Ský - 01.06.2002, Síða 46

hann sagði snemma á ferli sínum að væri
svívirðilegasti glæpur sem til væri. Hann
boðaði dásemdir alræðiskerfis kommúnista í
Rússlandi fyrir fólki og samt miðuðu öll hans
skrif að því að koma hér á borgaralegu mark-
aðsþjóðfélagi, innræta íslendingum hugsun-
arhátt nútíma neytanda. Hann þreyttist ekki
á að segja fólki hvernig það ætti að bera sig
að við hvaðeina en hvers kyns forsjárhyggja
var eitur í hans beinum, hvort sem var í
hundahaldi eða bjórneyslu.
Þetta er bara lítið brot af þeim miklu
mótsetningum sem einkenndu manninn
enda var hann holdi klædd öld öfganna. Sé
þó einhver rauður þráður sem gengur í
gegnum allt sem hann skrifaði þá er það
vörn fyrir siðmenningu, hvatning um að
íslendingar tileinki sér siðaðra manna háttu
- það er að segja á evrópska vísu - hvort
heldur það er í fatnaði, híbýlum, tungutaki
og öðru látbragði, neysluvenjum og alveg
sérstaklega umgengni við áfengi, en hann
skar upp herör gegn þeim þjóðarsjúkdómi
sem alkóhólismi hefur um aldir verið á
íslandi. Hann var óþreytandi við að reyna að
drösla íslendingum inn í tuttugustu öldina.
Fyrsta skáldsaga hans, Barn náttúrunnar,
kom út árið 1919 þegar hann var sextán ára
gamall og er ástarsaga og sveitasaga.
Fyrsta alvöruskáldsaga hans, Vefarinn mikli
frá Kasmír, kom hins vegar út árið 1927
þegar hann hafðl tekið katólsku og dvalið
langdvölum í Evrópu - þar eru súrrealískir
kaflar í bland við lýsingar á sálarstríði ungs
manns sem gæti hafa haft þessi orð Halldórs
frá 1924 að leiðarljósi: „Nútímamaðurinn
hefur hundraðogfimtíu lífskoðanir, en eingin
þeirra er hans eigin. Hans eigin lífskoðun er
það eina sem hann ekki hefur.” Hann söðl-
aði svo rækilega um með Sölku Völku í upp-
hafi fjórða áratugarins og skrifaði glæsilega
skáldsögu um mannlífið í sjávarþorpi - sem
„er heimurinn" - þar sem óbrotin alþýðu-
stúlka er í forgrunni og er sú fyrsta af per-
sónum Halldórs Laxness sem er í yfirstærð,
í senn raunsæisleg persónulýsing og mann-
eskja sem sprengir utan af sér allar skil-
greiningar og verður stærri í sniðum en allt í
kringum hana. Þetta var sú fyrsta í röð þjóð-
félagslegra skáldsagna Halldórs, í Sjálf-
stæðu fólki lýsir hann sveitunum og í Heims-
Ijósi fer hann aftur í sjávarþorpið og reisir
hinu fátæka íslenska alþýðuskáldi minnis-
varða. Alls urðu skáldsögur hans þrettán
talsins og voru allar mikilvægar og flestar
stórkostlegar og að auki skrifaði hann urmul
af greinum sem hann gaf út á bókum, smá-
sögur og fimm leikrit. Bækur hans voru
þýddar á fjörutíu og þrjú tungumál.
Hann var þjóðskáld. Hann var sá síðasti í
langri röð og jafnframt sá fyrsti sem skrifaði
skáldsögur - fyrirrennarar hans voru allir
Ijóðskáld. Allt voru þetta karlmenn og allir
voru þeir afkvæmi þjóðar sem var í senn
afburða bókmenntaleg og afburða langt á
eftir í verklegum efnum. Þetta voru kjörað-
stæður fyrir bókmenntirnar: vel afmarkaður
hlustendahópur sem hlýddi af athygli því
sem skrifað var og hafði fagurfræðilegar
forsendur til að takast á við fágaðar bók-
menntir, en var um leið fátækt fólk, fáfrótt
um heiminn, fólk sem enn var ekki á því
tæknistigi að átta sig á notagildi hjólsins
en hokraði kringum kindur og stritaði
myrkranna á milli. En trúði því að vel mót-
aðar setningar með réttu inntaki kynnu aó
breyta lífi sínu.
Ekki að furóa þótt Halldór Laxness vand-
aði sig þegar hann talaði við sína þjóð: hann
var ekki aðeins að feeða orð og undursam-
lega samanskrúfaðar setningar — hann var
að fæða hugsanir; breyta lífum.
44 SKV BOÐBERI NÚTÍMANS