Læknablaðið : fylgirit - 30.09.2016, Blaðsíða 6

6 LÆKNAblaðið 2016/102 FYLGIRIT 89
V I . V Í S I N D A Þ I N G G E Ð L Æ K N A F É L A G S Í S L A N D S 2 0 1 6
F Y L G I R I T 8 9
1. Almenn geðheilsa og lyf
Kristinn Tómasson
Vinnueftirliti ríkisins
Inngangur: Notkun lyfja er algeng við sértækum greiningum og
ákveðnum vandamálum. Sum eru án einkenna en önnur meðferð
miðar að núverandi einkennum. Markmið hér er að skoða tengsl milli
almennrar geðheilsu, mældrar með „hvernig metur þú almennt andlega
heilsu þína“ og lyfjameðferðar í þverskurði.
Aðferðir: Safnað hefur verið gagnasafni sem ber heitið Heilsa og líðan
árið 2007, 2009 og 2012 og má finna útlistun á því á vef Landlæknis.
Skoðuð voru tengsl þessarar spurningar við notkun lyfja við astma,
háum blóðþrýstingi, blóðfitum, gigt, bakverkjum, magasári, sýkingum
höfuðverkjum, skjaldkirtilssjúkdómi, svefns, kvíða og þunglyndi eins og
fram kemur í gagnasafninu frá 2012. Þá er í aðhvarfsgreiningu skoðuð
þessi tengsl, að teknu tilliti til kyns, aldurs, líkamsþyngdarstuðuls sam-
tímis með og án lyfja við geðeinkennum.
Niðurstöður: Í stóra líkaninu má sjá að þeir sem nota lyf vegna
verkjasjúkdóma og geðeinkenna hafa sterkustu tenginguna við mat á
almennri andlegri heilsu. Í þessu líkani eru kyn og líkamsþyngdarstuðull
áhrifabreytur. Þetta módel „skýrir“ 16 prósent af breytileikanum
í almennri andlegri heilsu. Þegar hins vegar meðhöndlun vegna
geðeinkenna er tekin frá líkaninu, þá eru astmi, blóðfitu, gigt og
bakverkir, magasár og sýkingar tengd lægra mati á almennri andlegri
heilsu. Þetta módel „skýrir“ 5 prósent af breytileikanum í almennri
andlegri líðan. Hér eru aldur og líkamsþyngdarstuðull áhrifabreytur.
Ályktun: Gamla spurningin um tengsl blóðfitulyfja við geðheilsu er
samkvæmt þessu ekki alveg útkljáð og er áminning um hvernig algeng
lyf geta haft áhrif á almenna líðan. Kalla þarf eftir betri þekkingu um
áhrifaþætti almennrar geðheilsu.
2. Rannsókn á nýgengi sjálfsvíga á Íslandi, 1911-2014
Sigurður Páll Pálsson1, Högni Óskarsson2, Lilja Sigrún Jónsdóttir3
1Geðsviði Landspítala, 2Embætti landlæknis, 3Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins
Markmið: Rannsaka nýgengi sjálfsvíga frá 1911-2014.
Niðurstöður: Sjálfsvíg voru 2135 á 105 árum, 11,1 per 100000 (Karlar
16,7/100000 en konur 5,3 /100000). Sé staðlað miðað við 15 ára og eldri
er nýgengi 15,2 (Karlar 23,6 en konur 7,3). Sjálfsvíg eru sjaldgæf hjá
yngri en 15 ára og nær einungis meðal drengja(16/1). Nýgengi hjá yngri
en 15 ára var 0,34 per 100000.Kynjahlutfall (Karlar/konur) var yfir allt
tímabilið 3,2 en var 2,5 í upphafi síðustu aldar. Aldraðir karlar (75+)
höfðu hæsta nýgengið fyrstu 3 áratugi síðustu aldar ( hæst á árabilinu
1911-1920 (82 per 100000) en lækkaði niður í 8,2 á árabilinu 1971-1980. Á
árabilinu 2009-2014 jókst nýgengið í 39,2. Þó þetta sé marktæk aukning
miðað við áratugina á undan þá var nýgengið 39,8 á árabilinu1961-70.
