Morgunblaðið - 07.12.2021, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 2021
Skuggamyndir Tignarlega hesta ber við himininn, en sólin þykir lækka flugið heldur hratt á þessum síðustu dögum ársins 2021. Myndast þá þessar fögru skuggamyndir í landslaginu.
Eggert
Það voru vonbrigði
að sjá ekki í stjórn-
arsáttmála nýrrar ríkis-
stjórnar að hún ætli að
stíga skref í þá átt að
breyta og reyna að ná
sátt um stjórnun fisk-
veiða við landið með því
að bjóða upp aflaheim-
ildir. Það hefur kannski
eitthvað að gera með að
sumir hafa kosið að
túlka niðurstöður kosn-
inganna á þann veg að þjóðin vilji
óbreytt ástand hvað þau mál varðar,
en það er mikil einföldun því kann-
anir benda til þess að mikill meiri-
hluti kjósenda vilji breytingu og nýj-
asta könnun bendir til þess að það
eigi við um alla stjórnmálaflokka.
Líklega er stjórnun fiskveiða við
strendur Íslands það þjóðfélagsmál
sem fjallað hefur verið einna mest um
hér á landi síðustu áratugi. Enda um
að ræða stjórnun þeirrar auðlindar
sem skilað hefur þjóðarbúinu mest-
um arði og hefur verið grundvöllur að
þeirri hagsæld sem við búum við í
dag.
Á níunda áratug síðustu aldar voru
gerðar grundvallarbreytingar á
stjórnun fiskveiða þegar kvótakerfið
var innleitt. Í framhaldi var síðan
framsal kvóta leyft árið 1990. Án
nokkurs vafa hefur innleiðing þessa
kerfis skilað miklum árangri, annars
vegar með takmörkun á sókn í fiski-
stofna við Íslandsstrendur með
verndun hans að leiðarljósi, og hins
vegar með því að leyfa framsal kvót-
ans sem tryggt hefur
hagræði í gegnum sam-
einingar og samþætt-
ingu í starfsemi í sjávar-
útvegi og þannig aukið
arðsemi í greininni. Það
hefur hins vegar lengi
ríkt óánægja með að út-
hlutun kvótans hafi ver-
ið án endurgjalds og án
tímamarka.
Erfitt verið
að ná sátt
Hvað greiðslu fyrir
afnot varðar var tekin
ákvörðun af Alþingi um að leggja á
veiðileyfisgjald í fyrsta skipti á fisk-
veiðiárinu 2004/2005 til að koma til
móts við þær gagnrýnisraddir, auk
þess sem það var þá talið sanngjarnt.
Erfitt hefur hins vegar verið að ná
sátt um hvert veiðileyfisgjaldið eigi að
vera á hverjum tíma og verið árlegt
þrætuepli á Alþingi hvernig það skuli
reiknað og vera gagnvart mismun-
andi útgerðum. Við útreikning á fyr-
irkomulagi veiðileyfisgjalds í dag er
jú til hliðsjónar einhvers konar reikni-
líkan en því hefur verið erfitt að
fylgja.
Ástæðan fyrir þessum erfiðleikum
er að taka þarf tillit til alltof margra
breyta vegna mismunandi aðstæðna
útgerðarfélaga, sem auk þess geta
tekið verulegum breytingum milli
ára. Kallar þetta því á árlega endur-
skoðun á útreikningum og ákvörðun
veiðileyfisgjalds. Það er því ljóst að
fyrirkomulag þetta er ekki til þess
fallið að það tryggi eðlilegt og sann-
gjarnt veiðileyfisgjald og sátt náist
um það til framtíðar, verður eilíft
þrætuepli sem snýr að því hvort
greitt sé sanngjarnt veiðileyfisgjald
sem endurspeglar einhvers konar
markaðsverð.
Hvetjandi sé fyrir útgerðir
að fjárfesta í greininni
Það er óumdeilt að fiskveiði-
auðlindin sé í eigu þjóðarinnar og Al-
þingi fyrir hennar hönd sá aðili sem
ákveður verðlagningu fyrir aðgang að
auðlindinni og reglur um úthlutun
kvóta.
Við úthlutun kvóta til einstakra út-
gerða er bæði eðlilegt og réttlátt að
sett séu tímamörk við veitingu leyfis,
það er augljóst þegar um er að ræða
takmarkaða auðlind í eigu heillar
þjóðar. Tryggja þarf þó að nýting-
arréttur sé til það langs tíma að það
sé hvetjandi fyrir útgerðir að fjár-
festa í greininni, stöðugleiki sé
tryggður og atvinnugreinin geti
þróast með hagkvæmum hætti.
