Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2023, Side 78

76 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2 . tbl. 99. árg. 2023
Krafa um markvissa gagnreynda meðferð við lok lífs er til
staðar og mörgum hjúkrunarfræðingum finnst þá skorta
þekkingu og hæfni til að veita slíka meðferð. Þessi fræðilega
samantekt varpar ljósi á hvaða þættir það eru sem styðja við
og hvaða þættir það eru sem hindra góða meðferð við lok lífs
sem veitt er á deildum sem eru ekki sérhæfðar líknardeildir.
Þegar styðjandi og hindrandi þættir eru skoðaðir koma fram
áhugaverðar og nokkuð afgerandi niðurstöður að því leyti að
efnislega eru það sömu þættir sem geta verið hvort tveggja
styðjandi og hindrandi þegar kemur að góðri meðferð við lok
lífs. Þegar þættir eins og hæfni í að veita góða meðferð við lok
lífs, góð mönnun, þægilegt umhverfi, stuðningur við ættingja,
góð samskipti, þverfaglegt samstarf, góðar aðstæður til að
veita lífslokameðferð eru til staðar teljast þeir vera styðjandi.
Hins vegar ef þeir eru ekki til staðar telst það vera hindrun
ÁLYKTANIR
Meðferð við lok lífs utan sérhæfðra líknardeilda: Fræðileg samantekt með kögunarsniði
(Andersson o.fl., 2016; Jors o.fl., 2014), lítið var um samskipti
og vöntun var á meðferðaráætlun og klínískum leiðbeiningum
(Andersson o.fl., 2016; Hussin o.fl., 2018). Aðrir hindrandi
þættir voru þegar ekki var rætt um meðferðarmarkmið og
væntanleg lífslok og lífslokameðferð (Andersson o.fl., 2016),
óþarfa inngripum var ekki hætt (Binda o.fl., 2021; Hussin o.fl.,
2018; Jors o.fl., 2014; Verhofstede o.fl., 2017) og þverfaglegt
samstarf var ekki til staðar (Hussin o.fl., 2018). Eru þessar
niðurstöður í samræmi við fjölmargar rannsóknir sem benda
á þætti sem eru hindrandi þegar kemur að góðri meðferð
við lok lífs. Eru það þættir eins og skortur á kunnáttu sem
kom t.d. fram sem ótti hjúkrunarfræðinga við að sinna
einkennameðferð (Kurnia o.fl., 2020) eða því að fagaðilar áttu
erfitt með að átta sig á því hvenær lífslok voru yfirvofandi
(Bloomer o.fl. 2013), hræðsla við að sinna meðferð við lok
lífs (Bloomer o.fl., 2013; Fallon og Foley, 2012; Frey o.fl.,
2014), tímaskortur vegna lélegrar mönnunar og fjölbreytts
sjúklingahóps (Chan o.fl., 2019; Kurnia o.fl., 2020; Shen o.fl.,
2019) og skortur á einbýlum (Bloomer o.fl., 2013).
Takmarkanir samantektarinnar
Þessi fræðilega samantekt er ekki án takmarkana en þjónar
þó engu að síður tilgangi sínum. Tveir gagnagrunnar voru
notaðir í leit að heimildum, en þeir voru valdir þar sem
forkönnun sýndi að þeir gáfu flestar heimildir um efnið. Hins
vegar er ekki útilokað að einhverjar rannsóknir til viðbótar
hefðu fundist með leit í fleiri gagnagrunnum. Ekki var heldur
leitað sérstaklega að heimildum út fyrir rafræna gagnagrunna
eins og leyfilegt er í tengslum við fræðilegar samantektir með
kögunarsniði (Munn o.fl., 2018; Polit og Beck, 2021; Tricco
o.fl., 2018) og er ekki útilokað að við slíka leit hefðu fundist
viðeigandi heimildir.
Athyglisvert þótti að nánast allar rannsóknirnar sem
samantektin byggir á eru frá Evrópu. Engin var frá
Bandaríkjunum, Bretlandi eða Eyjaálfu og velta má fyrir
sér hvers vegna það er. Einnig voru engar rannsóknir frá
tímabilinu 2011–2013 þrátt fyrir að sá tími félli innan
tímarammans sem lagt var upp með í heimildaleitinni. Geta
slíkar niðurstöður gefið skakka mynd af styðjandi og hindrandi
þáttum í tengslum við lífslokameðferð á heimsvísu og lýst
einungis aðstæðum á afmörkuðum svæðum heims.
