Morgunblaðið - 12.10.2021, Page 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 2021
Í skýrslu starfshóps
sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra um
stefnumótun í fiskeldi
frá árinu 2017 var lagt
til „að ekki verði settar
sérstakar takmarkanir
á erlent eignarhald í ís-
lensku fiskeldi. Slíkar
reglur myndu draga úr
fjárfestingum erlendra
aðila í fiskeldi hér á
landi og þannig skapa
óvissu um framþróun fiskeldis“. Á
þessum tíma voru laxeldisfyrirtæki
með erlenda eignaraðild þá þegar
komin í meirihlutaeigu útlendinga. Í
rökstuðningnum var meðal annars
bent á alþjóðlegar skuldbindingar og
að ekki væri heimilt að takmarka
„fjárfestingar erlendra aðila á EES-
svæðinu“. En er það þannig?
Ávinningurinn
Vinna stefnumótunarhópsins gekk
út á að stærstum hluta að útbúa leik-
reglur sem tryggðu mikinn fjárhags-
legan ávinning fyrir íslenska leppa og
erlenda fjárfesta. Stjórnarformenn
Arnarlax og Fiskeldis Austfjarða
voru leiðandi í stefnumótunarhópn-
um og með því að koma í veg fyrir að
sett yrði takmörkun á eignarhald er-
lendra fjárfesta var hægt að ná í ódýr
leyfi fyrir hönd erlendra umbjóð-
enda:
. Setja laxeldisfyrirtækin á erlendan
hlutabréfamarkað, auka eftir-
spurnina og ná miklum fjárhags-
legum ávinningi.
. Einn eða fáir erlendir aðilar eignist
meirihluta, verðleggja hlutabréfin,
selja síðan ákveðinn hluta bréfanna
við skráningu á erlendan hluta-
bréfamarkað og eiga þannig mögu-
leika ná til baka öllum þeim fjár-
munum sem búið var að leggja í
félagið.
Af hverju aðrar reglur
fyrir laxeldi?
Í lögum um fjárfestingu erlendra
aðila í atvinnurekstri nr. 34/1991 er
m.a. ákvæði um að fiskveiðar í efna-
hagslögsögu Íslands séu eingöngu
heimilar fyrirtækjum sem ekki eru í
eigu erlendra aðila að meira leyti en
25% sé miðað við hlutafé eða stofnfé.
Skv. fyrirspurn á 150. löggjafarþingi
(þingskjal 1720-539.
mál) kemur fram að
eignarhlutur erlendra
aðila er mjög lítill í ís-
lenskum sjávar-
útvegsfyrirtækjum. Í
þessu samhengi er einn-
ig vert að benda á um-
fjöllun í fjölmiðlum þar
sem hefur komið fram
mikil andstaða við upp-
kaup erlendra aðila á
laxveiðiám og land-
svæðum, m.a. af
stjórnmálamönnum. Af
hverju eiga aðrar reglur
að gilda um erlent eignaraðild í laxeld-
isfyrirtækjum? Í nágrannalöndum
okkar eru oft ákvæði um takmarkað
eignarhald útlendinga og í því sam-
hengi má nefna Færeyjar þar sem það
á bæði við um sjávarútveg og laxeldi.
Færeyska leiðin
Það er athyglisvert að stefnumót-
unarhópurinn mælti „jafnframt ekki
með þeirri aðferð að takmarka at-
kvæðisrétt erlendra aðila í hluta-
félögum eins og gert er í færeyskum
hlutafélögum sem stunda fiskeldis-
starfsemi“. Nýlega voru settar reglur
um erlent eignarhald í laxeldis-
fyrirtækjum í Færeyjum, um 20% há-
mark á annaðhvort beint eða óbeint
erlent eignarhald. Nú þegar er laxeld-
isfyrirtæki í Færeyjum í fullri eigu er-
lendra aðila eins og í tilfelli Mowi en
reglurnar eru nú þannig að fyrirtækið
hefur ekki möguleika að auka umsvif
sín í sjókvíaeldi á laxi. Það má margt
læra af nágrönnum okkar Fær-
eyingum.
Vinna að sérhagsmunum
Stjórnarformenn Arnarlax og Fisk-
eldis Austfjarða voru leiðandi í vinnu
stefnumótunarhópsins og þeir sem
leppar voru að gæta hagsmuna er-
lendra fjárfesta. Það kemur því ekki á
óvart að unnið var á móti því að höml-
ur væru settar á erlent eignarhald.