Rétt er einnig að allir þjóðfélags-
þegnar eigi möguleika, með skyn-
samlegum og sanngjörnum hætti, á
aðkomu að auðlindinni og að bjóða í
kvóta þar sem mótaðilinn er hið opin-
bera fyrir hönd þjóðarinnar, eiganda
auðlindarinnar, það er jafn augljóst
og hið fyrra.
Sú leið sem tryggir eðlilegt verð,
markaðsverð, fyrir nýtingu auðlindar
og setur tímamörk á nýtingu og opnar
fyrir beinan aðgang þjóðfélagsþegna
að eiganda fiskveiðiauðlindarinnar,
hinu opinbera fyrir hönd þjóðarinnar,
er svokölluð uppboðsleið, sem oft hef-
ur komið upp í umræðunni.
Útfærsla og upptaka uppboðsleiðar
getur verið með margvíslegum hætti
og að ýmsu að hyggja. Hér vil ég þó
nefna þau atriði sem ég tel skipta
mestu máli til að slík leið skili árangri
og sem víðtækust sátt náist um þenn-
an grundvallarþátt við stjórnun fisk-
veiða.
Leigutími heimilda
verði langur
Til að stöðugleika sé viðhaldið í
greininni og hvati sé til fjárfestingar
þarf leigutími aflaheimilda að vera til
nokkuð langs tíma, eins og fram hefur
komið, ekki væri óeðlilegt að miða við
tuttugu og fimm til þrjátíu ár. Jafn-
framt þarf að hafa í huga að núver-
andi eigendur kvótans þurfa samhliða
að skila inn þeim hluta kvótans sem
byrjað verður að bjóða upp og þarf
það að vera þeim fjárhagslega mögu-
legt. Hér á eftir er miðað við þrjátíu
ár. Árlega yrði þá einn þrítugasti
kvótans boðinn upp til leigu til jafn
margra ára á vegum hins opinbera
sem yrði þá árlegt veiðileyfisgjald
sem endurspeglaði markaðsverð eins
þrítugasta af kvótanum til veiða í
þrjátíu ár. Útgerðarfélög væru þá að
skila inn núverandi kvóta með jöfnum
hætti á þrjátíu árum. Einstakar fisk-
tegundir yrðu boðnar upp í viðráðan-
legum hlutum og leigðir hlutir yrðu
framseljanlegir, sem er mikilvægt
þegar horft er til hagkvæmni og
mögulegrar hagræðingar í rekstri at-
vinnugreinarinnar. Komið yrði á upp-
boðsmarkaði sem héldi utan um ár-
legt uppboð og miðlun á útistandandi
veiðiheimildum milli einstakra aðila,
sem væri þá eins konar eftirmark-
aður. Öll viðskipti með kvóta færu í
gegnum þennan uppboðsmarkað.
Með framangreindum hætti yrði
þannig tryggt að allir þjóðfélags-
þegnar ættu möguleika á að kaupa
kvóta til leigu á því verði sem mark-
aðurinn segir til um á hverjum tíma,
bæði með beinum kaupum af hinu op-
inbera á markaði og á eftirmarkaði.
Mikilvægt að ná fram sátt
Mikilvægt er að hafa í huga að
áfram yrði tekin ákvörðun um kvóta
fyrir hvert fiskveiðiár byggt á niður-
stöðu okkar bestu sérfræðinga um
ástand einstakra fiskstofna. Jafn-
framt eins og fram hefur komið yrði
framsal aflaheimilda heimilt. Ekki er
hér heldur verið að leggja til breyt-
ingar á þeim lögum sem gilda í dag
um takmörkun á hámarks-
umráðarétti yfir kvóta.
Undirritaður hvetur ríkisstjórn og
Alþingi til að hlusta á mikinn meiri-
hluta þjóðarinnar og gera breytingar
á fiskveiðistjórnunarkerfinu á kjör-
tímabilinu í þá veru að hluti fisk-
veiðikvótans sé reglulega boðinn upp.
Ná þannig fram víðtækri sátt um
stjórnun fiskveiða á Íslandi til fram-
tíðar.
Eftir Þorgils Óttar
Mathiesen »Hvet ég ríkisstjórn
og Alþingi til að
hlusta á meirihluta þjóð-
arinnar og gera breyt-
ingar á fiskveiðistjórn-
unarkerfinu á kjör-
tímabilinu í þá veru að
hluti fiskveiðikvótans sé
reglulega boðinn upp.
