Fréttablaðið - 17.03.2022, Blaðsíða 8

Æ fleiri einstaklingar verða
vöðvafíkn að bráð. Sumir
nota skaðleg efni við hömlu-
lausar æfingar. Sálfræðingur
segir að foreldrar þurfi að
ræða við börn um að styrkur
sé ekki bara líkamlegur, ekki
bara það sem sést.
bth@frettabladid.is
arib@frettabladid.is
georg@frettabladid.is
SAMFÉLAG Hluti Íslendinga leggur
ofuráherslu á vöðvamassa, ekki síst
ungir karlmenn. Rannsóknir sýna
að steranotkun hefst hjá sumum
ungmennum allt niður í 10. bekk.
Áætlað er að tæplega fimm prósent
Íslendinga líði fyrir vöðvafíkn eða
bigorexíu sem kalla mætti öfuga
anorexíu. Öfgafull og skaðleg sókn
eftir stæltum líkama er að líkindum
svar einstaklinga við því sem þeir
telja vera kröfur samfélagsins, að
sögn Ársæls Arnarssonar, prófess-
ors á Menntasviði Háskóla Íslands.
„Það þarf ekki nema að fara inn
í líkamsræktarstöðvarnar til að sjá
kjötfjöllin. Þar er oft eitthvað meira
í gangi en neysla á skyri og æfingar,“
segir Ársæll.
Bigorexía eða vöðvafíkn getur
leitt til neyslu á skaðlegum efnum,
svo sem sterum. Röskunin nær til
allra kynja og yfir öll aldursbil. „En
það er ekki síst ungt fólk sem spáir
mikið í vöðva, sérstaklega karlar.
Samfélagsmiðlar spila inn í, en þessi
löngun í styrk, hvort sem hann er
líkamlegur, vitsmunalegur eða af
öðrum toga, hefur alltaf fylgt okkur.
Grísku stytturnar og hetjusögurnar
eru eitt dæmi. Þar er ekki fjallað um
nein meðalmenni heldur frekar
eitthvað sem mætti kalla hálfguði,“
segir Ársæll.
Nektarmynd Burts ætti ekki séns
Frægar eru nektarmyndir sem tíma-
ritið Cosmo birti af Burt Reynolds
árið 1972 sem þótti þá eitt helsta
kyntákn alheims. „Ef Burt væri uppi
í dag væri hann sennilega á vænum
steraskammti, skorinn, fótósjopp-
aður og sminkaður. Það er breyt-
ingin sem orðið hefur,“ segir Ársæll.
Hann segir mikilvægt að ekki
sé bara horft neikvæðum augum
á áhuga ungs fólks á að styrkja og
fegra líkama sinn. Með aukinni
áherslu á einstaklinginn hafi orðið
ýmsar jákvæðar breytingar. Aukin
sjálf lægni geti þó orðið vandi ef
gripið er til örþrifaráða til að upp-
hefja hið líkamlega.
„Með aukinni einstaklingshyggju
þurfum við að passa okkur á að hafa
auga með þeim sem ganga of langt
og reyna að eiga samtal við börnin
okkar um að styrkur sé ekki bara
líkamlegur, styrkur er ekki bara það
sem sést,“ segir Ársæll.
Útlitsheimur ungs fólk hafi ef til
vill aldrei verið harðari en nú. „Þú
ert þinn eigin fjölmiðill, það eru
4.000 fjölmiðlar í 10. bekk, allir búa
til sitt eigið efni og sína eigin narra-
tífu, meiri sjálfsvitund, meiri sjálf-
lægni,“ segir Ársæll.
Galdurinn við að sættast við eigin
líkama og sál felst að sögn Ársæls í
því að fólk sættist við sjálft sig eins
og það er. Reyni að koma í veg fyrir
að horfa neikvæðum augum á það
sem upp á vantar, sættist við þá
hugmynd að við eigum bara einn
líkama og ef við styðjum við hann
styður líkaminn okkur og stendur
með okkur.
„Í grundvallaratriðum er það eins
með þetta og flest önnur vandamál.
Við látum undan yfirborðsmennsk-
unni, við viljum sýna styrk okkar
með einhverju á yfirborðinu. En
við þurfum að huga að því í hverju
raunverulegur styrkur okkar felst.
Ætlum við að eyðileggja heilsuna,
stytta ævina vegna þess að okkur
langar að líta vel út í augum ann-
arra? Það er galin hugmynd.“
Undir áhrifum samfélagsmiðla
Í umfjöllun erlendra fjölmiðla um
bigorexíu kemur fram að ungt fólk
sé oft undir áhrifum fyrirmynda af
samfélagsmiðlum sem geri óraun-
hæfar kröfur um stælta eða full-
komna líkama. Af leiðingin geti
orðið að fólk hugsi stöðugt um að
byggja upp vöðva.
Þráhyggjan er lykillinn í þessu,
að sögn Ársæls. Fólki fer að líða illa
ef það heldur að það sé að missa
vöðvamassa en finnur fyrir vellíðan
þegar það sinnir æfingum og öguðu
mataræði.