Jafnframt var lítið fjallað í stefnumót-
unarskýrslunni um fjárhagslegan
ávinning fyrir þjóðarbúið, eflaust
vegna þess að fyrirséð var að fjár-
hagslegur ávinningur vegna verðlagn-
ingar á eldisleyfum og hugsanlegs
arðs færi að mestu til erlendra fjár-
festa. Aftur á móti kemur það á óvart
að ekki var tekið á þessu máli við gerð
laga um fiskeldi í ráðuneytinu eða á
öðrum vettvangi.
Engin umræða á þinginu
Eignarhald fékk enga efnislega
umfjöllun á Alþingi Íslendinga og
kann það að hafa eðlilegar eða óeðli-
legar skýringar. Það átti sér stað
mikill lobbíismi íslenskra leppa sem
héldu fast að alþingismönnum
ákveðnum sjónarmiðum í þágu er-
lendra fjárfesta. Í því sambandi má
minna á ummæli á þinginu eins og
„ég vona að hv. þingmaður sé sam-
mála mér um að löggjöf eigi að miðast
almennt við lagaumhverfi þeirra sem
hún á að ná til en ekki með ein-
hverjum krúsindúllum til að mæta
einstaka fyrirtækjum sem lobbíast á
Alþingi“. Jafnframt yfirgnæfði um-
ræðan umhverfismál laxeldis og því
e.t.v. ekki óvænt að alþingismenn
misstu fókusinn frá þessu máli og
öðrum sem skiptu miklu máli.
Það er búið að
ráðstafa hagnaðinum
Í stefnumótunarskýrslunni kemur
fram: „Þau rök hafa heyrst að hagn-
aður í fyrirtækjum sem lúta erlendri
eignaraðild sé fluttur úr landi og eig-
endur ráðstafi honum erlendis og
fjárfesti ekki hér á landi. Hvort þetta
verður raunin á eftir að koma í ljós.“
Leiðandi aðilar í stefnumótunar-
hópnum gerðu sér grein fyrir því að
lykillinn að miklum fjárhagslegum
ávinningi var að setja ekki takmörk á
erlent eignarhald. Það gaf möguleika
á að skrá félögin á erlendan hluta-
bréfamarkað og „hækka í hafi“ ódýru
íslensku leyfin um tugi milljarða
króna. Það er því nú þegar komið í
ljós að búið er að ráðstafa hagn-
aðinum í formi mikilla eignamynd-
unar erlendra fjárfesta, upp á tugi
milljarða króna, sem byggist að
mestu á virði eldisleyfa.
Eftir Valdimar Inga
Gunnarsson » Búið er að ráðstafa
hagnaðinum í formi
mikillar eignamyndunar
erlendra fjárfesta, upp
á tugi milljarða króna,
sem byggist að mestu
á virði eldisleyfa.
Valdimar Ingi
Gunnarsson
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
og hefur m.a. unnið við ýmis mál
tengd fiskeldi í rúm þrjátíu ár.
valdimar@sjavarutvegur.is
Erlent eignarhald
í laxeldi og sjávarútvegi
Út er komin á ís-
lensku bókin „Sjö goð-
sagnir um Lúther“ eftir
danska prófessorinn
Frederik Stjernfelt í
þýðingu Ásmundar
Stefánssonar. Fagna
ber því að vakin er um-
ræða um jafn merkan
mann og Marteinn
Lúther var og þakka
ber Ásmundi fyrir
framtakið. Ekki verður í þessum fáu
orðum fjallað um þessa bók og niður-
stöður hennar, heldur minnt á hver
maðurinn var og hvað eftir hann ligg-
ur. Umfjöllun um merka guðfræði
hans bíður einnig betri tíma.
Marteinn Lúther er talinn meðal
merkustu manna sinnar tíðar. Hann
reis einn síns liðs upp gegn ofurvaldi
Rómarkirkjunnar og hætti með því
lífi sínu og sinna. Einmana munkur
gegn ægivaldi ríkis og kirkju. Sigur
hans í þeirri baráttu var óumdeildur.
Sá tíðarandi sem Lúther reis gegn
var byggður á stöðugum ótta við refs-
ingu Guðs og hreinsunareld, en á
þeim ótta ól Rómarkirkjan með sölu
aflátsbréfa sinna. Frelsi undan þess-
um ótta fólst í þeirri trú, sem Lúther
boðaði, að maðurinn öðlaðist frelsi
með trúnni á Guð sem væri án skil-
yrða. Afleiðingar af
verkum Lúthers eru
víðtækar.
