Ský - 01.06.2002, Blaðsíða 61

Stjarna
ullarfjölskyldunnar
Lopapeysan er síbreytileg líkt og kamelljón og nýtur sín jafn
vel í sauðalitunum sem skærum litum. Hún kann álíka vet
við sig á kaffihúsum og skólastofum. sem uppreisnartákn
menntskælinga. og á tískusýningarpöllum Parísar.
með hringlaga herðastykki, en úr mjög fínu
garni og með allt öðruvísi munstrum. Hafi
íslenskar lopapeysur orðið til fyrir áhrif frá
þeim hefur þurft mikla hugkvæmni til að
laga snið, úrtökur og munstur að mjög ólíku
efni. Telja verður því íslensku lopapeysuna
frumhönnun. Ekki er óhugsandi að enn eigi
eftir að koma á daginn hver hinn
raunverulegi höfundur hennar var,“ segir á
vefnum.
Auður Laxness, hannyrðakona og ekkja
Halldórs Laxness, segist ekki hafa tölu á
lopapeysunum sem hún hefur prjónað um
ævina. Hún upplýsir aö hún hafi prjónað
fyrstu lopapeysuna með hringlaga herða-
stykki og axlabekk árið 1945. Fyrir þann
tíma var peysan þekkt með öðru sniði
hérlendis. Útkoman var íslenska lopapeysan
eins og við þekkjum hana í dag en auðvelt er
aó prjóna hana í heilu lagi og ekki þarf að
prjóna bol og ermar sér.
íslenskir Inkar
Hugmyndina fékk hún t bók um suður-
ameríska list er nóbelsskáldið færði henni
að gjöf árið 1943. Fyrirmyndin er fatnaður
prjónaður að hætti Inka en mynd af honum
er að finna í bókinni. Auður fékk hugmyndina
að herðastykkinu þaðan og útfærði jafnframt
inkamunstrið eftir eigin höfói. Ekki er því
óhugsandi að Auður sé hannyrðakonan sem
Handprjónasamband íslands hefur leitað að.
Auður segist ekki vita um neinn sem hafi
prjónað peysu með þessu sniði á undan
henni. „Ég veit ekki til þess að neinn hafi
gert þetta fyrr,“ segir hún og tekur undir að
fæstir geri sér grein fyrir því að saga
íslensku lopapeysunnar sé jafnstutt og raun
ber vitni.
Hún segist hafa prjónað mest á
fjölskylduna en hafi þó selt einhverjar
peysur. „Ég gerði lítið af því aó selja peysur
og prjónaði mest fyrir fólk sem ég þekkti."
Aðspurð hvernig henni hafi dottið í hug að
prjóna þessa nýju tegund af peysu svarar
Auður því til að hún hafi hrifist af bókinni.
„Mér fannst þetta svo falleg bók,“ segir hún
og finnst ekki mikið til um að hafa dottið
þetta í hug.
Auður á ekki langt að sækja handverks-
hæfileikana því móðir hennar, Halldóra
Jónsdóttir, var einnig mikil handavinnukona.
„Hún var ægilega fljót að prjóna og prjónaði
stundum eina peysu á dag,“ segir Auður.
Á heimili hennar að Gljúfrasteini má sjá
verk eftir hana sjálfa og móður hennar,
minnisvarða um ótvtræða listræna hæfileika
mæógnanna.
Auður segir suður-ameríska munstrið hafa
verið áberandi lengi vel þó að aðrar
munsturtegundir hafi látið á sér kræla innan
tíðar en hringlaga herðastykkió hafi haldið
sér. Með tímanum hafa aðrar hannyrðakonur
skapað ný munstur eftir eigin höfði og eru
sum með tilvísun í gömul íslensk munstur en
lopapeysan er ekki alltaf eins. Auður segist
þó oftast hafa haldið sig við að nota þrjá liti
í peysurnar; hún notaði einn grunnlit og tvo
í bekkinn og þá grunnlitinn með.
Eins og kamelljón
Síðustu lopapeysuna sem Auður prjónaði
gerði hún á dótturdóttur sína á síðasta ári
en hún hefur prjónað peysur meira og minna
á alla fjölskylduna. Sem stendur á hún enga
lopapeysu sjálf en segir lopapeysur hafa
komið sér vel í gegnum tíðina. „Þær voru
voðalega mikið notaðar. Stelpurnar slitu
þeim upp til agna,“ segir Auður.