„Það býr til fíkn og þess vegna
getum við vel talað um vöðvafíkn
sem orð yfir stjórnleysi og van-
líðan. Vöðvafíkn er mjög einmana-
legt ástand.“
Þeir verða að stækka meira
Birna Matthíasdóttir listmeðferðar-
fræðingur starfaði á átröskunardeild
Landspítalans í tólf ár, þar á meðal
með mönnum með vöðva kvilla.
Hún segir þetta f lókinn geðsjúk-
dóm. „Þetta er ein leiðin til að takast
á við slaka sjálfsmynd og erfiðleika í
lífinu,“ segir hún.
Sjúkdómurinn veldur miklum
skerðingum á lífsgæðum. Honum
fylgir iðulega kvíði og þunglyndi
og má líkja þessu að sumu leyti
við fíknisjúkdóm. „Þetta verður
þráhyggja, útlitsþráhyggja. Hugs-
unin snýst fyrst og fremst um að
auka vöðvamassa með æfingum og
ströngu mataræði. Ef farið er út af
planinu getur það valdið miklum
kvíða og sjálfsniðurrifi. Svo fara þeir
yfirleitt að taka stera. Þetta er ekki
mildur húsbóndi,“ segir Birna.
Það er hægt að ná bata með réttri
hjálp en það getur stundum verið
erfitt að sleppa og finna aðra leiðir til
að takast á við tilfinningarnar. Fólk
þarf að vera tilbúið til að fá aðstoð,
það getur verið erfitt að vinna með
vandann ef einstaklingurinn lítur
ekki á þetta sem vandamál.
„Samfélagsmiðlar hjálpa ekki til
og geta ýtt undir sjúkdóminn,“ segir
Birna. n
Þetta er ein leiðin til að
takast á við slaka
sjálfsmynd og erfið-
leika í lífinu.
Birna
Matthíasdóttir,
listmeðferðar­
fræðingur
Ætlum við að eyði-
leggja heilsuna vegna
þess að okkur langar
að líta vel út í augum
annarra?

Ársæll
Arnarsson, sál­
fræðiprófessor
Vöðvafíkn er mjög einmanalegt ástand
Þeir sem missa stjórn á líkamsrækt upplifa að þeir verði að stækka meira og meira, stækka endalaust líkt og í viðsnúinni anorexíu. Oft með inntöku stera.
FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Sterar eru
margir hverjir
með óljósa laga­
lega stöðu, bæði
hér á landi og er­
lendis. Auðvelt
er að panta þá í
gegnum netið.
FRÉTTABLAÐIÐ/EPA
Hverju breyta sterar?
Þuríður Þorbjarnardóttir líf­
fræðingur segir að íþrótta­
menn neyti vefaukandi stera,
ýmist í pillu­ eða sprautu­
formi, í þeirri von að bæta
árangur. Oft séu skammtarnir
mjög stórir eða allt að 100
sinnum stærri en skammtar í
læknisfræðilegum tilgangi.
Karlmenn á sterum geta
lent í því að eistu þeirra
minnki. Aðrar algengar auka­
verkanir steranotkunar séu
miklar bólur í andliti, ofur­
hárvöxtur eða hárlos og lítil
stjórn á tilfinningum.
Notkun stera er bönnuð.
Nýju sterarnir
SARMs, eða „nýju sterarnir“,
eru lyf sem samkvæmt
erlendum fjölmiðlum eru
notuð í auknum mæli af
íþróttamönnum, vaxtarrækt­
arfólki og unglingum víða um
heim. Dæmi um vinsældir
þessara lyfja meðal táninga
má meðal annars sjá á sam­
félagsmiðlinum TikTok.
Lyfið virðist aðgengilegra
en hefðbundnir vefaukandi
sterar. Hægt er að panta það
á netinu og fá sent heim án
mikilla vandkvæða. Aðgengið
virðist fyrir hendi vegna
óljósrar lagalegrar stöðu
lyfjanna sem hafa sum hver
ekki verið skilgreind ólögleg.
Í umfjöllun New York
Times er greint frá því að
margar lyfja­ og eftirlits­
stofnanir hafi varað við
neyslu á þessum lyfjum.
Lögreglan á Íslandi hefur
enn ekki orðið vör við neyslu
á þessum tilteknu lyfjum.
Samkvæmt svörum við fyrir­
spurnum Fréttablaðsins eru
ekki til nákvæmar upplýs­
ingar um dreifingu efnanna
hér á landi.
Hvert er hægt að leita?
Fyrir 18 ára og eldri:
Átröskunarteymi Land­
spítala, heilsugæsla, sér­
fræðingar, námsráðgjafi eða
skólasálfræðingur.
Fyrir yngri en 18 ára:
Átröskunarteymi BUGL.
8 Fréttir 17. mars 2022 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐFRÉTTASKÝRING FRÉTTABLAÐIÐ 17. mars 2022 FIMMTUDAGUR