfáum félags-
mönnum er engan veg-
inn sanngjarnt. Það
ætti að vera í lögum að
það þurfi meirihluta
skráðra félagsmanna
til að kjósa formann
stéttarfélags. Enn
meira lýðræði væri að
það þyrfti meirihluta
skráðra félagsmanna í
viðkomandi stétt-
arfélagi til að sam-
þykkja verkfall og þá líka nýja
kjarasamninga.
Þeir félagsmenn í verkalýðs-
félögum sem ekki nota rétt sinn til
að kjósa t.d. formann, eða kjósa í
kosningum um verkföll eða nýja
kjarasamninga, ættu að segja sig úr
sínu stéttarfélagi og vera utan fé-
lags, það er nú einu sinni félaga-
frelsi á Íslandi. Og að vera ekki í
stéttarfélagi myndi auka ráðstöf-
unartekjur viðkomandi. Allir geta
gert sjálfstæða ráðningarsamninga
í dag, sérstaklega þegar jafnlauna-
kerfi er komið í öll fyrirtæki.
Gangi ykkur vel með að hugleiða
þetta.
Hvert er auðvaldið
á Íslandi?
Eftir Bjarna
Gunnarsson
Bjarni Gunnarsson
»Ekki ganga verka-
lýðsfélögin fram
með góðu fordæmi því
þau mismuna félögum
sínum allverulega í inn-
heimtu á svokölluðum
félagsgjöldum.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
bg@icetransport.is
Atvinna