Þó að prjónalistin hafi verið stunduð á
íslandi frá því á 16. öld þurfti áhrif frá Suður-
Ameríku til að skapa íslensku lopapeysuna
eins og við þekkjum hana og hefur þessi
rúmlega fimmtugi blendingur unnið sér
fastan þegnrétt á íslandi. Ullin er gull
landsins hrjöstruga t norðri og hafa
ullarflíkur gegnt margvíslegu hlutverki í
gegnum aldirnar. Auk þess að hlýja bændum
og útivinnandi unglingum hefur lopapeysan
unnið sér fastan sess í tískuheiminum.
Lopapeysan er síbreytileg Itkt og kamelljón
og nýtur sín jafn vel í sauðalitunum sem
skærum litum. Hún kann álíka vel við sig á
kaffihúsum og skólastofum, sem
uppreisnartákn menntskælinga, og á
tískusýningarpöllum Parísar hjá franska
hönnuðinum Jean-Paul Gaultier.
Auður útilokar ekki að hún eigi eftir að
prjóna eina peysu til viðbótar þó að annað
taki tíma hennar frá handavinnunni þessa
dagana. Hún fær mikið af sendibréfum
hvaðanæva úr heiminum og fer talsverður
ttmi í að svara þeim. „Ég er með eitt frá
Colorado, sem ég er að fara að svara núna,”
segir hún og ákveður blaðamaður því að
teygja ekki lopann lengur og leyfa henni að
halda áfram skrifunum.
íslenska lopapeysan nýtur vinsælda sem aldrei fyrr jafnvel þótt amma kunni
ekki lengur að prjóna. Inga Rún Sigurðardóttir ákvað að rekja sögu peysunnar,
sem kom ekki fram fyrr en um miðja síðustu öld. Ekki aðeins er saga
peysunnar styttri en margir halda heldur er hún einnig ættuð frá Suður-
Ameríku líkt og Auður Laxness upplýsir í viðtali.
Hátt í kílómetra af bandi þarf í íslenska
lopapeysu og vanar konur geta prjónað peysu
á 24 klukkustundum, eða tveimur og hálfum
vinnudegi, að sögn Bryndísar Eiríksdóttur,
framkvæmdastjóra Handprjónasambands
íslands. Bryndís segir að íslenska lopa-
peysan eins og við þekkjum hana „með
tvíbönduðu munstri á hringlaga herðastykki"
njóti mikilla vinsælda meðal erlendra
ferðamanna í verslun Handprjónasambandsins
við Skólavörðustíg. Innfæddir virðast enn
leita til ættingja og láta prjóna fyrir sig
peysu eða prjóna hana sjálfir fremur en að
kaupa hana í búð, að sögn Bryndísar, sem
bendir á að þetta geti breyst á næstu árum.
„Það er ekki sjálfgefið lengur að amma
kunni að prjóna," segir hún og spáir því að
íslendingum fari fjölgandi á meöal
viðskiptavina verslunarinnar.
Úrvalið í versluninni er mikið og
samanstendur af bæði hand- og
vélprjónuðum flíkum en um 200 manns
prjóna að staðaldri fyrir Handprjóna-
sambandið. Þrátt fyrir samkeppni frá
tilkomumiklum herðaslám, fyrirferðarlitlum
nærbolum og haganlega gerðum vettlingum
er íslenska lopapeysan stjarna ullar-
fjölskyldunnar. Svarti sauðurinn er norska
ullarpeysan, sem á í stöóugri samkeppni við
frænku sína, og er oft deilt um í hvora sé
meira spunnið.
Hringlaga herðastykki
Að sögn Bryndísar er óvíst hvar og hvernig
íslenska lopapeysan kom fram en hún náði
almennum vinsældum á sjötta áratugnum.
Á vef sambandsins, handknit.is, segir að
sumir telji fyrirmyndina vera grænlenska
kvenbúninga á meðan aðrir telji hana
upprunna í Suður-Svíþjóð. „Þessar
upprunakenningar eru býsna langsóttar. Það
eina sem íslenskar lopapeysur eiga
sameiginlegt með grænlenskum perlusaumi
er hringlaga herðastykki, munstur og litir
eru gjörólík. Svipað má segja um sænsku
peysurnar, þær voru að vísu nær
hugmyndinni þar sem þær voru prjónaðar
58 SKÝ STJARNA ULLARFJÖLSKYLDUNNAR
STJARNA ULLARFJÖLSKYLDUNNAR SKÝ 59