Nýgengi sjálfsvíga karla, 15-24 ára, var 29.9 per 100000 bæði árabilin
1981-1990 og 1991-2000. Nýgengið var 23,4 árabilið 2001-2008 og hafði
lækkað í 15,2 á árabilinu 2009-2014. Nýgengi sjálfsvíga 25-34 ára karla
var 29,6 á árabilinu 2009-2014 sem er það hæsta fyrir þann aldurhóp
á öllu tímabilinu. Konur í aldurhóp 55-64 höfðu yfirleitt hæst nýgengi
sjálfsvíga.
Nýgengi sjálfsvíga var hæst hjá körlum árið 1966 (47,0) en árin 1983
(42,3), 2000 (40,4) og 1984 (38,2) fylgja þar á eftir. Nýgengi sjálfsvíga
kvenna var hæst árið 2013 (22,8) en árin 1915 (15,9), 1987 (15,4), 1949
(14,3) fylgja þar á eftir.
Ályktun: Miklar sveiflur eru í sjálfsvígum milli ára. Ungir karlar og eldri
karlar er sá aldurshópur sem fylgjast þarf best með.
3. Greining þunglyndis karla í samfélaginu og tengsl þess við kortisól
og testósterón
Bjarni Sigurðsson1, Sigurður Páll Pálsson2, Magnús Jóhannsson1
1Rannsóknarstofu í lyfja- og eiturefnafræði, læknadeild HÍ, 2geðsviði Landspítala
Bakgrunnur: Kynjamunur hefur verið áberandi í faraldsfræðilegum
rannsóknum á lyndisröskunum þar sem kvíðasjúkdómar og þunglyndi
hafa verið algengari meðal kvenna en hegðunarraskanir og misnotkun
á áfengi og/eða annarra vímuefna hafa verið algengari meðal karla.
Sjálfsvíg eru mun algengari meðal karla, en sjálfsvíg eru talin vera form
árásargirni sem beinist inn á við. Einnig er talið að sjálfsvíg tengist geð-
sjúkdómum í meirihluta tilfella. Lýst hefur verið sérstöku „þunglyndi
karla“ sem einkennist af lágu þoli gegn álagi, árásargirni, hvatvísi og
misnotkun áfengis og annara vímugjafa.
Markmið og aðferðir: Að bæta greiningu og þannig meðferð á
þunglyndi meðal karla. Í fyrsta lagi með því að meta í samfélagsrannsókn
næmi og sértækni og um leið gildi Gotlands-skalans (GMDS) við mat á
hugsanlegu þunglyndi meðal karla, samanborið við Becks-skalann
(BDI) og mat geðlæknis (DSM-IV). Í öðru lagi að kanna möguleg tengsl
kortisóls og testósteróns við þunglyndi karla.
Niðurstöður: GMDS-skalinn reyndist gildur til skimunar fyrir þung-
lyndi karla og algengi á þunglyndi karla reyndist hærra en fyrri rann-
sóknir höfðu gefið til kynna (14-15%). Þunglyndir karlar voru líklegri
til að vera með hækkað kortisól og testósterón í munnvatni að kvöldi.
Marktækt samband reyndist milli hækkunar á kortisóli og testósteróni
sem gæti skýrt ytri einkenni hegðunarröskunar hjá þunglyndum körl-
um.
Samantekt: Niðurstöðurnar gefa vísbendingu um að þunglyndi sé
vangreint hjá körlum. Jafnframt styðja niðurstöðurnar skimum fyrir
þunglyndi karla með GMDS-skalanum í klínísku starfi. Frekari rann-
sóknir og einkum langtímarannsóknir þarf að gera á sambandi kortisóls
og testósteróns í meingerð þunglyndis karla þó mæliniðurstöður gefi til
kynna að þær styðji við greiningu.
4. Rannsókn á nýrri meðferð við þunglyndi
Guðrún Ágústa Sigurðardóttir1, Peter Michael Nielsen2, August Wang1
1Center of Psychiatry, Amager Kaupmannahöfn, 2Dep. of Neurology Glostrup
Bakgrunnur: Rannsóknir sýna að hefðbundnar meðferðir við þunglyndi
hafa ekki nægilega góða virkni og því er þörf á nýjum meðferðarform-
um.
Markmið: Um er að ræða opna slembirannsókn sem skoðar möguleika,
gæði, virkni og aukaverkanir HALFMIS-meðferðar, sem viðbótarmeð-
ferð við þunglyndi. HALFMIS (High Amplitude Low Frequency Music
Impulse Stimulation) er ný meðferð þróuð af dönskum taugalæknum.
ÚTDRÆTTIR ERINDA