Þorgils Óttar
Mathiesen
Fiskveiðiauðlindin er eign þjóðarinnar
Höfundur er löggiltur endurskoðandi.
Í fréttum nýlega hef-
ur verið fjallað um hátt
raforkuverð í Noregi
o.fl. löndum Evrópu
sem eru með samtengt
raforkukerfi. Samteng-
ing raforkukerfa var
gerð til að bæta nýt-
ingu, auka orkuöryggi
og hafði einnig það
markmið að leiða til
hagstæðara raf-
orkuverðs fyrir notendur. Í dag er
staðan raforkuverð í hæstu hæðum í
Evrópu. Hvað fór úrskeiðis?
Sumir benda á að hátt raforkuverð
sé „orkupökkum“ að kenna. Aðrir
benda á að græningjar Evrópu hafi
krafist lokunar fjölda kjarnorkuvera
og kolaorkuvera, án þess að jafn-
framt væru byggð ný
græn raforkuver í stað
þess sem lokað var.
Nota hefði mátt t.d.
metangas í stað kola í
sömu orkuverum. Met-
an er a.m.k. ljósgrænt
miðað við brennslu
kola.
Orkuöryggi (raforka
líka) er víða skilgreint
sem æðsta stig í þjóðar-
öryggi flestra þjóða.
Það er því frekar furðu-
legt að í sjálfu Þýska-
landi skuli hafa verið „búin til
raforkukreppa“ þar sem Þjóðverjar
eru frægir fyrir vandað skipulag og
nákvæmni. Nú „soga“ Þjóðverjar og
fleiri Evrópubúar raforkuna frá Nor-
egi, Frakklandi og fleiri löndum –
gegnum samtengt raforkukerfi. Mér
virðist að þeir sem bera ábyrgð á lok-
un „skítugra orkuvera“ án þess að
koma með grænni orkuver í staðinn
beri mesta ábyrgð á þeirri raf-
orkukreppu sem nú ríkir í Evrópu.
Á Íslandi eru komnar fram vís-
bendingar um að barátta „umhverf-
isvænna græningja“ (Landverndar
og co) sé í þann veginn að innleiða
upphaf raforkukreppu á Íslandi.
Forsvarsmenn Landverndar hafa í
mörg ár barist gegn nýjum raforku-
verum með þeirri fullyrðingu „að það
sé til næg raforka“.
Nýlega tilkynnti Landsvirkjun
áform um skerðingu raforku til fisk-
mjölsverksmiðja – og loðnuvertíðin
ekki byrjuð! Vatnshæð Þórisvatns er
mjög lág og ákvörðun Landsvirkj-
unar því skiljanleg.
Tíu stór fyrirtæki í vinnslu upp-
sjávarafurða nota samanlagt orku á
við þokkalegt álver þegar allt er í
fullum gangi. Áformuð skerðing raf-
orku nær einungis til gufufram-
leiðslu við mjölvinnslu en þá þarf að
nota olíu þegar skerðingar eru virk-
ar.
Raforkulausnir (til að koma í veg
fyrir hátt raforkuverð) eru best
fólgnar í því að hafa nægilegt fram-
boð á raforku í samræmi við eftir-
spurn. Verði raforkuskortur er
hækkun á verði einn af þeim kostum
sem til greina koma. Lausnin er að
tryggja næga raforku, með því að
virkja meira.
Það er ekki nóg að tala um orku-
skipti. Það þarf að taka til hendinni
og flýta virkjanaframkvæmdum til
að draga úr líkum á raforkukreppu á
Íslandi. Hátt verð á raforku getur
tæplega verið „orkupökkum“ að
kenna þegar það liggur fyrir að það
er raforkuskortur sem hækkar raf-
orkuverð – eins og staðan er nú víða í
Evrópu.
Það tekur 4-15 ár að undirbúa og
byggja raforkumannvirki, smærri,
miðlungs eða stærri vatnsaflsvirkj-
anir. Það er búið að gera leyfiskerfið
kringum virkjanir allt of flókið með
alls konar hindrunum sem þvælast
fyrir vinnandi fólki sem bíður eftir að
geta aukið framboð raforku svo
orkuskipti geti hafist í alvöru. Það
verða lítil orkuskipti án meira fram-
boðs raforku.
Eftir Kristin
Pétursson » Það er ekki nóg að
tala um orkuskipti.
Það þarf að taka til
hendinni og flýta virkj-
anaframkvæmdum.
Kristinn Pétursson
Höfundur er ráðgjafi í orkumálum.
krp@simnet.is
Orkuskipti og orkulausnir