Arkitektúr og skipulag - 01.12.1991, Side 25

GERÐ
OG
GÆÐI
DEILI
SKIPULAGS
þórarinn þórarinsson
arkitekt
Um leið og mannkynið fór að lifa í borgar-
samfélagi kom fram þörf á að koma skipulagi
á byggðina. Efvið skoðum hinar ýmsu gerðir
samfélaga í tímans rás, sjáum við um leið
ótrúlega fjölbreytni í því munstri sem borgir
þeirra hafa tekið á sig. Gerð þeirra og form hafa tekið mið af
staðháttum, þörfum og siðum hvers samfélags.
A Islandi komu fljótt upp vísar að bæjarsamfélögum í kringum
helstu verstöðvar og verslunarstaði. Athafnalíf og umhverfi
mótaðiskipulagþeirra einsogsjámáímörgumsjávarplássum,
sem þróuðust upp frá fjörunni um eyrar og hlíðar.
Við Islendingar hófum þó ekki að lifa í eiginlegu borgar-
samfélagi að neinu ráði fyrr en á þessari öld og verulegur
skriður komst ekki á þau mál fyrr en upp úr seinni heimsstyrj-
öldinni þannig að reynsla okkar í þróun borgarsamfélagsins
spannar aðeins stuttan tíma í sögulegu samhengi. Engu að
síður er þörf okkar fyrir gott skipulag engu minni en annarra
samfélaga. Við höfum orðið að tileinka okkur þessa þekkingu
mjög hratt og á margan hátt sést það á bæjum okkar hve þessa
þróun bar brátt að.
Vinnu við skipulag má skipta í flokka eftir því við hvaða þátt
þess er verið að fást, og í hve stórum mælikvarða er verið að
vinna. Þannig getum við flokkað skipulagsvinnuna í;
landsskipulag, landshlutaskipulag, aðalskipulag einstakra
byggðakjama, hverfisskipulag og deiliskipulag.
Deiliskipulag er sú vinna sem felst í því að koma fyrir á
skipulegan hátt í landslagi afmarkaðri íbúðabyggð,
athafnasvæði eða annarri starfsemi sem krefst landrýmis. Það
þarf að sjá til þess að öllum þörfum þessarar starfsemi sé
fullnægt varðandi samgöngur, land undir byggingar,
útivistarsvæði og fleira.
í þessari grein er fjallað um deiliskipulagið, þau atriði sem
helst koma þar við sögu og á hvem hátt má hafa áhrif á
eiginleika þess umhverfis sem þar er mótað.
Við gerð aðalskipulags eru í upphafi teknar stefnumarkandi
ákvarðanir af viðkomandi skipulagsyfirvöldum um
landnotkun, samsetningu byggðarinnar og þéttleika, hvort
skipulagið sé fyrir íbúðabyggð, iðnað, þjónustu, stofnanir,
verslun eða eins og oft er sambland af þessum þáttum. f
aðalskipulaginu er einnig gerð grein fyrir megingatnakerfi og
aðalgönguleiðum. Með aðalskipulagi er því lagður grunnur,
sem deiliskipulag einstakra svæða byggist á.
Við gerð deiliskipulags er mikilvægt, að markmið og forsend-
ur skipulagsins liggi sem skýrast fyrir í byrj un.T aka þarf mið af
landfræðilegum þáttum, veðurfari, samgöngumöguleikum,
veitukerfi o.fl. og leitast við að ná fram settum markmiðum á
sem hagkvæmastan hátt. Verk skipulagshöfundarins er að
safna upplýsingum saman um ofangreinda þætti, virkja
þekkingu sína, reynslu og hugmyndaflug til að skapa heih
steypta mynd sem mætir öllum skipulagsmarkmiðunum og
gefur byggðinni um leið sérkenni, sem falla vel að landinu.
Mikilvægt er að bera saman skipulagsmarkmiðin og lausn
einstakra þátta áður en skipulagið festist um of til að tryggja
það að hug' og hagkvæmni lausnanna fari ávallt sem best
saman.
Skipulagshöfundurinn er ekki einn að verki.heldur er gerð
deiliskipulags hópvinna margra aðila þar sem fjölbreytt
sjónarmið þurfa að fara saman og mæta á endanum óskum
verkbeiðandans, sveitarfélagsins.
Deiliskipulag nær yfir tiltekið landssvæði sem hefur sín sér-
kenni hvað varðar legu, jarðfræði, gróðurfar, veðráttu og
afstöðu til sólar. Við uppbyggingu verður óhjákvæmilega
mikil breyting á öllu vistkerfi skipulagssvæðisins og má segja
að alveg nýtt vistkerfi skapist. Mikilvægt er að meta hvort á
skipulagssvæðinu séu þau umhverfisverðmæti sem vert sé að
varðveita, til dæmis hvað varðarsögu svæðisins, náttúru þess
eða þjóðtrú sem tengist því svo eitthvað sé nefnt.
Það er grundvallaratriði að byggð falli vel að landinu. Land-
halli og jarðvegsdýpi eru oft stýrandi atriði. við gerð skipulags.
Takmörk eru fyrir hve hægt er að byggja í miklum landhalla,
bæði verður gatnagerð erfið og húsgrunnar dýrir þar sem halli
er mikill og land sem snýr undan sól verður of skuggasælt. En
landhalli gefur einnig ýmsa möguleika í húsagerð og þar er oft
mikið útsýni sem fyrir okkur íslendinga er mikils virði.
Veðurfar er stór þáttur í íslenskum veruleika, en það getur
verið ótrúlega breytilegt frá einu svæði til annars. Sem dæmi
um breytileika veðurfars á höfuðborgarsvæðinu er
norðanstrengurinn alkunnur í Kvosinni og Vesturbænum
þegar logn er víða í Austurborginni. Á sama hátt er úrkoma
meiri austar í borginni og veðurhæð verður meiri þar sem land
liggur hærra og er opið fyrir vindátt. Mikilvægt er að nýta vel
möguleg gæði veðurfarsins og forðast eða vinna gegn
óæskilegum áhrifum þess.
Það hefur sýnt sig að þar sem stórar byggingar standa þétt í
áveðursátt geta myndast mjög sterkir vindstrengir á milli
þeirra. Við slíkar aðstæður getur verið skynsamlegra að reisa
lægri og óreglulegri byggingar sem rífa vindinn upp svo
23