Skutull - 01.12.1995, Blaðsíða 12

12
Skutull
Gísli Hjartarson ritstjóri:
Viðtal við íslenskan hreindýrabónda og ævintýramann í Suður-Grænlandi
Úti í Isortoq í óbyggðum
Julianeháb kumniune í Suð-
ur-Crænlandi bvr íslenskur
ævintýramaður með se\
þúsund hreindýr milli skerja-
garðsinsogGrænlandsjökuls.
Aðeins er klukkustundar
gangur upp að jökulsporð-
inum frá bækistöð hans og
þaðan liggur jökulinn 2300
km til norðurs þar sein hann
endar í Pearylandi nyrst á
Grænlandi ekki langt frá
norðurpólnum. Drengurinn
er af kraftmiklu kyni því afi
hans var Lárus Alexanders-
son, bóndi í Ytri Fagradal í
Gilsfirði í Dalasýslu. Stein-
ólfur Lárusson í Ytri Fagra-
dal segir strákinn hafa verið
óhemjuduglegan þegar hann
var í sveit hjá afa sínum og
hafi óbyggðirnar og veiði-
mennskan snemma togað í
hann. T.d. hafi hann þegar
hann var barn að aldri komist
vfir byssu og skotið allar
hænurnar fvrir afa sínuin í
Ytri Fagradal. Steinólfur
sagði að þegar Stefán Hrafn
Magnósson, en svo heitir
maðurinn, hafi verið 14 ára
hafi hann suðað í móður sinni
heilan vetur um að fá ferð til
Grænlands í fermingargjöf.
Þeirri ósk var ekki sinnt svo
hann stakk af til Grænlands
og keypti sér far upp með
austurströnd landsins og
tjaldaði þar frammi í dal.
Hann hafði keypt sér her-
mannariffil og skot á Græn-
landi og skaut sér fugla og
héra í matinn sem hann át
hráan. Móður Stefáns tókst
að rekja slóð hans og hann
var tekinn fastur af græn-
lenskum hreppstjóra, liafður
í haldi og sendur heim til Is-
lands aftur. Hann smyglaði
með sér rifflinum góða sund-
urskrúfuðum heim til Islands
og gaf afa sínum hann. Sagði
Steinólfur rifillinn enn til í
Ytri Fagradal. Nú er Stefán
alfluttur til Grænlands og á
litríkan og ævintýralegan feril
á norðurslóðum. Ritstjóri
SKUTLLS heimsótti Stefán í
bvrjun september í haust og
dvaldi í Isortoq í viku þegar
hreindýrasmölun stóð yfir.
Eftirfarandi viðtal var þá
tekið við kappann og við
gefum honum bara orðið:
Frekar einförull
í æsku
“Ég er fæddur í Reykjavík
13. desember 1936 og ólst upp
hjá móður minni, Erlu Lárus-
dóttur, í Reykjavík á vetrum,
og í Ytri Fagradal hjá Lárusi
Alexandersyni afa mínum og
Borghildi Guðjónsdótturömmu
minni á suinrum. I Ytri Fagra-
dal lærði ég hvernig það var
Stefán Hrafn Magnússon, ævintýramaður og hreindýrabóndi í Isortoq, slær á létta strengi gítarsins.
kynnast þessum stóru beiti-
löndum í Suður-Grænlandi og
mér fannst henta mér mjög vel
að koma til Suður-Grænlands
og þá í hina fomu Eystribyggð
norænna manna, Eiríks rauða,
Leifs heppna, Þorfinns karls-
efnis og þeirra kappa austan frá
Islandi.
í árslok 1983 kom ég aftur til
Grænlands og byrjaði að vinna
hjá Ola Christiansen og var hér
í tvö ár í hreindýraræktinni með
honum. Þáfórég til sjós og var
á norskum og grænlenskum
togurum í tvö ár samfleytt. Það
gerði ég til þess að safna fé til
að byrja rekstur hér í Isortoq.
Ég notaði líka tímann til þess
að læra flug og starfaði m.a.
átta mánuði í byggingavinnu.
Það varmjög gott fyrir mig því
ég lærði ýmislegt í sambandi
við byggingaframkvæmdir.
Við vorum þá að byggja sút-
unarverksmiðju héma í Suður-
Grænlandi. Það voru íslenskir
verktakar sem sáu um það.
Veturinn I987lærðiégatvinnu-
flug í Kanada og flaug þar í
fjóra mánuði fyrir lítið þjón-
ustufyrirtæki við útkjálka í
skógum landsins, í indiána-
byggðir hingað og þangað, á
litlum flugvélum. Það var hel-
víti gaman en Kanadamenn
borga flugmönnum lítið kaup.
Þeir hafa svipuð laun og rútu-
bílstjórar annars staðar. Það
eru líka svo margir sem kunna
að tljúga þarna.
almennt að lifa við búskap í
sveit og sennilega hefur áhuginn
fyrir búskapnum kviknað vegna
þess. Ég var alltaf frekar ein-
torull í æsku, fór einn í langar
gönguferðir upp á fjöll og hafði
alltaf óskaplega gaman af því
að sjá hvað var á bak við næsta
fjall. Stundum kom ég ekki
heim fyrr en seint á kvöldin og
var þá skammaður fyrir að hafa
verið lengi íburtu og fólk farið
að óttast um mig oft. Ég hafði
líka voðalega gaman af að leika
mér að hornum og kjömmum
sem börn gerðu hér áður fyrr til
sveita á Islandi. Ég held að mfn
kynslóð hafi aldrei gert mikið
af því, en a.m.k. kynslóð ömmu
minnar og afa gerði það. Þau
kenndu mér þetta og ég eyddi
heilu sumrunum í að byggja
sveitabæi í leikfangastærð, tún
og útihús og annað þess háttar.