Lúther er talinn faðir
hins þýska ritmáls. Þýð-
ingar hans á Nýja testa-
mentinu 1521 og síðar á
allri biblíunni 1534 eru
stórvirki og færðu al-
menningi loksins boð-
skap Ritningarinnar á
móðurmálinu. Þá gat al-
menningur sjálfur túlk-
að Orðið án milligöngu
klerkastéttarinnar og
fengið beint í æð hinn kristna boð-
skap. Tilkoma prentlistarinnar á
sama tíma gerði boðskap hans svo að-
gengilegan öllum almenningi. Varaði
Lúther við öllum verkum sem ekki
eru beinlínis ætluð til að bæta eigin
hag eða annarra, heldur til að þókn-
ast kirkjulegum yfirvöldum. Slík verk
eru í andstöðu við það frelsi sem hinn
kristni einstaklingur nýtur, en hafa
þann eina tilgang að brjóta það frelsi
niður.
Prestar, munkar og nunnur gátu
nú gengið í hjónaband, og sýndi
Lúther fordæmið með því að giftast
sjálfur nunnu 1525. Hafði þetta mikil
áhrif á heimilisbrag í öllu landinu.
1524 er talið fæðingarár mótmæl-
endasálmanna, en þá gaf Lúther út
35 sálma á þýsku. Er þetta talið með-
al bestu ávaxta siðbótarinnar og hafði
mikil áhrif á að hin þýska messa varð
til á móðurmálinu.
Ekki verður hér fram haldið upp-
talningu á þeirri umbyltingu sem
boðskapur Lúthers olli.
Hann var sannur byltingarmaður á
sínu sviði og verðskuldar þann sess
sem hann nýtur í dag í vestrænum
kristnum samfélögum. En dýrlingur
var hann ekki og er því hvergi haldið
fram.
Seinni tíma túlkanir sem birtust
m.a. í ströngum aga í daglegu lífi
fólks, nornaveiðum og annarri hjátrú
í nafni trúar eru frá öðrum komnar.
Við beitum heldur ekki gildismati
samtímans á forna tíma hvort sem
rætt er um mannréttindi, stöðu
minnihlutahópa eða kynhneigð fólks.
Öll tenging við öfgaöfl nútímans eins
og nasisma og talibana er enn fremur
óviðeigandi.
Um Martein Lúther
Eftir Árna
Gunnarsson »Hann reis einn síns
liðs upp gegn ofur-
valdi Rómarkirkjunnar
og hætti með því lífi sínu
og sinna. Einmana
munkur gegn ægivaldi
ríkis og kirkju.
Árni Gunnarsson
Höfundur er guðfræðingur og
áhugamaður um Martein Lúther.
Veggirnir ljóma
ekki lengur af nýleg-
um myndverkum lista-
fólks. Ilmurinn úr eld-
húsinu kallar ekki
lengur á gesti og gang-
andi. Bókmennta-
kynningarnar sem
fóru svo vel í þessu
menningarhúsi heyr-
ast ekki lengur.
Þegar Hannesarholt
var opnað sem menningarmiðstöð
tóku höfuðborgarbúar við sér og
lögðu leið sína í hús Hannesar Haf-
stein, nutu lista, söngs og matar í
þessu umhverfi sem hinn ástsæli
Hannes, skáld og fyrsti ráðherra Ís-
lands, lét byggja fyrir fjölskyldu
sína í byrjun tuttugustu aldar. Ég
horfði oft á þetta fallega hús á leið
minni í Listasafn Íslands og velti
fyrir mér hvað yrði um það.
Þegar Ragnheiður Jóna Jóns-
dóttir notaði föðurarf sinn til að
kaupa húsið, taka það fallega í gegn,
byggja tónsalinn Hljóðberg og opna
það fyrir almenningi gladdist ég
mjög og einsetti mér að njóta þess
að setja þar upp litla sýningu með
þeim myndum sem ég hafði málað til
að sækja mér gleði: „Leikið og lofað
í garðinum heima.“ Andrýmið í hús-
inu á engan sinn líka og heldur ein-
staklega vel utan um
litlar vatnslitamyndir
og hógværa viðburði á
listasviði. Minningu
Hannesar er vissulega
haldið fallega á lofti.
Ég veit að ég tala fyr-
ir munn margra sem
sakna þessara atburða
sem fóru fram í Hann-
esarholti. Nú er mús-
íkin þögnuð, að minnsta
kosti í bili, og veggirnir
ljóma ekki lengur af
nýjum myndverkum á þriggja vikna
fresti. Matarilmurinn úr eldhúsinu
lokkar ekki bragðlaukana lengur, og
við eigum þess ekki kost að njóta
lista í þessu fagra aldamóta-
umhverfi. Vilja borgaryfirvöld og
önnur stjórnvöld virkilega að þessi
staður líði undir lok?
Söngurinn í Hannes-
arholti er þagnaður
Eftir Kristínu
Þorkelsdóttur
Kristín Þorkelsdóttir
»Hannesarholt hefur
ekki lengur stuðning
opinberra aðila til að
halda úti metnaðarfullri
menningardagskrá sök-
um sorglegrar skamm-
sýni þeirra sem ráða.
