Fréttablaðið - 21.12.2022, Blaðsíða 32

JólatónleikaR
Kór Íslensku óperunnar
Þorláksmessa kl. 16.00 í Hörpuhorni
Aðgangur ókeypis
Bækur
Urta
Gerður kristný
Fjöldi síðna: 99
Útgefandi: Mál og menning
Kristján Jóhann Jónsson
Urta er þaulhugsaður og glæsilegur
ljóðabálkur um konu og lífsbaráttu
hennar í harðri náttúru. Í bók-
menntapistli Víðsjár kom fram að
formóðir höfundarins, ljósmóðir
á Ströndum, væri fyrirmynd kon-
unnar sem lýst er í ljóðabálknum.
Það skiptir reyndar litlu því höf-
undurinn tekur sér þau skáldaleyfi
sem honum sýnist og skapar bæði
ljóðmælanda og sögu.
Gerður hefur áður sent frá sér
vandaða ljóðabálka þar sem sagðar
eru sögur í meitluðu formi. Formið
á Urtu minnir á Eddukvæði eins
og form fyrri bálka, sérstaklega
á fornyrðislag sem mér f innst
reyndar með fegurri bragarhátt-
um á íslensku. Það er línulengdin
í þessum kvæðum sem leiðir hug-
ann að fornyrðislagi og reyndar
stuðlasetningin líka. Línufjöldi er
þó annar og kvæðin nútímaleg að
sniði.
Hárbeitt myndvísi
Myndvísi Gerðar er hárbeitt: sefj-
andi, óreglulegt innrím og hófstillt
en markviss stuðlasetning. Sagt er
frá stórbrotnum örlögum, lífsbar-
áttan mótar textann og ákvarðar
form hans: „… bindum reipi, um
keipa/ Standi, af okkur vindur,
syndir selur á brott“; „Skerum á
mænu, og æðar, svo vel blæði“.
„dauðan rekur fugl á fjörur/ Norðan
ofsagarður, gengur á land“.
Annars staðar segir frá mannin-
um sem „vatt ljóðmælanda undir sig
lostaveturna miklu,
varði veröld hennar
ga rði og g leðin
klukkaði krakka“.
Þessum textabrot-
um og tilvitnunum
er ætlað að gefa ein-
hver ja hu g my nd
um textann en allt
fær það merkingu af
samhengi sínu þegar
bókin er lesin.
Náttúran gefur
og tekur
Konan sem er ljóð-
mælandi og aðalper-
sóna segir frá mis-
kunnarlausri náttúru
sem gefur og tekur. Heldur fólkinu
lifandi þegar vel gengur en tekur
líf þegar henni sýnist. Konan ríður
net, heldur til veiða, saknar manns
síns, sem er eitt af því sem lífið gaf
henni, þjáist þegar hún missir barn,
missir fót og segir frá vorkomu. Hún
lifir gjöfulu en hættulegu lífi sem er
linnulaus barátta, grimm en jafn-
framt gjöful. Ljóðmyndirnar eru
valdar af svo mikilli
kostgæfni að hver og
ein þeirra getur birt
okkur það ósagða
og krafist þess að
við sjáum ýmislegt
af því sem ekki er sagt, en liggur
milli línanna.
Þegar veturinn kemur er það ekki
sagt beinum orðum. „… ís leggst að
landi, f loti úr bítandi frosti/ segl
saumuð úr hvínandi byl, hvössum
ísnálum. Klakabrynjuð áhöfnin,
ryðst upp eyrarnar, umkringir
bæinn, byrgir okkur inni. Hel
vindur sér inn … velur stelpu, gerir
frostmark á fölt enni.“
Hinn banvæni vetur
Allt myndmálið í þessu kvæði
kjarnast í kringum hinn
banvæna vetur sem er
kominn til að drepa,
taka toll af fólkinu,
rétt eins og það sækir
lífsbjörg úr hafinu.
Hafísinn er skipafloti
og Hel skipstjórinn.
Enginn fær rönd við reist.
Hún gerir frostmark á enni
stelpu, ekki krossmark, en
niðurstaðan er sú sama.
Andstætt við þetta er
svo atvikið þegar konan
hjálpar urtu að fæða,
gefur hafinu líf í stað þess sem hún
og synir hennar tóku áður. Sam-
band þessarar konu við nátt-
úruna og sjálfa sig í náttúrunni
er heillandi og minnir á það
fallegasta úr menningu Sama,
Íslendinga og Grænlend-
inga. n
Niðurstaða:
Heillandi ljóðabók um
sterka konu í mis-
kunnarlausu umhverfi.
Ljóðformið er afar fag-
mannlegt, ljóðmæland-
inn agaður og söguhetjan
aðdáunarverð.
Kona
og urta
Urta er nýjasti
ljóðabálkur
Gerðar Kristn-
ýjar.
Fréttablaðið/
Ernir
28 Menning 21. desember 2022 MIÐVIKUDAGURFréttablaðiðMennInG Fréttablaðið 21. desember 2022 MIÐVIKUDAGUR