Ský - 01.01.2015, Qupperneq 62

62 | SKÝ 1. tbl. 2015
Nokkrar af vinsælustu og mest lesnu bókum
síðasta árs fjölluðu um konur sem stefna hátt
upp á jökla og fjallgarða og þær þrá að skrifa,
rannsaka, skrá og kynnast sjálfum sér. Þær
lenda í háska og vilja hefna óhæfuverka og
sumar láta verða af því og allar ná sáttum við
sjálfar sig og finna fegurð og kraft.
Öræfi eftir Ófeig Sigurðsson er svolítið í Heljar-
slóðarorrustustíl, grátlega fyndin og óvenjuleg.
Sagan sækir efnisþræði í ferðabækur og land-
kosta lýsingar en vísar í nútímann og náttúruna
sem við búum í og meðhöndlum óvarlega. Öræfi
eru hættuslóð, ekki síst sögukonunnar í fyrsta
hluta bókarinnar, Dr. Lassi, en um leið frábær
skemmtun.
María Hólm í Gæðakonum Steinunnar Sigurð-
ar dóttur er vísindakona sem rannsakar ekki
aðeins hæstu og heitustu eldstöð landsins held-
ur glímir við sprungur og háhitasvæði mann-
legra sam skipta í klofnu og öfgafullu samferða-
fólki. Hún leit ar að sjálfri sér rétt eins og Cheryl
Strayed í Villt, sjálfsævisögulegri göngulýsingu
ungrar amerískrar konu um fjallshrygginn háa,
Kamba slóð, sem liggur upp af Kyrrahafsströnd
N-Ameríku. Og allar burðast með gríðarlegan
farangur í eiginlegri og óeiginlegri merkingu.
Kata Steinars Braga er ægileg aflestrar, sál-
fræði leg glæpasaga og umfjöllunarefnið er ofbeldi
og viðbrögð við dauða. Fléttan er ekki reyfara-
kennd heldur víðfeðm og nær djúpt inn í sálarlíf
móður sem missir dóttur. Ef til vill langar lesand-
ann ekki að vita þetta allt en Steinar Bragi togar
hann áfram og höfðar til réttlætiskenndar og
siðferðisvitundar hans og leiðir hann örugglega
áfram við lesturinn.
Brýnar spurningar vakna. Af hverju eru konur í
þessum bókum í svo mikilli hættu staddar? Hvernig
getum við búið í mannfélagi sem hlýtur svo harða
en um leið sanngjarna gagnrýni? Sálarháski og lífs-
háski persónanna endurspeglar samfélagið; þeim
og heiminum nánast öllum er voðinn vís. Hvernig
komumst við af? Hvar týnum við sjálfum okkur og
hvar finnumst við á ný? Hvernig er hægt að sætta
sig við sorg og missi án þess að farast sjálf?
Sumt er dregið sterkum litum, annað skissað
hratt; ef einhver er góður eða bara hlutlaus er
hann ekki í liðinu, hugur hans til persónanna telst
varla gildur og hann verður grunsamlegur eins og
eiginmaður Kötu eða nær ekki að kalla fram góðar
kenndir eins og eiginmaður Cheryl í Villt, þeir hrinda
konunum frekar frá sér önugir eins og maður Maríu
Hólm eða stendur bara dauf í bakgrunni eins og
kona dr. Lassi. Nokkrir góðir menn og konur standa
hjá og hafast ekki að og myrku öflin leika lausum
hala meðan nær væri að vinna að sameiginlegum
réttlætismálum.
Illmennin í bókunum skynja sig varla sem ill-
menni. Þau upplifa rétt sinn til langana sinna og
finna styrk gegn minnimáttar og ógna og hóta
ófeimnir. Og svo verður dauðans alvara úr öllu
saman. Fálæti, kauðska, klaufska, fautaskapur og
voðaverk. Vald og misbeiting þess eru meðal við-
fangsefna allra bókanna fjögurra og við bætist svo
sinnuleysi og uppgjöf þeirra sem gætu rétt hjálpar-
hönd.
Og hvert stefnir þetta allt saman? Er gott að leita
svölunar og lausna í að skrifa um allt, bjarga öllu,
skýra allt, sætta allt sárt og súrt með góðu og illu í
stóru alheimsmyndinni eins og dr. Lassi? Eða þræða
hæstu tinda Kyrrahafsstrandar, Kambaslóðina, þar
sem verstu hætturnar eru í mannsmynd og sleppa
svo kannski bara fyrir heppni? Er hægt að kanna
dýpstu rök jarðar og lifa í einhvers konar sátt eða
þarf að rífa og slíta allt af sér og uppræta illskuna
með berum höndum eins og Kata gerir. Verður
kon um þá óhætt og eiga þær frjálsa för þangað
sem hugurinn stefnir?
Í lok Villt er Cheryl Strayed heil á ný eftir 1770
km göngu um fjöll og firnindi með ómanneskju-
lega þungan farangur í eiginlegri og óeiginlegri
merkingu. Hún er sterk og heil eftir samvistir við
sjálfa sig, fjöllin, náttúruna og samferðafólkið.
Áreiti og ofbeldishótanir ókræsilegra karla sem á
vegi hennar verða eru í skýrum hlutföllum í heims-
mynd hennar, bara brot af öllu, annað er stórt og
gott og fagurt.
Kynbundið ofbeldi er stærsta vandamál okkar
tíma segir Kata, hún vill vernd, refsingu og systra-
lag. Og konur rísa upp og nefna samtök eftir henni
og taka til örþrifaráða í samfélagi sem veitir þeim
ekki sjálfsagðan rétt til öryggis. Frjókorn réttlátrar
reiði dreifast og þau berast um allt með bók eins
og Kötu sem er ægileg en um leið gegnheil og
gangleg.
„Sólin var komin hátt á himin í suðaustri yfir
friðsælum jöklinum,“ skrifar dr. Lassi, skrifar
Ófeigur Sigurðsson í Öræfum, les ég í flugvél hátt
yfir Íslandi. Dr. Lassi leggur af stað út í nýtt upphaf
og tíðindaleysi hversdagsins. Og hún sér fegurð-
ina í náttúrunni og friðinn og virðist sátt við að hlé
sé nú á hamförum mannlegs lífs og manngerðar
ógnir við lifandi og dauða náttúru hafa stöðvast
um stund.
María Hólm, eldfjallafræðingurinn í Gæðakon­
um, horfir á jökulinn út um gluggann á Brunasandi
og sér með innri augum að ófætt barnið muni vaxa
og dafna og skoða dýrð heimsins sem birtist í
ljóma Vatnajökuls. Og hún vill ekki frekar en stöllur
hennar í öðrum bókum í þessum pistli gefast upp
á ástinni og mannfólkinu og landinu.
Bækur TexTi: SolVeig k. JónSdóttir
Lækning í betri heimi
Cheryl Strayed: Villt, þýðandi Elísa Jóhannsdóttir, Salka 2014.
Ófeigur Sigurðsson: Öræfi, Mál og menning 2014.
Steinar bragi: Kata, Mál og menning 2014
Steinunn Sigurðardóttir: Gæðakonur, Bjartur 2014.