Lærði hrein-
dýrarækt
Ég var alltaf órólegur og las
mikið unt lífið annars staðar,
aðallega á norðurslóðum. Ég
fór svo í Bændaskólann á
Hvanneyri og útskrifaðist þaðan
1974. Sumarið 1975fórégfrá
íslandi. Ég fór fyrst til Græn-
lands, þá 18 ára gamall, og var
hér í sex mánuði. Ég var þá
mikið með Ola Christiansen
sem var fyrsti maðurinn sem
flutti hreindýr til Suður-Græn-
lands. Hann var þá nýbyrjaður
hreindýrarækt hérna og hafði
flutt hingað 150 dýr frá Godt-
hábfirði í október 1973. Óli,
sem er Grænlendingur í húð og
hár, er frumkvöðull af hrein-
dýrarækt í Suður Grænlandi.
Hann byrjaði með dýrin í
Ikerssuaq (Breiðafjörður), um
70 km austan við Isortoq. Ég
fékk þá áhugann fyrir hrein-
dýraræktinni hér á Grænlandi.
Ég hafði fengið styrk frá Búnað-
arsambandinu á Islandi til þess
að kynna mér sauðnautarækt
en það varð aldrei neitt úr því.
Það var búið að leggja niður
tilraunabúið í sauðnautarækt-
inni sem ég ætlaði á í Kanada.
Mér fannst hreindýraræktin á-
líka áhugaverð svo ég ákvað að
fara til Norgegs og læra hana
alveg frá a til ö. Ég fór þangað
með það í hyggju að vera þar í
tvö ár. Ég hafði verið það mikið
við búskap áður og taldi mig
ekki þurfa lengri tíma.
Ég kom til Noregs í byrjun
desember 1975. Ég var í
Skandinavíu í fimm ár. Ég var
á hreindýraslóðum í Finnmörk
í tvö ár. Síðan var í sumarfríi í
níu mánuði í Jötunheimum í
Suður-Noregi og vann hjá
hreindýraræktarfyrirtæki þar.
Svo fór ég í hreindýrræktar-
braut í menntaskóla í Norður-
Svíþjóð og útskrifaðist þaðan
vorið 1979. Þá fór ég aftur til
Grænlands. Mér fannst þetta
land fallegt og ég hafði séð
ýmislegt hérna 1975 sem mig
langaði til að skoða betur. Ég
kannaði þá meðal annars landið
fyrir austan Isortoq þótt ég
kæmist ekki alla leið þangað
þá. En ég kannaði landið hér
austan við Isortoqána og kynnt-
ist því allvel. Ég var hér í átta
mánuði og fór svo aftur til
Noregs og stundaði sjó þar í
nærri því ár. Einnig stundaði ég
vinnu við hreindýr í ígripum.
Löggjöf no. 37
Þá bauðst mér leiðbeininga-
starf í hreindýrarækt í Alaska.
Ég vann hjá stóru hreindýra-
ræktarfyrirtæki sem varmeð um
4000 hreindýr. Þarna var ég
ráðsmaður um tíma og leið-
beindi jafnframt starfsfólkinu
um meðferð dýranna. Ég var í
Alaska í tvö ár. Alaska er gott
land og sennilega hefði ég sest
þar að ef þeir hefðu ekki haft
löggjöf sem þeir kalla löggjöf
no. 37. Þessi löggjöf tók gildi
1937 . í byrjun 19. aldar voru
flutt inn hreindýr til Alaska og
var ætlunin að útvega því fólki
sem þá bjó í Alaska lifibrauð af
hreindýrarækt. . Seinna kom í
ljós að fólkið sem leiðbeindi í
hreindýraræktinni. margtaf því
var frá Norðurlöndum (Finn-
mörk), átti flest hreindýrin.
Löggjöf no. 37 bannar hvítum
mönnum að eiga hreindýr og
löggjöfin hafði þau áhrif að ég
flutti frá Alaska. Mér fannst
líka Alaska vera langt frá
mínum menningarheimi og
langt frá mínu fólki. Einnig er
Alaska langt frá sögu minni og
því sem manni er kært og það
sem norrænum mönnum þykir
varið í. Ég var þá búinn að
Byrjaði með
500 dýr
Eftir þetta kom ég hingað til
Suður-Grænlands enn eina
ferðina. Arið 1989 keypti ég
fyrstu hreindýrin. Það voru 250
dýr og Óli lánaði mér svo 250
dýr til viðbótar svo ég byrjaði
með 500 dýr. Ég var búinn að
vinna lengi hjá Óla þegar hér
varkomið sögu. NúáÓli 60%
í fyrrtækinu (Isortoq Reindeer
Station) á móti 40% sem ég á.
Fyrstu árin vorum við mest við
Breiðafjörðinn (Ikerssuaq) þar
sem Óli byrjaði og hjörðin
stækkaði og stækkaði. Okkur
vantaði því stærri beitilönd og
íbúðarhús í Isortoq og til hægri er starfsmannaskáli.
Það hefur aldrei skort kvenfólk
þar sem ég er á ferð