Höfundur er grafískur hönnuður og
myndlistarkona.
Öðru hverju sjáum
við í fréttum Sjónvarps-
ins mynd af alþing-
ishúsinu með styttuna
af Jóni Sigurðssyni á
skjön við húsið í for-
grunninum, berandi
leifar þess sem fugl-
arnir hafa skilið þar eft-
ir. Saga þessarar styttu
er hin sama og saga
Jóns, en Einar Jónsson
gerði hana, og var hún
þá sett fyrir framan Stjórnarráðið
með þeim endemum að hún var
rammskökk, svona rétt eins og grein
dr. Bjarna Más Magnússonar í
Fréttablaðinu 16. júní síðastliðinn,
sem í fáfræði sinni gerir Jóni engin
skil.
Í þinghúsinu sjálfu er mynd af
Jóni, þar sem hann leiðir þingmenn í
mótmælum í lok Þjóðfundarins, en
ekki eru þeir margir þar nú sem vita
hverju verið var að mótmæla.
Jón Sigurðsson var, eins og mik-
ilmenni tíðast, mikill þyrnir í augum
samstarfsmanna og eftirmanna, ekki
síst vegna þess að hann barðist gegn
einokunarversluninni, sem enn lifir
góðu lífi í samfélagi okkar og var
hornsteinn efnahagslífsins nánast
alla síðustu öld og stendur enn þann
dag í dag í málaferlum við einstaka
menn í viðskiptalífinu.
Jón Sigurðsson lagði á það áherslu
að engin þjóð gæti lifað við takmark-
að verslunarfrelsi og kom því í gegn á
Alþingi að öll skip, sem virtu siglinga-
reglur, mættu stunda verslun við
landsmenn hindrunarlaust. Þetta
varð til þess að bændur fyrir norðan
sendu enskum verslunarmanni bréf,
sem hafði keypt fullfermi skips af
sauðfé í Reykjavík, og báðu hann að
sigla næst á Húsavík, sem hann
gerði, og bændur eignuðust lausafé
fyrsta sinni. Þetta varð til þess að
kaupfélag var stofnað hið bráðasta, til
að koma í veg fyrir slíka ósvinnu, og
það fyrsta sem gert var eftir 1. des-
ember 1918 var að banna alla verslun
einstaklinga og fyrirtækja þeirra við
útlenska nema í gegnum einokunar-
verslunina, sem reyndar gegndi öðru
nafni, og var síðan lögð
undir Samband ís-
lenskra samvinnu-
félaga.
Jón Sigurðsson lagði
árið 1847 til á þingi að
byggt yrði sjúkrahús í
Reykjavík, með lækni
þar með fast aðsetur, til
lækningar holdsveiki.
Þetta var hans hjartans
mál og flutt af krafti
hugsjónamannsins í
anda kærleika fyrir
landsmenn alla. Það var svo í anda
stjórnarfarsins íslenska að það var
fellt, og alltaf síðan þegar hann tók
það upp aftur á þingi.
Engin var það tilviljun, meðan Jón
var búsettur í Kaupmannahöfn, að
læknar þar fengju áhuga á að ferðast
til landsins og kynna sér heilsufarið.
Æ ofan í æ komu þeir til landsins að
hvatningu hans, og landlæknis Jóns
Hjaltalíns, vinar hans, og leystu með-
al annars barnadauðamálið í Vest-
mannaeyjum, svokallaða fýlaveiki, og
kynntu sér til hlítar málefni holds-
veikra. Þeir könnuðu þar einnig ör-
yggismál sjómanna, og hlutfall lát-
inna, sem síðan var farið að sinna um
eða upp úr 1970.
Þegar síðan Alþingi 1894 felldi enn
frumvarp um byggingu sjúkrahúss
tóku Danir sig til, söfnuðu peningum
og byggðu þá stærsta hús á Íslandi,
Holdsveikraspítalann, og uppfylltu
þar með hinn stóra draum hins látna
þingforseta. Enda hefur Dönum allt-
af síðan, og stundum fyrr, verið kennt
um allt það sem miður hefur farið á
Íslandi, enda gott fyrir óskeikula að
hafa einhvern til þess hlutverks.
Virðing Jóns
Sigurðssonar
Eftir Kristján Hall
»… eins og grein dr.
Bjarna Más Magn-
ússonar í Fréttablaðinu
16. júní síðastliðinn,
sem í fáfræði sinni
gerir Jóni engin skil.
Kristján Hall
Höfundur er eftirlaunaþegi.
vega@vortex.is