Feykir - 13.10.2021, Blaðsíða 7

hóp af eldri læknum og voru að
koma af Sturlungaslóðum. Þeir
höfðu verið hjá Sigga og þar
hafði þetta borist í tal að við
kæmum með einhvers konar
prógramm, kannski klukku-
tíma hvor. Ég hef geysilega
gaman af því að koma þarna
þannig að ég sló til,“ segir Einar
en hans upplegg verður
Sturlungaættin og Skagfirð-
ingar. „Þetta var bæði mikill
vinskapur og fjandskapur og
geysileg tengsl og mikil ör-
lagasaga. Stundum unnu Skag-
firðingar, eins og á Örlygs-
stöðum, og stundum unnu
Sturlungarnir eins og í Haugs-
nesi. Foringjar Sturlunga í
þessum tveimur bardögum eru
bræður, annars vegar Sturla,
sem tapaði á Örlygsstöðum, og
svo Þórður kakali sem sigraði á
Haugsnesi. Móðir þeirra var
Skagfirðingur, systir Kolbeins
Tumasonar sem orti Heyr
himnasmiður,“ útskýrir Einar.
Örlög Kolbeins Tumasonar
réðust í Víðinesbardaga 9.
september árið 1208 í landi
jarðarinnar Víðiness í Hjalta-
dal, rétt hjá biskupssetrinu á
Hólum.
Einar segir að í rauninni
hafi bræður verið að berjast og
flóknar aðstæður sem menn
komu sér í á Sturlungatímanum.
„Þetta skýrist nú þegar maður
fer að segja fá því hvað var í
gangi. Við skulum vona að ég
flæki ekki málin alla vega. Ég
hef fylgst með því með ánægju
hvað Skagfirðingar hafa listað
þessa sögu mikið upp á allan
hátt, bæði með sýningu 1238 á
Króknum og eins hjá Sigga. Allt
sem nú búið er að merkja á
smekklegan hátt, þá staði og
slóðir Sturlungasögunnar og
grjótherinn hans Sigga, þar
sem hann stillir upp öllum
mönnunum sem börðust í
Haugsnesbardaga er listaverk á
heimsvísu.“ Einar segir að það
hafi reyndar komið sér á óvart
þegar hann var að skrifa Ofsa,
sem fjallar um einn af drama-
tískustu atburðum sögunnar,
brunann á Flugumýri, hvað
lítið var með það gert á
staðnum. „Kannski eitt lítið
skilti. Ég fór að bænum og fór
að spyrja fólk en það var eins og
það hefði ekki neinn rosa áhuga
á þessu. Svo hitti ég mann sem
ólst þarna upp og hann sagði
mér að hann hefði fengið á
tilfinninguna að þetta væri
svipað og ef þú byggir í húsi og
eitthvað óhugnanlegt hefði
gerst þá vildir þú ekkert vera að
hugsa um það. Þetta var mikill
atburður og fjöldi manns
brenndir inni.“
Haugsnesbardagi, 19. apríl 1246, í túlkun Jóhannesar Geirs listmálara.
Einar á miklar þakkir
skildar fyrir að færa atburði
Sturlungasögunnar á manna-
mál og útilokar ekki að skrifa
meira um þá. „Ég hafði ákveðið
að þetta yrði þríleikur, eða þrjár
bækur. Svo bættist sú fjórða við
og þá var þetta orðið kvartett,
eins og það er kallað, og þá var
ég ákveðinn í að hætta, þetta
væri orðið gott. Hins vegar
neita ég því ekki að það er
mikið spennandi efni þarna
eftir, ég segi ekki meira um
það.“
ÓTTAR GUÐMUNDSSON
Öld siðleysis
Óttar Guðmundsson, geð-
læknir, hefur skoðað hetjur
Íslendingasagnanna út frá
læknisfræðilegum forsendum
og fyrir jólin í fyrra kom út
eftir hann bókin Sturlunga
geðlæknisins. Þar veltir Óttar
fyrir sér geðrænum vanda-
málum á þrettándu öld og
skoðar róstusamt líf Sturlunga,
eins og segir í kynningu
bókarinnar, þar sem Snorri
Sturluson, Sturla Sighvatsson,
Þórdís Snorradóttir og Gissur
Þorvaldsson, ásamt fleirum,
leggjast öll á bekkinn hjá geð-
lækninum.
„Hefur mannlegt eðli eitt-
hvað breyst á þessum 800 ár-
um sem liðin eru? Hver var
skýringin á siðblindu Kolbeins
unga, ákvarðanafælni Sturlu
Sighvatssonar og tengslaröskun
Snorra Sturlusonar?“ er spurt í
áðurnefndri kynningu. Áður
hefur Óttar gefið út bækurnar,
Frygð og fornar hetjur og Hetjur
og hugarvíl um geðræn vanda-
mál í Íslendingasögum auk
fjölda annarra bóka.