í að veita góða meðferð við lok lífs á deildum sem eru ekki
sérhæfðar líknardeildir. Þegar niðurstöður samantektarinnar
eru skoðaðar í tengslum við Meðferðaráætlun fyrir deyjandi
sjúklinga (MÁD, sjá töflu 1) sem byggir á Best care for the dying
person (Ellershaw og Lakhani, 2013; Landspítali, 2017) er
ljóst að flestir þeir þættir sem töldust styðjandi í heimildum
samantektarinnar voru þeir þættir sem taldir eru tryggja
gæði lífslokameðferðar og kemur það ekki á óvart. Út frá því
er mikilvægt að fylgja meðferðaráætlun fyrir deyjandi þegar
kemur að meðferð við lok lífs, hvort sem það er á sérhæfðum
líknardeildum eða deildum utan þeirra. Til þess að geta nýtt
áætlunina er svo mikilvægt að átta sig á því hvenær andlát er
yfirvofandi því það er fyrsta skrefið í átt að góðri meðferð við
lífslok.
Samantektin getur þannig nýst hjúkrunarfræðingum sem
ábending og eða grunnur að bættri meðferð við lok lífs.
Niðurstöður samantektarinnar ættu að nýtast til að setja
fram gagnreynda áætlun um áhrifaríka leið til að styðja við
góða lífslokameðferð á deildum utan sérhæfðra líknardeilda.
Samantektin felur í sér mikilvæg skilaboð til klínískra
stjórnenda í hjúkrun, ráðamanna í heilbrigðisþjónustu
og þeirra sem sinna kennslu og rannsóknum í
heilbrigðisvísindum.
Í nýlegum skýrslum heilbrigðisyfirvalda á Íslandi
(Heilbrigðisráðuneytið, 2019; Velferðarráðuneytið,
2017) er þörfin á líknar- og lífslokameðferð á Íslandi
greind og settar fram tillögur sem hefur verið fylgt eftir í
aðgerðaráætlun stjórnvalda um líknarþjónustu á Íslandi
2021–2025 (Heilbrigðisráðuneytið, 2021). Í skýrslunum
kemur fram að efla þarf fræðslu til starfsfólks, hafa skýra
verkferla og stöðluð matstæki, skilgreina þörf einstaklinga
fyrir líknar- og lífslokameðferð og að mikilvægt sé að nýta
líknarráðgjafateymi þegar meðferð við lok lífs er veitt. Er það í
samræmi við niðurstöður þessarar samantektar og styður því
samantektin við niðurstöður skýrslnanna.
Samantektin styður:
• Stjórnendur og ráðamenn í að tryggja viðunandi
aðstæður sem eru nauðsynlegar til að veita góða
meðferð við lok lífs á heilbrigðisstofnunum og gera
heilbrigðisstarfsmönnum kleift að sækja sér þjálfun og
fræðslu um meðferð við lok lífs.
• Klíníska hjúkrunarfræðinga til að leita sér fræðslu og
þjálfunar í meðferð við lok lífs, sama hvort þeir starfa á
bráðalegudeildum sjúkrahúsa eða hjúkrunardeildum
hjúkrunarheimila.
• Það að kennsla sem lýtur að meðferð við lok lífs verði
efld í grunnnámi hjúkrunar með það fyrir augum að auka
hæfni nýútskrifaðra hjúkrunarfræðinga í að nýta sér
þær leiðbeinandi áætlanir og verkferla sem þegar eru til
staðar og að hjúkra deyjandi sjúklingum af meira öryggi.
• Innleiðingu og notkun Meðferðaráætlunar fyrir deyjandi
sjúklinga þar sem deyjandi einstaklingum er sinnt.
• Frekari rannsóknir á viðfangsefninu, ekki síst hvað
kennslu og þjálfun varðar og innleiðingu á gagnreyndri
meðferð við lok lífs.