Arkitektúr og skipulag - 01.12.1991, Blaðsíða 37

anúite&fa^éiay ýúlewdð,:
ó að mennta arkitekta á Islandi?
SIGURÐUR HARÐARSON
arkitekt
Spumingunni mætti í raun snúa við: Af hverju
skyldu íslenskir arkitektar sækja menntun sína
til útlanda? Eða eru eðli og eiginleikar, þarfir
og vandamál íslensks samfélags betur skil-
greind í erlendum háskólum? Eru lausnirnar á
vörum erlendra prófessora? Hvað vita þeir um veðurfar og
náttúrufarslegar forsendur á íslandi, hvað vita þeir um íslenskar
byggingarhefðir og íslenskar byggingaraðferðir, lög, staðla og
reglugerðir eða yfirleitt um forsendur byggingar- og skipu-
lagsmála í íslensku samfélagi? Auðvitað lítið eða ekkert. En
þar með er ekki sagt að þeir geti ekki kenntokkur neitt. Þeir
geta kennt okkur ýmis grundvallaratriði tæknilegs og listræns
eðlis sem óháð eru mismunandi samfélögum og ýmislegt
annað sem byggt er á forsendum hinna erlendu samfélaga - en
þeir geta ekki gert það sem er mikilvægast: þeir geta ekki' sett
fræði sín í samhengi við íslenskan veruleika. Þeir geta hins
vegar kennt okkur að vinna og hvemig nálgast á lausnir hinna
ýmsu viðfangsefna - og komið okkur í skilning um hið stóra
samhengi byggingarlistarinnar við tækni og menningu.
Það er af þessari ástæðu sem íslenskir arkitektar eru eins og
hálfgerðir utangarðsmennfyrstuárinaðnámiloknu á hinum
íslenska byggingarmarkaði, með mikinn metnað en mjög
takmarkaða þekkingu á þeim aðstæðum sem þeir eiga að
vinnavið. Þeirhafatileinkaðsérnýjustustefnurnar ogfæra
þannig hingað fljótt og vel það nýjasta sem er að gerast í
hinum stóra heimi í byggingar- og skipulagsmálum og það er
mikilvægt. Þeir hafa einnig fræðilegan grunn og jafnvel
hugsjónir (þó þær séu nú orðið heldur sjaldgæfar) sem líka
eru mikilvægar og raunar nauðsynlegar. En þá vantar til-
hnnanlega þá þekkingu á íslenskum veruleika sem líka er
nauðsynleg til að geta nýtt fræðin við praktísk vandamál.
Þessi þekking kemur auðvitað með ttmanum en meðan á því
stendur hafa þeir takmarkað til málanna að leggja um inntak
t>ess sem byggja skal í íslensku samfélagi. Það sem hins vegar
er verra er að þessi utangarðsmennska skapar tortryggni eða
vantrú á framlag íslenskra arkitekta til byggingarmála - sem
hefur það í för með sér að þeir verða afskiptir og áhrifalitlir þar
sem ákvarðanir og umfjöllun um byggingarmál eiga sér stað.
Þannig eru engir arkitektar starfandi við þær stofnanir ríkis
°g Reykjavíkurborgar sem sjá um flestar eða allar framkvæmdir
þessara aðila. Þama kemur að sjálfsögðu ýmislegt fleira til sem
ekki verður tíundað hér og á rætur að rekja til hinnar skömmu
þéttbýlishefðar okkar og skilningsskorts á gildi undirbúnings
°g hönnunar yfirleitt.
Það sem hér hefur verið rakið um utangarðsmenn er vitaskuld
háð einstaklingum og því námi sem þeir hafa stundað
áherslum þess og innihaldi, auk þess hversu vel þeir hafa fylgst
með því sem á Islandi hefur verið að gerast á námstíma þeirra
o.s.frv.Upp úr stendur hins vegar að íslenskir arkitektar hafa
allir fengið menntun sem sniðin er að þörfum og forsendum
þess samfélags sem þeir hafa numið í og er á flestum sviðum
frábrugðið hinu íslenska. Hér heima þurfa þeir að byrja á
vissan hátt upp á nýtt og takast á við þá vantrú og vanmat á
hæfileikum þeirra og hæfni sem mætir þeim hér og eins og að
ofan er rakið á sér oft eðlilegar ástæður. Kraftar hinna ungu og
reiðu manna nýtast því ekki sem skyldi f byrjun við stefnumótun
og umræðu í íslenskum byggingarmálum.
Byggingarlist er víðtækt hugtak en segja mætti, að inntak þess
sé listin að móta rými fyrir þarfir mannsins bæði hinar
líkamlegu og andlegu, rými innan bygginga, rými milli bygginga
og rými milli bygginga og umhverfisins. Þetta er stórt og afar
mikilvægt verkefni og má vera ljóst að til að valda því þarf
menntun sem grundvallast á þekkingu á eðli og inntaki þess
samfélags sem í hlut á. En svo mikilvægt sem það nú er að
þekkja eigið umhverfi og starfsgrundvöll er hitt ekki síður
hollt að hleypa heimdraganum og sjá íslenskt samfélag úr
nokkurri fjarlægð og endurmeta ýmislegt, opna augun fyrir
því sem annars ekki sést vegna nálægðar.
Meginmarkmið allrar menntunar fyrir íslenska arkitekta er að
skapa forsendur fyrir góðri íslenskri byggingarlist. Þær for-
sendur eru annars vegar nám á I slandi og hins vegar í útlöndum
- nám sem byrjar á íslandi heldur áfram erlendis og lýkur loks
hér heima. Það getur auðvitað reynst flókið og erfitt verkefni
að skipuleggja slíkt nám.Tíminn vinnur þó með okkur þar,
því þróun menntamála í Evrópu er mjög í þá átt að ýta undir
og létta nemendaskipti og flutning milli skóla.
En hvert á inntak kennslunnar að vera hvemig verður góð
íslensk byggingarlist til? Um það verða menn sennilega seint
sammála um ekki frekar en hvað góð íslensk byggingarlist sé
en hér verður aðeins gefið mjög almennt svar: Góð íslensk
byggingarlist verður að byggjast á menntun sem á forsendur
sínar í íslensku náttúrufari í víðtækasta skilningi þess orðs og
veruleika íslensks samfélags - menningu þess og listum, tækni
þess og framleiðslu, efnahagskerfi og lögum, félagslegri
uppbyggingu þess o.s.frv. Þessa menntun sækjum við ekki
annað en til okkar sjálfra þó ýmislegt getum við að sjálfsögðu
sótt til útlanda líka eins og áður segir. íslenskir arkitektar
hljóta aldrei tiltrú og traust á íslandi fyrr en menntun þeirra
verður á ábyrgð íslendinga og sniðin að þeirra þörfum.
Metnaður byggjenda fyrir hönd íslenskrar byggingarlistar
verður aldrei hár fyrr en svo er orðið. ■
35