Óttar segir Sturlungu geð-
læknisins hafa týnst í Covidinu
öllu saman þar sem erfitt
reyndist að kynna bækur með
upplestrum og öðru og væri
löngu kominn með bókina
norður í Skagafjörð ef ekki væri
fyrir þá afsökun. En nú mætir
hann í Kakalaskálann og ætlar
að fjalla um þátt Guðmundar
biskups Arasonar.
„Sturlunga geðlæknisins er
bók þar sem ég er nú fyrst og
fremst að fjalla um Sturlungu
sem geðlæknir, er að sjúk-
dómsgreina bæði einstaka
menn sem þar eru og koma
fyrir, helstu persónurnar og svo
kannski hegðun og athæfi,“
segir Óttar, aðspurður um efni
bókarinnar og það efni sem
hann muni taka fyrir um
helgina. „Við Einar erum miklir
Sturlungaáhugamenn og mun-
um örugglega fara um víðan
völl báðir en ég ætla að byrja á
Guðmundi Arasyni og held
síðan áfram inn í þau átök sem
einkenna hann. Hann er alltaf í
auga stormsins, þungamiðju
þessara átaka frá 1205 eða 6 og
svo kemur hann að mörgum
alvarlegum atburðum er verða
síðan efni í bókinni. Það er
Víðinesbardagi 1208, bardagar
um Hóla og svo þessar frægu
Málmeyjarför og Grímseyjar-
för,“ segir Óttar og af nógu
virðist vera að taka þegar
Guðmundur biskup er annars
vegar. „Ég mun fyrst og fremst
taka hann fyrir og hans líf og
hvernig hann þvælist inn í allar
þessar innanlandsdeilur og
hvernig þeir Sturlungar, frænd-
ur mínir, verða að ganga inn í
þessar deilur við Guðmund og
hvað það í raun verður þeim til
lítillar gæfu.“
Það er ekki auðvelt fyrir
leikmann að skilja hvað gekk á
í íslensku samfélagi á þessum
tíma enda segir Óttar marga á
þessum tíma hafa verið í ójafn-
vægi, jafnvel brjálaða.
„Þetta er mjög siðlaus öld
en það er eins og það verði
eitthvert siðrof í íslensku
samfélagi á 13. öldinni. Það er
eins og búið sé að fyrirkoma
siðalögmálum heiðninnar ein-
hvern veginn og siðaboðskapur
kirkjunnar ekki búinn að vinna
sér nægilega háan sess til þess
að hann verði ráðandi. Þannig
að það verður þetta algjöra
siðleysis, í þessum átökum sem
eru mjög einkennileg. Það eru
þessi átök mjög náinna frænda
sem eru að berjast og þessara
ætta sem eru allar náskyldar. Í
raun og veru eru þarna margir
sem eru mjög siðblindir, sið-
lausir í þessum átökum, eins og
Kolbeinn ungi og fleiri, sem
brýtur ansi mikið af þessum
siðalögmálum sem hafa verið
áður fyrir hendi í íslensku
samfélagi,“ segir Óttar og
nefnir tvær höfuðpersónur
þeirra átaka sem börðust á
Örlygsstöðum, það er Kolbein
unga og Sturlu Sighvatsson.
„Þeir eru bæði systkinabörn og
svilar, giftir systrum, hálf-
systrum reyndar, þannig að
þeir eru náskyldir og nátengdir.
En það hindrar ekki Kolbein
unga í að drepa þennan frænda
sinn og svila. Það er eins og
gömlu siðalögmálin verði að
engu í þessum átökum, eins
og verstu eiginleikar manna
blómstri í þeim tíðaranda, því
andrúmslofti sem þarna er,“
segir hann og má til sanns vegar
færa.
JÓHANNA V. ÞÓRHALLSDÓTTIR
Himnasmiðurinn
Jóhanna V. Þórhallsdóttir,
tónlistarkona, er einnig nefnd
í upptalningu viðburðarins en
hún mun syngja elsta sálm
Norðurlanda sem varðveittur
hefur verið, Heyr himnasmiður,
eftir Kolbein Tumason. Hann
er talinn ortur rétt fyrir
Víðinesbardaga haustið 1208,
þar sem Kolbeinn féll fyrir
mönnum Guðmundar biskups
Arasonar.
„Ég kannski syng eitt lag,
ætli ég taki ekki Himnasmiðinn,
það verður náttúrulega að hafa
hann með,“ segir Jóhanna sem
ekki er óvön að koma fram í
álíka uppákomum með Óttari
Guðmundssyni, eiginmanni
sínum. „Já, við höfum gert það,
verið með grínprógramm um
lækningar í dægurlögum, geð-
veikidægurlög og ýmiss konar
prógrömm alltaf af og til í
Jóhanna Þórhallsdóttir er mikil listakona, málar og syngur en hún ætlar að syngja Heyr
himnasmiður á laugardaginn kemur. MYND AF FACEBOOK
Óttar Guðmundsson við steinaher Haugsnesbardaga. MYND AF FACEBOOK
Einar Kárason er mikill Sturlungaáhugamaður og hér heldur hann tölu vip opnun
sýningar 1238 á Sauðárkróki 2019. MYND: PF
39/2021 7